Urduña

Urduña^[1] (ofizialki ele bietan Urduña/Orduña) Bizkaiko udalerririk hegoaldekoena da. Nerbioi ibarrean dago, Arabako eta Burgosko lurrez inguratua, Bizkaiko esklabea baita. Hartara, Arabako Aiaraldea eskualdeko herritzat ere har daiteke, arrazoi geografikoak direla kausa. Urduña da hiri titulua duen Bizkaiko biztanlegune bakarra. 2016. urtean 4.136 biztanle zituen.

Urduña
Bizkaia, Euskal Herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Nerbioi ibarra
Izen ofiziala	Urduña/Orduña
Alkatea	Iker Santocildes (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea	48460
INE kodea	48074
Herritarra	urduñar[1]
Kokapena
Koordenatuak	42°59′45″N 3°00′40″W
Azalera	33,49 km²
Garaiera	275 metro
Distantzia	38 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	4.203 (2024) 24 (2023)
2.037 (%48,5)   (%52,2) 2.195
Dentsitatea	1,26 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[2]	% 6,39
Zahartze tasa[2]	% 18,35
Ugalkortasun tasa[2]	‰ 53,57
Ekonomia
Jarduera tasa[2]	% 79,75 (2011)
Genero desoreka[2]	% 9,81 (2011)
Langabezia erregistratua[2]	% 12,78 (2013)
Euskara
Euskaldunak [3]	% 30.79 + % 18.92 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [4]	% 5.5 (2021)
Etxeko erabilera [5]	% 9.93 (2021)
Datu gehigarriak
Sorrera	1229. urtea
Webgunea	http://www.urduna.com/

Geografia

Airetiko ikuspegia

Ingurune naturala

Gorobel mendilerroaren azpian dago udalerria, Txarlazo mendia gainean daukala. Halaber, Urduñako mendatea urteetan izan da Euskal Herritik Gaztelara joateko bide nagusia.

Urduñaren eta inguruko mendien ikuspegi orokorra.

Udalerri mugakideak

• Mendebaldean: Junta de Villalba de Losa, Berberana (Burgos) eta Aiara.
• Iparraldean: Aiara eta Amurrio.
• Ekialdean: Amurrio eta Urkabustaiz.
• Hegoaldean: Amurrio.

Kontzejuak

Urduñako udalerriaren barnean, Urduñako hiriko eremuaz gain, Belandia, Lendoñobeiti, Lendoñogoiti eta Mendeika kontzejuak daude. Zentzu honetan, Urduña da bere mugen barnean izaera administratiboa duten herriak dituen udalerri bakarra Bizkaian.

Halaber, Urduñako Komunitatea izeneko elkargo lur eremu bat dago udalerri honetan. Elkargo lur hau Junta de Villalba de Losa (Burgos), Aiara eta Amurrioko udalerriek erabil dezakete.

Urduñako mendaterako errepidea

Historia

Urduña 1229. urtean sortu zen hiribildutzat, Bizkaiko jaurerriaren seigarren jauna zen Lope Diaz Harokoak hiri-gutuna eman zionean. Gaztelako Erresuman ekoizten zen artilea hiribildu honetatik garraiatzen zuten iparraldeko Europarako bidean. Hori dela eta, Henrike IV.ak Bizkaiko Jaurerriko hiri izendapena eman zion. 1535. urtean sute handi batek hiri osoa kiskaltzeko zorian egon zen.

Villañoko Esparrua udalerriak Lausa Haranean duen enklabea da. Enklabe honen jatorria Gaztelako Komunitateen Gerran aurkitzen da. Gatazka honen testuinguruan Karlos I.a enperadoreak Urduñari lursail hau eman zion bertako biztanleek Gaztelako Koroari eskainitako babesagatik.^[6]

XVIII. mendean Urduña Gaztelarekin lotzen zuen bidea hobetu zuten eta 1774. urtean irekia izan zen. Halaber, aduana bat eraikitzeari ekin zioten eta 1792an bukatu zituzten lanak. Aduanak merkataritza gune garrantzitsua bihurtu zuen Urduña.

XIX. mendean Urduñak gainbeheran sartu zen bi arrazoi nagusigatik. Alde batetik, garai horietan izandako gerren ondorioz, eta bestetik 1841. urtean aduanak itsasaldean ezarri zituztelako. Halaber, karlistaldien porrotak foruen galera ekarri zuten.

XX. mendearen hasieran hiriak izaera turistikoa hartu zuen, La Muerako bainuetxearen bidez. Halaber, Antiguako pasealekuan eraikin berriak egin zituzten. XXI. mendearen hasieran, hiriaren erdialdeko plazan kokaturiko aduana zaharra, bainuetxe bilakatu zen.

Demografia

Urduñako biztanleria

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Urduñan»

2023-2027 legegintzaldia

2023ko hauteskundeen ondorengo Urduñako udalbatza
Alderdia		2023ko maiatzak 28
		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	6 / 11	1.032 (% 46,30)
	Euskal Herria Bildu (EHB)	5 / 11	985 (% 44,19)
	Elkarrekin Podemos (EP)	0 / 11	96 (% 4,31)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	0 / 11	83 (% 3,72)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 11	33 (% 1,48)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza

Alkateak

Hauek izan dira Urduñako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[7]
Iñaki Estevez	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Ana Maria Barañano	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Ana Maria Barañano	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Angel Bilbao	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Angel Bilbao	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Koldo Xabier Egiluz Isusi	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Ricardo Gutierrez Tellaetxe	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea
Ricardo Gutierrez Tellaetxe	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
Karlos Arranz Diego	2011	2015		Bildu
Idoia Aginako	2015	2019		Euskal Herria Bildu
Itziar Biguri	2019	2023		Euskal Herria Bildu
Iker Santocildes[8]	2023	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea

Garraioa

Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 3 Amurrio Urduña Tertanga • Delika • Artomaña • Aloria • Urduña (geltokia) • Lekamaña • Saratxo • Inoso • Ziorraga • Baranbio • Lezama • Larrinbe • Amurrio (gasolindegia) • Amurrio (geltokia) Amurrio Urduña⁠ 5 Urduña Izarra Murgia Gopegi Urduña (suhiltzaileak) • Apregindana • Untzaga • Uzkio Urkabustaiz • Oiardo • Goiuri • Beluntza • Ziorraga • Altube • Gillerna • Lukiano • Aperregi • Donamaikia • Jugo • Bitoriano • Zarate • Markia • Sarria • Olano • Letona • Zaitegi Urduña Izarra Murgia Gopegi

Kirolak

Urduñako udal pilotalekua 1931. urtean eraiki zen. 40 metro luze da eta 1983. urtea geroztik teilatua du. Udal igerilekuei dagokienez, hiru ditu: 50 metro luzerakoa (olinpiarra), 25 metrokoa eta haurrentzakoa.

Ondasun nabarmenak

Ikus zerrenda: «Urduñako kultura ondasunak»

Ondare erlijiosoa

• Familia Sakratuaren eliza
• Andra Maria eliza
• Antiguako Andra Mariaren santutegia

Ondare zibila

• Aduana zaharra

Jauregiak

• Diaz Pimienta jauregia
• Mimenza jauregia
• Belasko jauregia
• Ortes de Belasko jauregia

Argazki galeria

• 
  Familia Sakratuaren eliza.
• 
  Andra Maria eliza.
• 
  Harresia.
• 
  Antiguako Andra Mariaren santutegia.
• 
  Aduana zaharraren eraikina Foruen plazan.
• 
  Udaletxea.
• 
  Mimenza jauregia
• 
  Ortes de Belasko jauregia
• 
  Belasko jauregia.
• 
  Mariaren Konpainiaren ikastetxea.
• 
  Urduñako geltokia.

Urduñar ospetsuak

• Francisco Urduña (c. 1489-1550), konkistatzailea.
• Juan Ortiz de Zarate (1521-1576), konkistatzailea eta kolonizatzailea.
• Juan Garai (1528 - 1583), esploratzailea eta kolonizatzailea.
• Andrés de Poza, Poza Lizentziatua goitizenez ezaguna (c. 1530-1595), jakintsua, hizkuntzalaria eta legelaria.
• Pedro Bardezi (1641-1700), frantziskotar misiolaria.