افغانستان
کشوری در جنوب آسیای مرکزی / From Wikipedia, the free encyclopedia
افغانستان ( تلفظ راهنما·اطلاعات) با نام رسمی امارت اسلامی افغانستان، کشور محصور در خشکی در بین آسیای میانه و آسیای جنوبی است.[23] این کشور حدفاصل آسیای شرقی و آسیای غربی میباشد. همسایگان افغانستان، ایران در غرب، پاکستان در جنوب و شرق، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند. افغانستان دارای ۶۵۲٬۸۶۰ کیلومتر مربع پهناوری، چهل و یکمین کشور وسیع دنیا است و جمعیت آن حدود ۴۳[24] میلیون نفر است که آن را در رتبه سی و هفتم کشورهای دنیا قرار میدهد. کابل پایتخت و بزرگترین شهر آن است. این کشور تا پیش از سال ۲۰۲۱ میلادی دارای حکومت جمهوری اسلامی بود اما از لحاظ دوفاکتو سکولار و لیبرال دموکرات محسوب می شد اما پس از دوره کوتاهی از جنگ های داخلی و نابسامانیها کشور به دست گروه اسلامگرای نسبتاً تندروی طالبان افتاد، این کشور در دهه ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ میلادی طی دوران دیگری نیز تحت حاکمیت طالبان قرار داشت. طالبان امروزه به صورت رسمی بر این کشور تحت نام؛ امارت اسلامی افغانستان حکمرانی می کند. طالبان با اینکه سریعاً از سوی سازمان ملل و جامعه جهانی به رسمیت شناخته شد اما از سوی کشورهایی چون آمریکا به حمایت از تروریسم، عدم توجه به تکنوکراسی در حاکمیت و نقض آشکار حقوق بشر از جمله زنان و کودکان و یکهسالاری متهم شده است.
امارت اسلامی افغانستان | |
---|---|
پایتخت و بزرگترین شهر | کابل ۳۴°۳۱′ شمالی ۶۹°۱۱′ شرقی[3] |
زبانهای اصلی | پشتو |
گروههای قومی | |
دین(ها) | |
نام(های) اهلیت | افغان[persian-alpha 2][12][13] |
حکومت | امارت اسلامی تئوکراتیک توتالیتر متمرکز موقت[14][15][persian-alpha 3] |
• رهبر | هبتالله آخندزاده |
محمدحسن آخند[17] | |
عبدالحکیم حقانی | |
بنیانگذاری | |
۲۵۶ پیش از میلاد | |
۳۰ میلادی | |
• هپتالیان | ۴۱۰ میلادی |
• غزنویان | ۹۶۳ میلادی |
• غوریان | ۱۱۴۹ میلادی |
• هوتکیان | ۱۷۰۹–۱۷۳۸ |
۱۷۴۷–۱۸۲۳ | |
۱۸۲۳–۱۸۳۹ | |
۱۸۳۹–۱۸۴۲ | |
۱۸۴۲–۱۹۲۶ | |
۱۹ اوت ۱۹۱۹ | |
۹ ژوئن ۱۹۲۶ | |
۱۷ ژوئیه ۱۹۷۳ | |
۲۷–۲۸ آوریل ۱۹۷۸ | |
سپتامبر ۱۹۹۷ | |
۲۶ ژانویه ۲۰۰۴ | |
۱۵ اوت ۲۰۲۱ | |
مساحت | |
• کل | ۶۵۲٬۸۶۴ کیلومتر مربع (۲۵۲٬۰۷۲ مایل مربع) (۴۰ام) |
• آبها (٪) | ناچیز |
جمعیت | |
• برآورد سال ۲۰۲۲ | ۴۰٬۵۴۵٬۹۵۷[18] (۳۷) |
• تراکم | ۶۲٫۱ بر کیلومتر مربع (۱۶۰٫۸ بر مایل مربع) (۱۶۹) |
تولید ناخالص داخلی (GDP) برابری قدرت خرید (PPP) | برآورد ۲۰۱۸ |
• کل | $۷۲٫۹۱۱ میلیارد[19] (۹۶ام) |
• سرانه | $۲٬۰۲۴[19] (۱۶۹ام) |
تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی) | برآورد ۲۰۱۸ |
• کل | $۲۱٫۶۵۷ میلیارد[19] (۱۱۱ام) |
• سرانه | $۴۹۳[19] (۱۷۷ام) |
شاخص جینی (۲۰۰۸) | ۲۷٫۸[20] 1st |
شاخص توسعه انسانی (۲۰۲۱) | ۰٫۴۷۸[21][22] ۱۸۰ام |
واحد پول | افغانی (AFN) |
منطقه زمانی | یوتیسی+۴:۳۰ خورشیدی (D†) |
جهت رانندگی | راست |
پیششماره تلفنی | +۹۳ |
دامنه سطحبالا | .af افغانستان. |
پشتو و فارسی دری زبانهای رسمی این کشور[25] و آیین اسلام دین رسمی آن است. حدود چهار دهه جنگ، افغانستان را به یکی از کشورهای ناامن و فقیر جهان تبدیل کردهاست. تولید ناخالص ملی سرانه این کشور در سال ۲۰۲۰ بر اساس ارزش اسمی دلار معادل ۵۵۲ دلار آمریکا است و بر اساس برابری قدرت خرید به ۲۴۷۴ دلار میرسد. این کشور در سال ۲۰۱۱ با شاخص توسعه انسانی ۰٫۳۹۸ در رتبه ۱۷۲ جهان قرار گرفتهاست. این کشور در تاریخ ۱۹ نوامبر ۱۹۴۶ به عضویت سازمان ملل پذیرفته شد.
منطقهای که امروزه افغانستان نامیدهاند به عنوان بخشی از امپراتوریها در دوران باستان، از نقاط کانونی در جاده ابریشم و مسیرهای مهاجرت انسانها بودهاست. باستانشناسان شواهدی از سکونت انسانها تا بیش از ۵۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد بهدست آوردهاند.[26] نخستین تمدن شهری ممکن است در این قلمرو در بین ۳٬۰۰۰ تا ۲٬۰۰۰ سال پیش از میلاد آغاز شده باشد.[27]
این کشور در نقطهٔ ژئواستراتژیکی مهمی قرارگرفته که آسیای شرقی، آسیای جنوبی، آسیای غربی و آسیای میانه را به هم وصل میکند.[28] از روزگار باستان، این سرزمین شاهد فتوحات نظامی بسیاری از جمله توسط مادها و هخامنشیان، سلوکیان، امپراتوری مائوریا، اشکانیان، شاهنشاهی کوشانی، هپتالیان، ساسانیان، دودمان تانگ، صفاریان، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان، امپراتوری مغول، ایلخانان، کرتیان، تیموریان، صفویه، افشاریه و امپراتوری درانی بودهاست.[26][27][29]
تاریخ سیاسی دولت مدرن افغانستان با سلسلهٔ درانی در سده ۱۸ میلادی آغاز شد.[persian-alpha 4][30][31][32] پایتخت آن در سال ۱۷۷۶ توسط تیمورشاه درانی از قندهار به کابل منتقل شد و بخشی از قلمرو آن به امپراتوریهای همسایه در سال ۱۸۹۳ واگذار شد. در اواخر سده نوزدهم میلادی، افغانستان به یک دولت حائل در «بازی بزرگ» بین امپراتوری بریتانیا و امپراتوری روسیه تبدیل شد.[33] در سال ۱۹۱۹، پس از جنگ سوم افغان و انگلیس و امضای پیمان راولپندی، این کشور دوباره کنترل امور خارجه خود را از بریتانیا پس گرفت و استقلال خود را توسط امانالله شاه اعلام نمود.
افغانستان در دههٔ ۱۹۷۰ میلادی پس از انقلاب ثور، که تأثیر یافته از اتحاد جماهیر شوروی بود، به حکومتی سوسیالیست تبدیل شده و شاهد جنگی طولانی با مجاهدین افغان بود که در طول یک دهه، جان بیش از دو میلیون غیرنظامی را گرفت و باعث آواره شدن بیش از پنج میلیون نفر شد. پس از چند کودتای پیدرپی و پیروزی مجاهدین بر دولت محمد نجیبالله جنگ داخلی افغانستان در سال ۱۳۵۷، آغاز و وارد دورهای از جنگ میان احزاب مختلف مجاهدین شد. گروه بنیادگرای اسلامی طالبان در میانههای دهه ۱۳۷۰ کنترل بیشتر مناطق افغانستان را به دست گرفتند و بر آن تحت رژیم تمامیتخواهانه، امارت اسلامی افغانستان حکومت کردند. اما با یورش ائتلاف بینالمللی به رهبری آمریکا در سال ۱۳۸۰ از حکومت برکنار شدند ولی همچنان بخش قابل توجهی از این کشور را تحت کنترل داشتند. در دسامبر ۲۰۰۱، شورای امنیت سازمان ملل متحد نیروهای بینالمللی کمک به امنیت (ایساف) را مأمور کمک به حفظ امنیت و دولت جدید افغانستان به ریاست حامد کرزی کرد. جنگ بیست ساله بین حکومت و طالبان با هجوم طالبان در سال ۱۴۰۰ و سقوط متعاقب کابل پایان یافت که طالبان را به قدرت بازگرداند. شایان ذکر است تا ۲۳ مه سال ۲۰۲۲ (مصادف با ۳ خرداد سال ۱۴۰۱) هیچ کشوری به شکل رسمی حکومت طالبان در افغانستان را به رسمیت نشناختهاست.[34][35][36][37][38][39][40][41][42]
تا پیش از هجوم شورشیان طالبان حکومت افغانستان به عنوان عضوی از سازمان ملل متحد، سازمان همکاری اسلامی، گروه ۷۷، سازمان همکاری اقتصادی و جنبش عدم تعهد شناخته میشد. اقتصاد افغانستان در جهان بنابر تخمین صندوق بینالمللی پول برای سال ۲۰۲۰ با تولید ناخالص داخلی ۱۹٬۰۰۶ میلیارد دلار رتبهٔ ۱۱۲ جهان را داشت.[43]