Codeso

O codeso común^[1] (Adenocarpus complicatus), é unha especie da familia das fabáceas, semellante á xesta. Tamén recibe os nomes comúns de cítiso e piorno.^[2]

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Codeso (homónimos).

codeso común
Clasificación científica
Reino: Plantae División: Magnoliophyta Clase: Magnoliopsida Subclase: Rosidae Orde: Fabales Familia: Fabaceae Subfamilia: Faboideae Tribo: Genisteae Xénero: Adenocarpus Especie: A. complicatus
Nome binomial
'Adenocarpus compliactus' (L.) J.Gay

Descrición

Arbusto de até 2 m, aínda que xeralmente é de menor tamaño. Pólas estriadas en sentido lonxitudinal. Follas trifoliadas e pecioladas; cada folliña lanceolada ou oblanceoalada, cubertas dun veludo polo envés e lampiñas ou lago vilosas pola face. Flores en acios terminais alongados, máis estreitos canto máis preto do ápice; cáliz bilabiado cuberto de pelos (en ocasións glandulares) co labio superior máis curto ca o inferior e dividido profundamente en dous lóbulos triangulares; corola con forma de bolboreta de cor amarela ou amarela-alaranxada, de 9–15 mm de lonxitude. Froito en legume densamente cuberto de tubérculos glandulares, de 15–45 mm de longo por 5–6 mm de largura. Florea na primavera e no verán.^[3]

Distribución e hábitat

Medra na rexión mediterránea e suroeste de Europa (chegando até o centro de Francia). Na Península Ibérica esténdese por todas as comarcas con terreos silíceos, dende o País Vasco a Galiza polo norte, e por toda a metade occidental, penetrando até o centro. Medra en matogueiras, uceiras e bosque aclarados dos pisos inferior e montano (desde o nivel do mar até uns 1.500 m de altitude), fundamentalmente en terreos silíceos (granitos, gneis etc), ás veces en solos areentos.^[4] Tamén aparece na illa de Madeira; no norte de África aparece nas montañas do norte de Marrocos (Rif e Atlas Medio central e setentrional) e nas de Kabylia en Alxeria (Montes de Akfadou, Jebel Tamesguida e Jebel Babor).^[5]

Diversidade

É unha especie extraordinariamente polimorfa, que comprende varias razas ou subespecies que na Península Ibérica non amosan unha distribución claramente diferenciada.

• A. complicatus L. J.Gay subsp. complicatus ten as franzas, o cáliz e o eixo da inflorescencia provistos de pelos curtos e pouco mestos. Medra principalmente na metade norte da Península Ibérica en zonas de clima máis ou menos continental.
• A. complicatus subsp. aureus (Cav.) C.Vicioso no que as franzas e o cáliz están densamente cubertos de pelos longos. Medra de preferencia en terreos areentos do centro e centro-oeste de España: Estremadura, Castela e León e Castela-A Mancha. Plantas semellantes aparecen no centro e centro-norte de Portugal (Estremadura, Beira Alta).
• A. complicatus subsp. parvifolius (DC.) García Adá & al. que ten o cáliz cuberto de glándulas estipitadas, e ás veces leva algúns pelos longos non glandulíferos; esténdese de preferencia polo norte de España desde Áraba a Galiza, noroeste de Portugal e penetra até o centro da Península onde é máis raro.^[4]

Etnografía

O codeso común é unha das sete plantas esenciais usada nas herbas de San Xoán; polo que é considerada con propiedades máxicas e medicinais. Existe a tradición de pedir un desexo e anoar os seus varelos para que se cumpra, quizais derivado de que fose un arbusto sagrado na antigüidade.^{[Cómpre referencia]}

Taxonomía

Adenocarpus complicatus foi descrita por (Carl von Linné) J.Gay e publicado en Annales des Sciences Naturelles, Botanique II, 6: 125. 1836.^[6][7]

Etimoloxía

Adenocarpus: nome xenérico que procede do grego aden, que significa "glándula" e karpos, que significa "froito", facendo referencia a unha característica dos legumes destas plantas.^[8]

complicatus: epíteto latino que significa "dobrado sobre si mesmo".^[9]

Variedades

• Adenocarpus complicatus subsp. anisochilus (Boiss.) Franco
• Adenocarpus complicatus subsp. aureus (Cav.) C.Vicioso
• Adenocarpus complicatus subsp. cebennensis (Delile) Breistroffer
• Adenocarpus complicatus subsp. commutatus (Guss.) Cout.
• Adenocarpus complicatus subsp. complicatus (L.) Gay
• Adenocarpus complicatus subsp. graecus (Griseb.) Rivas Mart. & Belmonte

Sinonimia

• Adenocarpus divaricatus var. divaricatus Sweet
• Adenocarpus intermedius subsp. complicatus (L.) C.Vicioso
• Adenocarpus parvifolius DC.