An Cholóim

Is tír i Meiriceá Theas í An Cholóim, le cóstaí ar an Aigéan Ciúin is ar an Aigéan Atlantach.

An Cholóim
Colombia (es)
Bratach Armas
Aintiún	Himno nacional de Colombia
Mana	«Libertad y Orden» «Freedom and Order» «Свобода и ред» «Colombia is magical realism» «Wolność i porządek» «Liberdade e orde» «Rhyddid a Threfn»
Ainmnithe in ómós	Criostóir Colambas
Suíomh
4° 00′ N, 73° 15′ O
Príomhchathair	Bogotá
Daonra
Iomlán	52,321,152 (2023)
• Dlús	45.83 hab./km²
Déamainm	Colómach
Teanga oifigiúil	an Spáinnis
Tíreolaíocht
Cuid de	Meiriceá Laidineach Meiriceá Theas Ibéir-Mheiriceá
Achar dromchla	1,141,748 km²
Airde	223 m
Pointe is airde	Pico Cristóbal Colón (en) (5,775 m)
Pointe is ísle	an tAigéan Ciúin (0 m)
Ar theorainn le	Eacuadór Veiniséala an Bhrasaíl Peiriú Panama Nicearagua
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Stáit Aontaithe na Colóime agus Mosquitia (en)
Cruthú	1810
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	poblacht
Comhlacht feidhmiúcháin	Rialtas na Colóime
Comhlacht reachtach	Comhdháil na Colóime
• Uachtarán na Colóime	Gustavo Petro (2022–)
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	318,511,813,577 $ (2021)
Airgeadra	peso na Colóime
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC−05:00 America/Bogota (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.co
Glaochód	+57
Uimhir theileafóin éigeandála	123
Cód tíre	CO
Eile
Suíomh gréasáin	gov.co

Tá teorainneacha aici le Veiniséala, leis an mBrasaíl, le Peiriú, le Eacuadór agus le Panama. Is í Bogotá an phríomhchathair. Tá 49 milliún duine ina gcónaí ann.

Stair

Bhí cogadh cathartha ar siúl sa Cholóim idir an eite dheis agus na reibiliúnaigh, ar a nglaoitear FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia nó Fórsaí Armtha Réabhlóideacha na Colóime). Le breis is 50 bliain bhí FARC i mbun eachtraí foréigin sa tír agus d'fhág an chogaíocht ansin breis is 250,000 duine marbh^[1].

Bhí an eite dheis ar thaobh an rialtais agus na reibiliúnaigh ar an eite chlé. Thacaigh rialtas SAM leis an eite dheis, i gcogadh i gcoinne na ndrugaí.

2002-2010

Nuair a toghadh Alvaro Uribe i réim i 2002, bhí an tír ar tí titim as a chéile^[2]. Bhí greim docht ag na treallchogaithe FARC ar chuid den tír agus bhí siad díreach tar éis ceann dá n-éachtaí ba mhó a bhaint amach: fuadach Ingrid Betancourt, duine de na hiarrthóirí sa toghchán uachtaránachta a bhuaigh Uribe.

Le cúnamh Meiriceánach faoin bPlean Colómach, thug Uribe faoin FARC, go díreach dá mba chrosáid phearsanta í, rud nach ionadh é toisc gur mharaigh an FARC a athair tar éis gur theip ar fhuadach i 1983.

2010

I mí na Bealtaine 2010, críochnóidh Alvaro Uribe a dhara téarma mar uachtarán na Colóime. Toghadh Juan Manuel Santos ina uachtarán na Colóime don chéad uair ar 7 Lúnasa 2010. Bhí polasaí níos séimhe ag teastáil ó mhuintir na tíre ag an am sin, rud a thóg an FARC isteach sa phróiseas polaitiúil.

2016

Fógraíodh sos comhraic ina measc siúd a bhí i mbun cogaíochta sa bhliain 2016.

Bronnadh Duais Nobel na Síochána na bliana 2016 ar Uachtarán na Colóime Juan Manuel Santos dá iarrachtaí siúd an tsíocháin a chothú.

2 D.F. 2016: Vótáil móramh de phobal na tíre in aghaidh an chomhaontaithe síochána a bhí socraithe idir rialtas na tíre sin agus reibiliúnaigh an FARC^[3]. Móramh beag a bhí i gceist.

IRA

Bhí triúr Éireannach a bhfuil ceangal acu leis an IRA ciontaithe i gcúirt sa Cholóim as tacú leis an FARC. Thréig siad an tír. Tugtar Triúr na Colóime orthu in Éirinn.

Ranna

Tá an Cholóim roinnte i 32 Ranna agus Dúiche Príomhchathrach atá mar aon le roinn, cé go bhfuil Bogotá mar phríomhchathair roinne Cundinamarca.

Tá na Ranna roinnte ina dhiaidh sin i mbardais, agus ina dhiaidh sin i corregimientos in áiteanna faoin tuath, agus comunas i gceirtleáin uirbeach. Tá rialtas áitiúil ag gach roinn le gobharnóir agus tionól, a toghfar gach ceithre bliana. Tá méara agus comhairle ag gach bardas freisin agus toghcháin áitiúil don bhord riaracháin áitiúil i ngach corregimientos agus comunas.

Chomh maith leis an bpríomhchathair, tá stádas áirithe ag ceithre dúiche eile, de bharr gnéithe sainiúil áirithe; sé sin Barranquilla, Cartagena, Santa Marta agus Buenaventura.

Na 32 Roinn (Departamentos) maille leis an gCeantar Feidearálach (Distrito Federal) sa Cholóim

Roinn Príomchathair 1 Amazonas Leticia 2 Antioquia Medellín 3 Arauca Arauca 4 Atlántico Barranquilla 5 Bolívar Cartagena 6 Boyacá Tunja 7 Caldas Manizales 8 Caquetá Florencia 9 Casanare Yopal 10 Cauca Popayán 11 Cesar Valledupar 12 Chocó Quibdó 13 Córdoba Montería 14 Cundinamarca Bogotá 15 Guainía Inírida 16 Guaviare San José del Guaviare 17 Huila Neiva

Roinn Príomchathair 18 La Guajira Riohacha 19 Magdalena Santa Marta 20 Meta Villavicencio 21 Nariño Pasto 22 Norte de Santander Cúcuta 23 Putumayo Mocoa 24 Quindío Armenia 25 Risaralda Pereira 26 San Andrés, Providencia agus Santa Catalina San Andrés 27 Santander Bucaramanga 28 Sucre Sincelejo 29 Tolima Ibagué 30 Valle del Cauca Cali 31 Vaupés Mitú 32 Vichada Puerto Carreño 33 Bogotá Bogotá

Cathracha agus Bailte

Is tír uirbithe í an Cholóim; tá 77.1% den daonra sa bhliain 2018 ina chónaí i limistéar uirbithe. Is iad Bogotá (7,387,400), Medellín, (2,382,399) agus Cali, (2,172,527) na cathracha is mó agus is tábhachtach sa tír.^[4]

Cathracha is mó sa Cholóim
Bogotá Medellín Cali			Cathair	Roinn	Daonra				Cathair	Roinn	Daonra	Barranquilla Cartagena Cúcuta
	1		Bogotá	Cundinamarca	7,715,778		11		Villavicencio	Meta	531,275
	2		Medellín	Antioquia	2,490,164		12		Ibagué	Tolima	501,991
	3		Cali	Valle del Cauca	2,205,680		13		Santa Marta	Magdalena	484,025
	4		Barranquilla	Atlántico	1,273,646		14		Valledupar	Cesar	468,165
	5		Cartagena de Indias	Bolívar	914,552		15		Manizales	Caldas	420,933
	6		Cúcuta	Norte de Santander	777,106		16		Pereira	Risaralda	399,283
	7		Soledad	Atlántico	664,141		17		Montería	Córdoba	395,184
	8		Bucaramanga	Santander	597,316		18		Neiva	Huila	340,512
	9		Soacha	Cundinamarca	567,546		19		Pasto	Nariño	305,360
	10		Bello	Antioquia	536,427		20		Armenia	Quindío	297,052
	2020 - DANE

Léitheoireacht bhreise

• Beaglaoich, Breanndán Ó (30 Eanáir 2024). "TUAIRISC ÓN gCOLÓIM: Cheapas gurb é Gairdín Pharthais a bhí sroichte agam!". Tuairisc.ie.