Rhuthun

Tref fach a chymuned yn Sir Ddinbych, Cymru, yw Rhuthun ( ynganiad ). Hi yw tref sirol Sir Ddinbych, ac fe'i lleolir ar lan Afon Clwyd yn ne Dyffryn Clwyd. Mae'r A494 a'r A525 yn rhedeg drwyddi. Roedd â phoblogaeth o 5,218 yn 2001 (47% gwryw, 53% benyw, oed cyfartaledd 43.0).

Rhuthun

Nantclwyd y Dre
Math	tref, cymuned
Poblogaeth	5,698, 5,218, 5,461
Daearyddiaeth
Sir	Sir Ddinbych
Gwlad	Cymru
Yn ffinio gyda	Henllan
Cyfesurynnau	53.1144°N 3.3106°W
Cod SYG	W04000174
Cod OS	SJ127854
Cod post	LL15
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Darren Millar (Ceidwadwyr)
AS/au y DU	Becky Gittins (Llafur)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae Rhuthun wedi ei hefeillio â thref Brieg, Llydaw. Ceir dwy ysgol uwchradd: Ysgol Brynhyfryd a Ysgol Rhuthun (neu Ruthin School) sy'n ysgol breifat. Yr enw lleol ar yr ysgol breifat ydy "Ysgol y Capie Cochion".

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Darren Millar (Ceidwadwyr) ac yn Senedd y DU (San Steffan) gan Becky Gittins (Llafur).^[1][2]

Mae gan y dref hen gastell, a adeiladwyd tuag 1280, ond cafodd ei ddymchwel ar ôl y Rhyfel Cartref, ac fe'i ail-adeiladwyd fel gwesty mawr yn y 19g. Arferai fod yn brif dref Dogfeiling yn yr Oesoedd Canol Cynnar, a fu yn ddiweddarach yn un o ddau gwmwd a ffurfiai cantref Dyffryn Clwyd. Mae stryd yn y dref yn dal i gael ei galw'n "Dog Lane" (neu "Stryd Dogfael") ar ei ôl. Mae Maen Huail yn garreg o flaen Banc Barclays ac sy'n coffau torri pen brawd Gildas, yn ôl y chwedl.

Hanes

Dafydd ap Gruffudd (1238-83) a gododd y castell cyntaf i gael ei gofnodi ar y safle hwn, er bod tystiolaeth fod yma gastell cyn hyn. Cryfhawyd y castell yn helaeth gan Edward I o Loegr tua'r flwyddyn 1280. Enw gwreiddiol y Dref oedd 'Castell Coch yng Ngwern-fôr, oherwydd y tywodfaen coch yn waliau'r castell.

Ar 16 Medi 1400 llosgodd Owain Glyndŵr dref Rhuthun yn ulw, heblaw'r castell. Mae plac yn nodi'r ffaith hon ar fanc y Nat West, yr adeilad o flaen yr un presennol a losgwyd gyntaf gan Owain. Ar y plac mae dyfyniad o waith y prifardd Robin Llwyd ab Owain: 'Yn dy galon di... Glyn Dŵr!' Ymunodd llawer o drigolion Rhuthun gydag Owain gan ymosod wedyn ar Ddinbych, Rhuddlan ac yna Fflint.

Gall y cyhoedd hefyd ymweld â'r Hen Garchar Archifwyd 2009-02-21 yn y Peiriant Wayback a adferwyd yn ddiweddar. Dyma'r carchar a enwogwyd yn y gerdd:

Mae Wil yng ngharchar Rhuthyn,

A'i wedd yn ddigon trist...

Yn ôl yr hanesydd Peter Smith, 'Tan y 18g roedd y rhan fwyaf o drefi Cymru yn frith o dai du a gwyn (megis Tŷ Nantclwyd y Dre). Bellach, dim ond Rhuthun sydd ar ôl. Dylid ei gwarchod yn ofalus fel cofeb genedlaethol, fel yr atgof olaf sydd gennym...' ^[3]. Capel hynaf y dref yw Pendref.

Siop Rhonw, 1975: o gasgliad John Thomas (ffotograffydd), y Llyfrgell Genedlaethol

Nantclwyd y Dre

Prif: Nantclwyd y Dre

Agorwyd drysau Tŷ Nantclwyd (neu Nantclwyd y Dre) i'r cyhoedd ar droad y mileniwm, adeilad hynod, sy'n dyddio nôl i oddeutu 1445. Hwn yw'r tŷ trefol ffrâm bren hynaf yng Nghymru.^[4][5]

Canolfan Grefft

Ceir Canolfan Grefftau yn Rhuthun, sy'n cael ei ariannu gan Gyngor Sir Ddinbych. Mae wedi ennill nifer o wobrau, yn enwedig am ei bensaernïaeth.

Pobol sy'n gysylltiedig â Rhuthun

• Edward Pugh, ffotograffydd
• Dave Brailsford
• Edward Jones (Bathafarn)
• Emrys ap Iwan
• Neil Taylor (pêl-droediwr)
• Rhys Ifans
• John Langford
• Rhys Meirion
• Robat Arwyn
• Tom Pryce
• William Lloyd (mynyddwr)
• Joe Woolford

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Rhuthun ym 1973. Am wybodaeth bellach gweler:

• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Rhuthun 1973

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[6][7][8]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Rhuthun (pob oed) (5,461)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Rhuthun) (2,195)			41.7%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Rhuthun) (3702)			67.8%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Rhuthun) (886)			36.8%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Codau QRpedia yn Rhuthun

Mae'r codau canlynol yn cysylltu'n uniongyrchol ag erthyglau ar y Wicipedia Cymraeg:

Map o'r cyfesurynnau i gyd yn "Rhuthun#Codau QRpedia yn Rhuthun" ar OSM Map o gyfesurynnau y dudalen hon yn "Rhuthun#Codau QRpedia yn Rhuthun" ar Google Mapio hyd at 200 o gyfesurynnau'r adran hon yn "Rhuthun#Codau QRpedia yn Rhuthun" ar Bing
Allforio cyfesurynnau y dudalen hon fel KML
Allforio cyfesurynnau y dudalen hon fel GeoRSS
Allforio cyfesurynnau y dudalen hon fel GPX
Map o'r holl gyfesurynnau meicrofformat
Data fel RDF

Codau QRpedia yn Rhuthun / QRpedia codes in Ruthin
Building	Street	CADW HB:	Lat / Long
Plas Coch, Rhuthun	Stryd y Ffynnon	1347	53.113473°N 3.307892°W / 53.113473; -3.307892 (Plas Coch (Y Cons Club))
Reebes	Stryd Clwyd	1347	53.113314°N 3.311887°W / 53.113314; -3.311887 (Reebes)
Castell Rhuthun	Stryd y Castell - Castle St	1347	53.112089°N 3.311928°W / 53.112089; -3.311928 (Ruthin Castle, Ruthin)
Gwesty'r Castell, Sgwar Sant Pedr	Sgwar St Pedr	917	53.114722°N 3.310335°W / 53.114722; -3.310335 (Gwesty'r Castell, Sgwar Sant Pedr)
Manorhaus	Stryd y Ffynnon	941	53.113935°N 3.309146°W / 53.113935; -3.309146 (Manorhaus)
Canolfan Grefft Rhuthun	Lôn Parcwr	-	53.117377°N 3.308444°W / 53.117377; -3.308444 (Canolfan Grefft Rhuthun)
Carchar Rhuthun	Stryd Clwyd	870	53.113751°N 3.313608°W / 53.113751; -3.313608 (Carchar Rhuthun)
Gorsaf Reilffordd Rhuthun	Ffordd yr Orsaf	demolished	53.116648°N 3.308496°W / 53.116648; -3.308496 (Gorsaf Reilffordd Rhuthun)
Y Saith Llygad	Sgwar St Pedr - St Peter's Square	918	53.114785°N 3.310352°W / 53.114785; -3.310352 (Y Saith Llygad)
Tafarn y Seren	Stryd Clwyd - Clwyd St	858	53.113356°N 3.313581°W / 53.113356; -3.313581 (Tafarn y Seren)
Yr Hen Lys, Rhuthun	Sgwar St Pedr	913	53.114254°N 3.310426°W / 53.114254; -3.310426 (Yr Hen Lys, Rhuthun)
Yr Hen Felin	Stryd Clwyd	876	53.113024°N 3.314303°W / 53.113024; -3.314303 (Yr Hen Felin)
Siop Nain	Stryd y Ffynnon - Well St	938	53.114015°N 3.310060°W / 53.114015; -3.310060 (Siop Nain (6 Well Street))
Nantclwyd y Dre	Stryd y Castell -	833	53.113449°N 3.310864°W / 53.113449; -3.310864 (Nantclwyd y Dre)
Ysgol Brynhyfryd	Stryd y Rhos	-	53.114881°N 3.298342°W / 53.114881; -3.298342 (Ysgol Brynhyfryd)
2 a 2A Stryd y Ffynnon	Stryd y Ffynnon	?	53.114032°N 3.31015°W / 53.114032; -3.31015 (2 a 2A Stryd y Ffynnon)
Bwthyn y Rhos	Stryd y Rhos	903	53.114283°N 3.303703°W / 53.114283; -3.303703 (Bwthyn y Rhos)
Cloc Coffa Peers	Sgwar Sant Pedr	87339	53.114450°N 3.310581°W / 53.114450; -3.310581 (Cloc Coffa Peers)
Wyrcws Rhuthun	Stryd y Rhos	demolished	53.113093°N 3.303114°W / 53.113093; -3.303114 (Wyrcws Rhuthun)
Hen Neuadd y Dref, Rhuthun	Stryd y Farchnad	875	53.115018°N 3.308805°W / 53.115018; -3.308805 (Hen Neuadd y Dref, Rhuthun)
Gatiau'r eglwys x 3	Sgwar St Pedr - St Peter's Church Gates	906	53.115122°N 3.310811°W / 53.115122; -3.310811 (Gatiau'r eglwys)
Eglwys Sant Pedr, Rhuthun	Sgwar St Pedr	905	53.115400°N 3.310800°W / 53.115400; -3.310800 (Eglwys Sant Pedr, Rhuthun)
Clos yr Eglwys x 3	Clos yr Eglwys - Church Close	910	53.115607°N 3.310840°W / 53.115607; -3.310840 (Clos yr Eglwys)
Rhuthun x 6	-	-	53.114450°N 3.310536°W / 53.114450; -3.310536 (Rhuthun)

Yn ychwanegol at y rhain mae 6 arall sy'n cysylltu gyda'r erthygl hon.

Cysylltiadau rhyngwladol

Mae Rhuthun wedi'i gefeillio â:

• Briec, Llydaw

Oriel

• 
  Sgwâr y dref
• 
  Capel y Tabernacl
• 
  Cae Ddôl, Rhuthun
• 
  Nantclwyd y Dre
• 
  Siop Nain: y fan lle cyhoeddwyd yr Anthem Genedlaethol am y tro cyntaf
• 
  Crown House
• 
  Capel Pendref
• 
  Banc Barclays
• 
  Mynedfa'r Castell
• 
  Castell Rhuthun
• 
  Castell Rhuthun
• 
  Rhan o'r castell
• 
  Llwybr troed yng Nghastell Rhuthun
• 
  Cerrig yr Orsedd o fewn waliau'r castell
• 
  Eglwys St Pedr
• 
  Ffenest liw yn Eglwys St Pedr, Rhuthun
• 
  Gorymdaith Owain Glyn Dŵr drwy'r dref ar Ddiwrnod Glyn Dŵr
• 
  Gwesty'r Angor
• 
  Stryd y Ffynnon, gyda Gwesty'r Angor yn y pen draw
• 
  Hen Westy Wynnstey a Phlas Coch ar y chwith
• 
  Plas Coch. Clwb Ceidwadol, bellach
• 
  Gwesty'r Angor o gyfeiriad Ffordd Llanfair
• 
  Adeilad Neylor Leyland
• 
  Yr hen garchar
• 
  "Llygaid y Dre", sef ffenestri'r Myddleton; Rhuthun
• 
  Cloc Sgwar St Pedr, ongl wahanol
• 
  Yr ysgrifen ar gloc y sgwar
• 
  Tap dŵr ar gloc y sgwar
• 
  Manylun o ran o'r cloc
• 
  Elusendai yng nghefn yr eglwys
• 
  Eglwys San Pedr
• 
  Rhan o wal yr eglwys

Gweler hefyd

• Croes Sant Meugan: croes Geltaidd bron i dair metr o uchder.
• Crug Cae Gwynach
• Capel Pendref, Rhuthun
• Eglwys Sant Meugan, Llanrhudd