زبان تاتی ایران
از خانوادهٔ زبانهای ایرانی، شاخهٔ شمالغربی / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان تاتی ایران یا تاتی جنوبی (به تاتی: Tâti Zobun, تاتی زبون)[4] از دستهٔ زبانهای ایرانی شاخهٔ شمال غربی است. گویشهای این زبان در گذشته از آذربایجان تا شمال خراسان گسترده بود ولی امروزه با زبانهای ترکی آذربایجانی و فارسی جایگزین شده و تنها در بخشهایی از شمالباختری ایران گویشهای تاتی در منطقه به جا ماندهاند که میتوان پراکندگی آنها را به جزایری در دریا تشبیه نمود.
تاتی | |
---|---|
Tâti Zobun تاتی زبون | |
زبان بومی در | استانهای قزوین • البرز • تهران • اردبیل • استان گیلان • خراسان رضوی • خراسان شمالی • استان مرکزی • زنجان • آذربایجان شرقی |
منطقه | نیمه شمالی ایران |
شمار گویشوران | ۲۵۰ هزار[1] (بدون تاریخ) |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | - |
گلاتولوگ | tati1244 [3] |
بزرگترین شهر تاتزبان جهان تاکستان میباشد.
شهرها و روستاهای تاتزبان در استان قزوین شامل:
شهر تاکستان، الموت، اسفرورین، شال، زیاران، دانسفهان، سگزآباد، خیارج، خوزنین، ابراهیمآباد
در سایر استانها شامل:
مرکزی (تفرش)، البرز، تهران، اردبیل، گیلان، زنجان و خراسان شمالی در شهرستانها و مناطق روستای وفس، روستای چهرقان، ویدر، الویر، تاکستان و بوئینزهرا، اشتهارد، دماوند، ایوانکی شاهرود خلخال، طارم، جاجرم و اسفراین و در زنجان در روستای خوئین دیده میشوند.[5][6][7] و همچنین در زنجان زبان تاتی بخشی از شمال طارم علیا دامنهٔ کوه البرز به جا ماندهاست در حدود ۸ روستا (چرزه، باکلور، جمال آباد، قسمتی از آبادی هزارود، بندرگاه، سیاورود، نوکیان، قوهیجان) به زبان تاتی صحبت میکنند. محل سکونت آنها بر کمره کوه واقع شدهاست.[8]
همچنین زبان تاتی در فهرست میراث ناملموس آثار ملی ایران از استان آذربایجان شرقی نیز ثبت شدهاست. این زبان با لهجههای هرزندی و کرینگانی در این مناطق همچنان سخن گفته میشود.[9][10]
گویشهای تاتُید «tatoid» یا گویشهای تاتی گونه گویشهایی از زبان تاتی میباشند که در شهرستانهای رودبار، الموت صحبت میشود و سه گویش طالقانی، الموتی و رودباری گویشهایی از زبان تاتی میباشند. گویشهای تاتی مانند در اصل زبان تاتی بودند که بهدلیل تأثیرات شدید زبانهای کاسپین و زبان فارسی تمام ویژگیهای زبان تاتی را از دست دادهاند.[11]
زبان تاتی از آنجا که یکی از زبانهای ایرانی شمال غربی است به فارسی نزدیکی دارد و به گیلکی و مازندرانی[12] و بهخصوص به تالشی شبیه و نزدیکتر میباشد. زبان تاتی همچنین به زبان کردی و اوستایی نزدیک است.[13][14] تاتی بسیاری از ویژگیهای آوایی، واژگانی و صرف و نحوی کهن همچون تمایز جنس دستوری، ساخت ارگتیو، مادهٔ مجهول، گردش مصوتها، حالت دوگانهٔ فاعلی و غیرفاعلی در اسم و … را حفظ کردهاست.[15]
براساس اعلام یونسکو، زبان تاتی، یکی از زبانهای در حال انقراض است.[16]