Transnistria
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Transnistria[1] de facto lurralde independente bat da, nazioarteak onartutako Moldaviako mugen barnean kokatua. Transnistriaren independentzia estatu edo nazioarteko elkarte batek ere ez du onartzen, eta de iure (nazioarteko legearen arabera), Moldaviako zati bat da.
Bertako gobernuak errusierazko Pridnestrovie izena beste hizkuntzetan ere erabiltzea bultzatzen du.[2] Akronimotzat, PMR erabiltzen da, errusierazko Приднестровская Молдавская Республика (Pridnestrovskaia Moldavskaia Respublika, Pridnestrovieko Moldaviar Errepublika) izen luzearen transkripzioa.
Remove ads
Izenak
Nazioartean gailendu den forma Transnistria da, betiere kontuan hartuta lurraldeak onarpen ofizialik ez duela. Bertako gobernuak izen hori zuzena ez dela argudiatzen du[3] eta izen laburtu gisa Pridnestrovie bultzatzen du. Ofizialki, hauexek dira izen osoak:
- Errusieraz[4]: Приднестровская Молдавская Республика (Pridnestrovskaia Moldavskaia Respublika), forma laburtuan ПМР.
- Moldaviera/errumanieraz alfabeto zirilikoan: Република Молдовеняскэ Нистрянэ (latindar alfabetoaz Republica Moldovenească Nistreană), forma laburtuan РМН.
- Ukraineraz: Придністровська Молдавська Республіка (Pridnistrovs'ka Moldavs'ka Respublika), forma laburtuan ПМР.
Moldaviako gobernuak Stînga Nistrului izendapena erabiltzen du: "Dniesterreko ibarrezkerra" esan nahi du.
Remove ads
Kokapen historikoa
1989an oraindik Sobietar Batasunaren barruan zegoen Moldaviar Errepublika Sozialistak "moldaviera" (errumaniera, alegia) hizkuntza ofizial bakarra bilakatu zuen, baita latindar alfabetoa berrezarri ere. Dniesterreko ekialdean eslaviar jatorriko populazioa gehiengoa zela aprobetxatuta aparteko errepublika aldarrikatu zuten 1990ean.
1991n Moldaviak independentzia eskuratu zuen eta 1992an gerra zabaldu zen; 1500 bat hildako egon ziren. Suetena bi aldeek, ukrainarrek eta errusiarrek negoziatu zuten; harrezkero, hala ere, zenbait istilu gertatu dira eta bete gabe dago errusiar tropen erretiratze negoziatua, Dumak (Errusiako Parlamentuak) onartu gabea.
2006ko abenduaren 17an independentzia baieztatzeko erreferenduma antolatu zen; ofizialki % 97,2k independentziaren alde bozkatu zuten.
Remove ads
Geografia
Transnistriak ez du itsasorako irteerarik eta Besarabia (hau da, Moldaviako gainontzeko lurrak) du mendebaldean eta Ukraina ekialdean. Iparraldetik hegoaldera doan Dniester ibaiaren inguruko haran estu bat da. Orokorrean oso laua, muinorik garaienak ez dira 300 metrora heltzen; iparraldean, Camencatik ipar-ekialdean hain zuzen, altuenak daude (273 eta 262 m, Ukrainarekiko mugan). Ibaiaren ertzetan daude altuerarik baxuenak, itsasorantz abiatu ahala jaitsiz doazenak: Camencan 36 m, hegoaldeko muturrean 0,5 m.
Ibaiak berak egiten du muga Moldaviako gainontzeko lurrekin tarte handienean baina badira salbuespenak:
- Ibarreskuineko sei udalerri (Cocieri, Molovata Nouă, Corjova, Pîrîta, Coşniţa eta Doroţcaia) Moldaviako gobernuaren kontrolpean geratu ziren 1992ko Transnistriako Gerraren ostean. Dubăsari —Transnistriako gobernuaren kontrolpean dago— hiriaren iparralde eta hegoaldean daude eta bere barrutikoak dira. Molovata Nouă udalerriko Roghi herrixka, ordea, Tiraspoleko gobernuak menperatzen du.
- Mendebaldean, ibarreskuinean alegia eta Tiraspolen aurrean Bender hiria eta bere ekialde, hego-ekialde eta hegoaldean kokatzen diren lau udalerri (Proteagailovca, Gîsca, Chiţcani eta Cremenciug, sei herri daude haietan) transnistriar agintariek kontrolatzen dituzte.
Garraiobide nagusia Tiraspol-Dubăsari-Rîbniţa errepidea da. Zenbait lekutan Chisinauren menpeko herrietatik pasatzea gatazka iturria izan da[5][6]. Transnistriarrek gehienetan ez dute arazo larririk Moldaviako gainontzeko lurretara, Ukrainara edo Errusiara bidaiatzeko, bai errepidez bai nazioarteko bi trenez: Mosku-Chisinau (urte osoan) eta Saratov-Varna (sasoien arabera). Aireporturik erabilienak Chisinau Moldaviako hiriburukoa eta Odesakoa dira.
Banaketa administratiboa
Hamar hiri eta 69 udalerri ditu; denera, 147 entitate. Horrez gain, bost raion edo barruti daude (lehen izena errumanierazkoa da; parentesi artean, errusierazkoa eta haren transkripzioa):
- Camenca (Кáменка, Kamenka)
- Rîbniţa (Рыбница, Rybnitsa)
- Dubăsari (Дубоссáры, Dubossari)
- Grigoriopol (Григориóполь, Grigoriopol')
- Slobozia (Слободзéя, Slobodzeia)
Horiez gain:
Remove ads
Egoera politikoa
Nazioarteko komunitateak Transnistria Moldaviako zatitzat dauka. Hala ere, de facto nazioarteak onartzen ez duen gobernuak du lurralde horren gaineko kontrola 1990ean independentzia aldarrikatu zuenetik.
2010erako Abkhazia eta Hego Osetiak baino ez zuten Transnistriaren independentzia onartu. Hiruren egoerak neurri batean antzekoak dira: adostasunik gabeko independentziak aldarrikatu dituzten errepublikak. Errusiak eta errepublika horiek beren egoerak Kosovokoarekin ere parekatzen dituzte, onespen handiagoa lortzearren.
Zuzeneko aginterik ez badu ere, Moldaviako gobernuak lege bat onartu zuen 2005ean; funtsean, Moldaviaren barruko lurralde autonomo bat ezartzen zuen "Dniesterreko ibarrezkerreko" hiri eta herriekin. Pridnestrovieko gobernuarekin adostu gabekoa zenez, horrek probokaziotzat jo zuen.
2006ko martxoaren 3an, Ukrainak muga-arau berriak ezarri zituen; horien arabera, Moldaviako muga zerbitzuaren dokumentazioa duten ekoizpenak baino ez zituen inportatuko. Transnistriako zein Errusiako gobernuek kexua agertu zuten, horrek lurraldearen "ekonomia-blokeoa" zekarrela argudiatuz. Gogoratu behar da Errusia dela lurralde haren duen aliaturik onena eta inplikatuena: militarki ere 1200 bat soldadu errusiar daude.
2008rako, 300.000 eta 400.000 arteko transnistriarrek (populazioaren gehiengoak) moldaviar pasaportea eskatua zuten; kontuan izan beste estatuek ez dutela Transnistriako gobernuak argitaratutako pasaporterik onartzen[7][8]. Errusiak kontsulatu bat zabaldu zuen Moldaviaren nahiaren kontra Tiraspolen eta 80.000 bat pasaporte eginak zituzten bertatik 2006ko amaierarako[9].
PMRk alderdi-aniztasunean oinarritutako eta ganbera bakarreko sistema politikoa du. Independentzia aldarrikatu zuenetik Igor Smirov izan da presidentea; lau aldiz aukeratuta, azkena 2006ko abenduan izan zen. Ez dago adostasunik hauteskundeen gardentasunaz: iturri batzuek emaitza garbiak direla adierazten dute[10]; beste batzuen arabera hauteskunde-iruzurrak gertatu dira[11].
2014ko urriaren 1ean, Mosku ez zela Transnistriatik inoiz irtengo jakinarazi zuen Dmitri Rogozinek. 1992ko gerraren ondoren, Errusiako tropek lurraldea «baketzeko eta egonkortzeko» ardura dute[12].
Remove ads
Biztanleria
Lurralde horretan demografia aldaketa handia gertatu zen XX. mendean zehar, batez ere hiri nagusietara (Tiraspol, Rîbniţa, Dubăsari, Bender) industrializazioa dela eta SESBeko garaietan joandako errusiarrengatik; mugimendu hori oso garrantzitsua da egungo egoera ulertu ahal izateko.
1989ko erroldan 546.400 biztanle zituen. 1990etik aurrera migrazio-prozesua bizi izan du; gehienbat, jatorri moldaviar-errumaniarreko biztanleek alde egin dute errepublikatik.
Talde etnikoak
1989ko errolda
- Moldaviar: % 40
- Ukrainarrak: % 28
- Errusiarrak: % 24
- Bestelakoa: % 8
2004ko errolda
- Moldaviar: % 31.9
- Ukrainarrak: % 28,8
- Errusiarrak: % 30,3
- Bulgariarrak % 2...
Azken errolda hori errepublikako agintariek antolatu zuten, Moldaviakoaren parean; haren balioa eztabaidatuta dago[13].
Hizkuntza ofizialak
Nahiz eta errumanieraz (ofizialki han "moldaviera" deitua) mintzatzen den gutxiengo esanguratsua izan, Transnistriako populazioaren gehiengoak eslaviar hizkuntza batean (errusieraz edo ukraineraz) hitz egiten du. Beste hainbeste hizkuntza ere hitz egiten dira: bulgariera, poloniera, gagauzera...
Remove ads
Ekonomia
Transnistriak ekonomia mistoa du. 1990eko hamarkadan pribatizazio-prozesu handiaren ondoren[14] konpainia gehienak esku pribatuetan daude.
Ekonomiaren oinarria industria astuna (altzairua, elektrizitatea, ehungintza) da: sektorearen % 80 da.[15]
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads