Miaa lingvo
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
La miaa lingvo (ankaŭ monga[1], miae Hmoob) estas dialektaro miao-jaŭa parolata tutmonde, ĉefe en Sud-Orienta Azio.
Remove ads
Historio
Geografia distribuo
La miaoj loĝas precipe en Sud-orienta Azio. Estas tutmonde ĉirkaŭ 4 milionoj da miaoj, inter ili 200,000 usonaj miaoj.[2].
Dialektoj
Sonoj
Jen la blankmiaa (hmoob dawb) kaj verdmiaa (moob ntsuab) dialektoj.[3] Tiuj dialektoj reciproke kompreniĝas, sed malsimilas pro leksiko kaj sonoj. Ekzemple, en verdmiaa mankas aspiracio de /m/, sed ĝi havas trian vokalon nazan, /ã/.
Vokaloj
La vokalajn sistemojn de blankmiaa kaj verdmiaa montras tiuj tabeloj. Fonemoj unikaj de ĉiu dialekto markiĝas kolore:
Konsonantoj
La miaa, malkiel Esperanto, havas aspiracion, nazajn vokalojn, kaj flankan ellasan ekblovon por distingi fonemojn. La konsonantaron miaan montras la tabelo jena. (Konsonantoj unikaj de blankmiaa kaj verdmiaa montriĝas kolore.)
Silaba strukturo
Miaaj silaboj havas simplan strukturon: unua silabero necesas (plej ofte), silabero meza povas esti monoftongo aŭ diftongo, kaj finaj konsonantoj ne povas esti, krom ke tamen konsonanto [ŋ] povas finigi nazajn vokalojn kaj konsonanto [ʔ] kun ekuvuma uvumegen tono.
Tonoj
Miaa estas tona lingvo uzanta 7 tonojn:
Remove ads
Skribado
La Latinigita Populara Alfabeto (LPA) estas la plej vaste uzata alfabeto por skribi la blankmiaan kaj la verdmiaan. Ĝi kreiĝis en Laoso inter jaroj 1951 kaj 1953 per tri misiistoj eŭropaj kaj multaj miaaj helpintoj. Multaj aliaj skribaj sistemoj ankaŭ kreiĝis, inkluzive de sistemoj kun la latina alfabeto bazita de pinjino aŭ la Vjetnama alfabeto. Estas ankaŭ Pahajo, unika skriba sistemo kreita per Shong Lue Yang, miaa animema gvidinto Laosa, kiu kredis, ke la skriban sistemon Dio montris.[5]
Remove ads
Gramatiko
La miaa estas analiza SVO lingvo. Adjektivoj sekvas substantivoj. Substantivaj frazeroj povas enhavi tiajn vortojn: (vortojn nenecesajn indikas parentezoj):[6]
(posesivo) + (kvanta vorto) + (klasila vorto) + substantivo + (adjektivo) + (indikila vorto)
Substantivoj
La uskleco de miaaj substantivoj ne indikiĝas.
Pronomoj
La miaa pronoma sistemo distingas tri personojn kaj tri kvantojn - singularo, dualo, kaj plurala. Ili ne indikiĝas laŭ uskleco; la sama vorto uziĝas por "mi," "mia/j/n," kaj "min," "ĝi," "ĝia/j/n," kaj "ĝin," k.t.p. Jen la personaj pronomoj de blankmiaa (Hmoob Dawb):
Verboj
Miaaj verboj ne indikiĝas mem la tempon. Oni uzas aliajn vortojn kaj la kuntekston por montri, kiam okazis kaj kiel daŭris la ago. Jen ekzemploj el la blankmiaa:
Nag hmo kuv mus tom khw. Hieraŭ nokto mi ir(is) tie/n aĉetejo. "Hieraŭ nokte mi iris al merkato."
Ofte kunmetas parolantoj multajn verbojn en serion en la sama propozicio, foje en ĉejnojn da kvar aŭ kvin unikaj verboj. Jen ekzemplo el la blankmiaa:
Yam zoo tshaj plaws mas, nej yuav tsum mus nrhiav nug xyuas saib luag muaj kev pag hom dab-tsi nyob ncig ib cheeb tsam ntawm nej. Tipo bona pli supra ke, vi vol(as) halti iri serĉi demandi viziti regardi kunulo hav(as) vojo helpi tip kiu loĝi ĉirkaŭ unu ies-loko proksima-al vi. "La plej bona ago estas, ke vi iru serĉante, petu, kaj vidu, se povas (havas manieron) help vin homo, kiu estas najbaro (loĝas ĉirkaŭ vi)."
Modifilaj vortoj
La miaa havas adjektivojn, klasilojn, posesivojn, kaj indikilojn por modifi aliajn vortojn.
Kvantaj Vortoj
Klasilaj Vortoj
Klasilaj Vortoj en la miaa uziĝas por distingi substantivon kaj por specifi nombraton. Ili aplikiĝas kun substantivo kutime laŭ ĝia animeco, formo, funkcio, grandeco, aŭ konsisto. La miaa havas pli ol 50 klasilojn. Jen preskaŭ duono de la tuta klasilaro:
uas-marki subjekton
Adjektivoj
Adverboj
Remove ads
Citaĵoj
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads