Tradukscienco

Tradukscienco aŭ foje traduktologio^[1] aŭ tradukaj studoj, estas branĉo de lingvistiko, kiu studas la tradukadon (skriba aktiveco) aŭ interpretadon (buŝa aktiveco) inter lingvoj (precipe fare de homoj). Pri komputila tradukado (ankaŭ "maŝtradukado") okupiĝas precipe komputila lingvistiko kaj korpusa lingvistiko. Kiel kirurgio, tradukado postulas juĝon, precizecon kaj sperton^[2].

Tradukado estas konvertiĝo de fontlingvo (L1) al cellingvo (L2). Fontoteksto estas la teksto kiun oni tradukas. Lingvo de la fontoteksto nomiĝas fontlingvo (L1). La lingvo en kiun la teksto estas tradukata nomiĝas cellingvo (L2).

Tradukscienco rilatas al diversaj tradukaj kampoj:

• interpretado,
• dublado
• literatura tradukado,
• specialigita tradukado (tradukoj de scienca kaj teknika tekstoj)
• subtekstigo.

Estas tri manieroj traduki:

• proksima tradukado,
• libera tradukado
• maŝinhelpata tradukado.

Ĉar tradukscienco estas formo de lingvo-kontakto, ĝi ankaŭ traktas aspekton de la interkultura komunikado, ĉar la plej malfacila tasko dum tradukado situas en la semantika parto de la lingvo kaj sekve ĝiaj frazeologioj kaj ĉiuj eblaj kulturaj aludoj. Ekzemploj estas la terminoj kiuj varias laŭ la sociaj reguloj (ĉefe terminoj pri la socia kaj politika organizo en diversaj civilizacioj, nekompreneblaj sen la kulturhistoriaj scioj) aŭ kiuj ne ekzistas en iuj lingvokomunumoj^[3]. Specifaj vortumoj kaj tekstoj pri la vivo de la esperanto-komunumo ankaŭ estas malfacile aŭ tute ne tradukeblaj^[3].

Pro ĝia multidisciplina naturo, la tradukologio pruntas multajn konceptojn kaj procedojn de aliaj studkampoj inter aliaj : kompara literaturscienco, informatiko, historio, lingvistiko, filologio, filozofio, socia psikologio, semiotiko aŭ terminologio^[1].

La rusa teoriisto de la tradukarto, Kornej Ĉukovski, skribas jenon en sia libro "Supera Arto" (Moskvo, 1963): "Ĉiu epoko indas la tradukon, kiun ĝi daŭre toleras, kaj ankaŭ la tradukon, kiun ĝi admiras." Post longaj historiaj kaj teoriaj ekskursoj, post multaj konkretaj observoj li konkludas, ke la nocio "ĝusteco" estas ŝanĝebla kaj ke "ĉiu epoko kreas propran imagon pri tio, kion signifas ĝusta traduko."

Organizaĵoj

La ĉefaj internaciaj asocioj de tradukistoj kaj interpretistoj estas AIIC, FIT, IAPTI, ATA, WASLI kaj la akademiaj estas CIUTI kaj IATIS.

Traduktrejnado

Tradukistoj sen landlimoj organizas traduktrejnajn kursojn kiel enkonduko al traduklaboro ene de la platformo: Basic Translator Training (Baza traduktrejnado) aŭ Introduction to Machine Translation and Post Editing (Maŝintradukado kaj posta prilaborado)

Bibliografio

En Esperanto

En daŭro de jardekoj aperis multaj artikoloj, eseoj, studoj, libroj pri la tradukarto. Pri tiu ĉi grava parto de la Esperanta kulturo verkis plej elstaraj esperantistaj tradukistoj, poetoj, eseistoj:

• Manibro pri tradukado - Vikilibroj
• Laŭlum (Li Shijun), Kurso pri la Traduka Arto de Esperanto, eldonejo Sinolingua^{[4] [5]}.
• Edmond Privat: Esprimo de Sentoj en Esperanto (1957),
• Kalman Kalocsay: Kiel Verki kaj Traduki Poemojn(976),
• Fernando de Diego: Pri Esperanta Tradukarto(1979),
• K. Kalocsay, G. Waringhien, R. Bernard: Parnasa Gvidlibro (1984, tria eldono),
• Gaston Waringhien: Ankoraŭ pri la Traduk-arto (1983),
• William Auld: La Internacia Lingvo kiel Belarta Tradukilo (1978),
• William Auld: Pri la Traduko de Poezio (1965),
• Atanas Atanasov - Ada: La Arto Traduki (1983)

• Venelin Mitev en sia "Tradukarto", gvidlibro pri tradukado (1999), dediĉas krom tekston pri la historio de la tradukarto, ankaŭ ĉapitrojn al la tradukado de sciencaj kaj teknikaj tekstoj^[6], poezio, prozo, teatraĵoj, al demandoj pri stilo, neologismoj, helpiloj ktp, sed ankaŭ al la devoj kaj rajtoj de tradukistoj.,1991, eld. Bulgara Esperanto-Aoscio.
• Nina Danylyuk, La problemo de traduko de la etnaj realaĵoj en la beletraj tekstoj, Informilo EKO^{[rompita ligilo]} (novembro 2021) de ILEI kaj UEA
• André Albaut, Pripenso okaze de tradukado, eseo p. 18, La Gazeto, n-ro 129, 2007.
• Blanke, Detlev, Tradukscienco kaj Esperanto - kelkaj aspektoj", en : C. Kiselman, red., Symposium on Communication across Cultural Boundaries/Simpozio pri interkultura komunikado, Dobrichovice: Kava-Pech, 2005.^[7]
• André Cherpillod, La Tradukarto kaj Ties Problemoj, (2003), eld. La Blanchetière.
• Matura tradukarto por matura lingvo. Recenzo de "La tradukarto kaj ties problemoj" de André Cherpillod fare de Claus “Nikolao” Günkel, p. 28, "La Gazeto", n-ro 114, 2004.
• Fernando de Diego (1979), Pri Esperanta tradukarto

En la angla lingvo

• (en) Humphrey Tonkin (2010), The Translator as Mediator of Cultures (La tradukisto kiel peranto de kulturoj)^[8]
• (en) Anthony Pym (2010). Exploring Translation Theories. Londono: eldonejo Routledge.
• (en) Jeremy Munday (2008). Introducing Translation Studies. Londono: eldonejo Routledge.
• (en) K. Kaindl, W. Kolb, D.Schlager, Literary Translator Studies (2021), Benjamins publications
• George Steiner (1975). After Babel. Oxford and New York: Oxford University Press.

Vidu ankaŭ

• Korpusa lingvistiko
• Korpuso
• Internacia federacio de tradukistoj (FIT)
• Internacia tago pri tradukado
• Tradukistoj sen landlimoj
• Eŭropa Societo por Tradukaj Studoj (EST)
• Tradukisto
• Literatura tradukisto
• Traduko
• Terminologio
• TED-tradukistoj
• Kvalito de tradukoj
• Montserrat Franquesa, profesoro pri tradukologio, literatura tradukistino kaj esperantistino.
• Tobiasz Kubisiowski, esperantisto kiu magistris pri tradukscienco^[9]
• Komputilizita tradukado
• Index Translationum
• Traduka movado
• Souleymane Bachir Diagne
• Paul Ricoeur
• Lokaĵigado (lingva)
• Netradukeblo^[ru]

Rilataj artikoloj

• Interpretado (tradukado)
• Sinkronigo (lingva)
• Supratekstigo
• Subtekstoj
• Maŝintradukado

Eksteraj ligiloj

• Kategorio Tradukscienco en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
• Tradukologio en ReVo

• (en, fr) CEATL : retejo de la Konsilio de la eŭropaj asocioj de literaturaj tradukistoj
• (eo) Mesaĝo de UEA okaze de Internacia Tradukada Tago 2021, Gazetara Komuniko de UEA, N-ro 986 (2021-09-30)
• (angla) Basic Translator Training (Baza traduktrejnado) aŭ Introduction to Machine Translation and Post Editing (Maŝintradukado kaj posta prilaborado)
• (angla) Pri strategioj traduki kulturligitajn esprimojn
• (eo) Esperantistaj recenzantoj atentas la tradukon, Libera Folio, 2023-08-11