Etxauri

Etxauri^[4] ([etʃa.uɾi]) Nafarroa Garaiko erdialdean dagoen udalerri bat da, Iruñerrian kokatua. Iruñetik 13 kilometrora dago, eta 586 biztanle zituzten 2014. urtean.

Etxauri
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Iruñerria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Etxauri
Alkatea	Idoia Aritzala Etxarren (EHBildu)
Posta kodea	31174
INE kodea	31085
Herritarra	etxauriar
Geografia
Koordenatuak	42°47′38″N 1°47′24″W
Azalera	13,64 km²
Garaiera	410 metro
Distantzia	13 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	671 (2025:  9)
319 (%47,5) (2019)  (%49,3) 331
Dentsitatea	0,49 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 21,2
Ugalkortasuna[1]	‰ 53,85
Ekonomia
Jarduera[1]	% 77,65 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 9,52 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]	% 30.3 + % 15.4 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]	%

Etxauri 21-3-24

Iruñerriko Mankomunitatea, zaborra biltzeaz, ur-horniduraz eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz arduratzen da, Iruñea inguruko gune metropolitarreko beste hainbat herritan bezala.

Geografia

Etxauri Iruñeko merindadearen hegoaldean kokatzen da Lizarrako merindadearen ondoan. Arga ibaiak udalerria zeharkatzen du. Herrira heltzeko Oltza Zendeako Ibero kontzejutik, Ziritzara doan errepidea hartu behar da.

Udalerri mugakideak

Mugakide ditu iparraldean Oltza, hegoaldean Ziritza eta Zabaltza, ekialdean Zizur Zendea, eta mendebaldean Goñerri eta Gesalatz.

Klima

Etxauriko Otazu izeneko gunean, itsasoaren mailatik 387 metrora dago eta Nafarroako gobernuak 1976an jarritako estazio meteorologikoa dago.^[5]

---

Historia

Etxauri ibarraren ikuspegia.

Historiaurreko hainbat aztarna aurkitu dira baina Etxauriri buruzko lehen dokumentu ofiziala 1055. eta 1069. urte artekoa da. Erdi Aroan zehar, erregearen bizitoki izan zen eta Iruñeko katedralak ondasunak izan zituen Etxaurin. Horren ondoren, XIX. mendera arte, nobleziaren jaurerria izan zen. 1846. urtean, Nafarroan egin administrazio aldaketekin, herriak Etxauribar izeneko ibarra utzi eta udalerri independentea bihurtu zen. Ibarra osatzen zuten gainontzeko bederatzi herriek ere independentzia eskuratu zuten.

1896an lehendabizikoz agertu zen mahats-zorria Nafarroa Garaian, Etxaurin hain zuzen ere. Buztin-lurrek eta uda beroek bertatik hiru aldetara zabaldu zuten intsektua.^[6][7]

Demografia

Honako hau Wikidata bidez sortutako biztanleria grafiko automatiko bat da. Aldaketa bat egin beharrez gero, bertan egin dezakezu.

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 27 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %5,30 (Nafarroako batez besteko kopuruaren azpitik).

Politika

Udaletxea

Etxauriko udaletxeko idazkaria Ziritza, Etxarri eta Bidaurretako idazkari ere bada.

• HELBIDEA: Plaza Zaldualdea, 1

Udal hauteskundeak

2003an bezala, Etxauriko alkatea sentsibilitate abertzaleko^[8] Herri Kandidatura (HK-CP) ekimeneko José Javier Erro Larrea atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Hauteskundeetara talde bakarra aurkeztu zen eta aukeratzeko zeuden zazpi zinegotziak lortu zituen, gehiengo osoa. Zuri emandako botoak 62 izan ziren (emandako boto guztien %23,66), eta baliogabeko botoak 50(emandako botoen %16,03). Abstentzioa %28,44koa izan zen.

Etxauriko Udala 2007

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Herri Kandidatura	200	7

Aldiz, 2011n bi zerrenda aurkeztu ziren eta Agrupación Independiente Etxauritarra gailendu zen, boto alde txikiz. Santiago Huarte Astiz aukeratu zuten alkate.

Etxauriko Udala 2011

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Etxauritarra	188	4
Herri Kandidatura	175	3

Alkateak

Hauek izan dira Etxauriko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
	1979	1983
	1983	1987
	1987	1991
	1991	1995
	1995	1999
	1999	2003
Jose Javier Erro Larrea	2003	2007	Herri Kandidatura
Jose Javier Erro Larrea	2007	2011	Herri Kandidatura
Santiago Uharte Astitz	2011	2015	Agrupación Independiente Etxauritarra
Idoia Aritzala Etxarren	2015	2019	EH Bildu
Idoia Aritzala Etxarren	2019	Jardunean	EH Bildu[9]

Azpiegiturak

La Pamplonesa autobus konpainiak Etxauri Iruñearekin batzen du. Autobus lineak ibilbide hau egiten du:

• Etxauri - Ibero - Ororbia - Orkoien eta Iruñea

Horrez gain, autobus konpainia beraren beste linea batek honako ibilbidea egiten du:

• Bidaurreta - Etxarri - Ziritza - Etxauri - Ibero - Ororbia - Aratzuri - Orkoien eta Iruñea

La Estellesa autobus konpainiaren Iruñea eta Lizarra arteko lineak ere geltokia du Etxaurin. Lineak honako ibilbidea egiten du:

• Iruñea - Orkoien - Etxauri - Izurtzu - Muez - Abartzuza - Bearin eta Lizarra

Kultura

Kirolak

Etxauriko haitzak (1.136 m) ezagunak dira eskalada eskolagatik. Sarbil edo Cabezón de Etxauri izenak ere hartzen dituzte. Eskalatzeko bide klasikoak dira El Kiriako, Cantero, La Rueca eta El Huso.

Bestela, Etxauriko harria delakoa harri landugabe bat da, harri jasotze probak egiteko erabilia. 136,5 kilo pisatzen du. Irregularra izaki, zaila da jasotzen. Urtero harri-jasotzaile ospetsuak lehiatzen dira, harriari altxaldi gehien nork egin.

Jaiak

• Herriko jaiak ekainean ospatzen dira, San Antonio egunaren (ekainak 13) inguruan.
• Santa Eulaliaren omenez jaiak ospatzen dira abenduan.

Ondasun nabarmenak

Etxauriko Otazu dorretxea.

• Santa Eulalia eliza, Erdi Aroan eraikia, XVIII. mendean berriztatua.
• Hainbat dorretxe artzain-etxe bihurturik daude. Ezagunenen artean, Otazu dorretxea.

Herritar ospetsuak

• Ramon Esparza (1825-1907), kazetari eta idazle karlista.
• Esteban Ezkurra (1888-1964) Erreketeen komandantea eta politikaria.
• Aihen Muñoz (1997-), futbolaria.