Condado de Artois

O condado de Artois foi unha xurisdición feudal no norte do Reino de Francia. Limitaba ao norte co condado de Flandres, ao leste cos condados de Flandres e Hainaut, ao oeste polo paso de Calais e ao sur pola Picardía. Corresponde á maior parte do actual departamento do Pas de Calais. A súa capital foi Arras e as principais cidades Avesnes, Hesdin, Bapaume, Saint-Pol-sur-Ternoise, Aubigny, Béthune, Lens, Aire e Saint-Omer. O país é unha chaira.

Condado de Artois

Localización
50°30′N 2°30′L
Capital	Arras
Datos históricos
Creación	1237
Disolución	1659
Organización política
Membro de	Francia

Historia

Artois foi un condado carolinxio, cuxos condes non se coñecen. O último foi supostamente Adalelmo, cuxo segundo fillo (nado arredor de 970) sería a orixe dos señores de Béthune. Balduíno II de Flandres conquistou Artois no 892. O conde Heriberto II de Vermandois ocupou Artois en 927, aínda que o país estivo disputado entre Arnulfo o Vello de Flandres e o conde de Vermandois e Arnulfo recuperouno en 932. Ao acceder ao trono de Flandres Arnulfo II o Mozo despois da morte do seu avó Arnulfo I en 965, o reino de Francia occidental tomou o control temporal do Artois, pero devolveuno a Flandres cando Arnulfo o Mozo alcanzou a maioría de idade. Permaneceu baixo o control de Flandres ata 1180.

Territorios gañados a Flandres (1180-1227)

Cando o conde de Flandres Filipe de Alsacia casou a súa sobriña Isabel de Hainault, filla de Margarida e de Balduíno V de Hainaut, con Filipe Augusto de Francia (1180), cometeu o molesto erro de comprometer, como dote da raíña, unha parte significativa dos seus estados (Arràs, Saint-Omer, Aire, Hesdin )^[1].

Despois da morte de Filipe de Alsacia, o Tratado de Arras (outubro de 1191) confirmou que o condado de Flandres perdía, en beneficio de Filipe Augusto, todo o antigo condado de Boulogne, o antigo Ternois e o Pagus Atrebatensis, excepto Douai e a parte occidental de Ostrevant proxima adita vila^[2]. O rei recibiu o xuramento dos seus novos vasalos inmediatos de Boulogne e o Ternois^[3].

Cara a finais de 1195, Filipe Augusto, por unha acta levantada en Vernon, recoñeceu a Balduíno IX de Flandres e VI de Hainaut o castelo de Mortagne e renunciou a toda pretensión sobre Douai e Lécluse^[4]. A cambio, o conde abandonaba todos os dereitos que podía ter aos condados de Boulogne e Guînes e sobre o castelo de Oisy, o cal parece que implicou a renuncia aos castelos de Cambrai^[5].

Pero cando Ricardo Corazón de León do Reino de Inglaterra se enfrontou co rei de Francia, Balduíno non dubidou en tentar de novo a fortuna das armas e recuperar os territorios que posuíran os seus antecesores, e asinou en setembro de 1196 o Tratado de Rouen, renovado nos Andelys en 1197: os dous contratantes comprometéronse a non facer paz separada con Filipe Augusto. A maioría dos grandes de Flandres e Hainaut ratificaron estas convencións ás que tamén se adheriu o conde de Boulogne Rexinaldo^[6] que se queixaba dunha denegación de xustiza por parte do rei francés, e fixera homenaxe directamente ao conde de Flandres aliándose con el e o conde Balduíno II de Guînes, o que era unha clara violación do tratado de Arras^[7]. Balduíno de Flandres, pouco despois, cercou Arras^[8].

Distintas circunstancias levaron a Balduíno a negociar, e obtivo a paz de Péronne (2 de xaneiro de 1200) en condicións relativamente vantaxosas. Filipe Augusto abandonaba Saint-Omer, Aire, os feudos de Guînes, de Ardres, de Lillers, de Richebourg, de La Gorgue, así como unha terra que o procurador de Béthune tiña máis aló do foxo; confirmaba a renuncia relativa a Mortagne, engadindo que no caso de que o seu fillo Lois falecese sen herdeiro, todo Flandres na súa antiga extensión volvería a Balduíno sen obriga de compensación, salvo para o seu herdeiro^[9]. O rei mantiña Arras, Bapaume, Lens, Boulogne, Saint-Pol, Hesdin e Béthune, o que significa que a restitución feita a Péronne consistía só nunha banda de territorio bastante estreita, ao longo da fronteira, desde Béthune ata ao mar. Estas concesións eran o prezo do abandono da alianza inglesa^[10].

En 1211, Xoana de Flandres, herdeira de Flandres e Fernando de Flandres, o seu marido, foron render homenaxe a Filipe Augusto, pero Lois VIII de Francia, debido a unha monstruosa perfidia, aproveitou a súa estadía en París para apoderarse de Aire e Saint-Omer, que o recente pacto, asinado en 1200, regresara a Flandres. Fernando e Xoana tiveron que ratificar esta usurpación; o Tratado de Pont-à-Vendin (25 de febreiro de 1212 ou 24 de febreiro de 1211) anulaba o Tratado de Péronne^[11].

Ao ano seguinte, Filipe Augusto decidiu atacar Inglaterra e Fernando negouse a seguilo e pretendeu esixir a homenaxe do conde de Guînes Arnulfo II cuxo territorio invadiu e levou presa a súa muller Beatriz de Bourbourg a Flandres^[12].

A alianza do Conde de Flandres e do Conde de Boulogne co rei Xoán sen Terra e co emperador Otón IV desfíxose traxicamente no campo de batalla de Bouvines (27 de xullo de 1214). Os franceses obtiveron a vitoria e Fernando foi levado en catividade a París ^[13] (a un cárcere do Louvre). Rexinaldo I de Dammartin, prisioneiro como o conde de Flandres, foi encerrado en Péronne, onde morreu; Filipe Augusto desposuíuno do seu condado para llo dar ao seu propio fillo Filipe, que casara con Matilde (que foi Matilde II de Boulogne), filla de Ida e Rexinaldo. Fernando permaneceu en catividade durante doce anos e foi liberado da prisión só despois da morte de Lois VIII; asinou en abril de 1226 o tratado de Melun, que, ao comezo da rexencia de Branca de Castela, foi lixeiramente modificado. Foi entón, 6 de xaneiro de 1227, cando Fernando recuperou a liberdade^[14]. Este tratado consagraba definitivamente o abandono dos territorios flamengos que constituíran o condado de Artois; o silencio mesmo sobre estes territorios implicaba a desmembración definitiva, aínda que a responsabilidade inicial fora de Filipe de Alsacia^[15].

Condado feudal

Dinastía Capeta

Lois VIII morreu o 8 de novembro de 1226, deixando no seu testamento o Artois como legado para o seu segundo fillo, Roberto, aínda un neno^[16]. Non foi ata 1237 cando Roberto recibiu efectivamente a terra de Artois do seu irmán Lois IX de Francia: Arras, Saint-Omer, Aire, Hesdin, Bapaume, Lens e as súas dependencias. Lois IX confirmara as disposicións do seu pai neste sentido, engadindo que Hesdin, Bapaume e Lens, que formaban a viuvez da súa nai Branca de Castela, non habían pasar a Roberto máis que á morte de Branca; pero esta sobreviviu ao seu fillo: Roberto de Artois morreu en Mansura (Exipto) en 1250 e a raíña nai non morreu ata 1252.

Artois pasou ao fillo de Roberto I, Roberto II de Artois. En 1297, o condado de Artois transformouse nun condado-paria. Roberto II morreu en Kortrijk en 1302. O condado foi disputado entón entre o seu neto Roberto III de Artois e a súa filla Mafalda de Artois, e o tribunal dos Pares acabou decidindo a favor da condesa Mafalda. Roberto III obtivo o señorío de Beaumont-le-Roger con título de condado. Condenado por producir documentos falsos, as súas terras foron requisadas; o seu fillo Xoán de Artois obtivo o condado de Eu vinte anos despois (1350). Esta rama extinguiuse en 1472.

Mafalda ou Matilda casou con Odón IV de Borgoña (conde palatino de Borgoña) e morreu en 1329, deixando unha xove Xoana II de Borgoña, que desde 1315 herdou o condado de Borgoña do seu irmán Roberto o Neno e que en Artois, sucedeu á súa nai (1329), á que sobreviviu só uns meses (1330)^[17].

Xenealoxía

Lois VIII de Francia
│
├─> San Lois de Francia
│ │
│ └─>Dinastía Capeta
│
├─> Roberto I de Artois (1216-1250), conde de Artois
│ x Matilde de Brabante
│ │
│ ├─> Branca (1248-1302)
│ │ x 1) Henrique I de Navarra
│ │ x 2) Edmundo, conde de Lancaster
│ │
│ └─> Roberto II (1250-1302), conde de Artois
│ x 1) Amicia de Courtenay
│ x 2) Inés de Dampierre
│ x 3) Margarida de Hainaut
│ │
│ ├─> Mafalda (1268-1329), condesa de Artois
│ │ x Odón IV de Borgoña
│ │
│ ├─> Filipe (1269-1298)
│ │ x Branca da Bretaña
│ │ │
│ │ ├─>Margarida (1285-1311)
│ │ │ x Lois de Francia conde de Évreux (+1319)
│ │ │
│ │ ├─> Roberto III de Artois (1287-1342), conde de Beaumont-le-Roger
│ │ │ x Xoana de Valois (morta en 1363)
│ │ │ │
│ │ │ ├─> Xoán de Artois (1321-1387), conde de Eu
│ │ │ │ x Isabel de Melun
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─>Xoana (1353-1368)
│ │ │ │ │ x Simón de Thouars, conde de Dreux
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─>Xoán (1355-1363)
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─> Roberto IV (1356-1387), conde de Eu
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─> Filipe de Artois (1358-1397), conde de Eu
│ │ │ │ │ x María de Berry
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ ├─> Carlos (1394-1472), conde de Eu
│ │ │ │ │ │ x 1) Xoana de Saveuse
│ │ │ │ │ │ x 2) Helena de Melun
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ ├─>Filipe (1395-1397)
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ ├─> Bona de Artois (1396-1425)
│ │ │ │ │ │ x 1) Filipe de Borgoña (1389-1415), conde de Nevers e de Rethel
│ │ │ │ │ │ x 2) Filipe o Bo, duque de Borgoña
│ │ │ │ │ │
│ │ │ │ │ └─>Caterina (1397-1420)
│ │ │ │ │ x Xoán de Borbón, señor de Carency 
│ │ │ │ │
│ │ │ │ ├─>Carlos (1359-1368)
│ │ │ │ │
│ │ │ │ └─>Isabel (1361-1379)
│ │ │ │
│ │ │ ├─>Xoana (1323-1324)
│ │ │ │
│ │ │ ├─>Xaime (1325-despois de 1347)
│ │ │ │
│ │ │ ├─>Roberto (1326-despois de 1347)
│ │ │ │
│ │ │ └─>Carlos (1328-1385), conde de Pezenas
│ │ │ x Xoana de Baucay
│ │ │ │
│ │ │ └─>Lois (1362-1362)
│ │ │
│ │ ├─>Isabel (1288-1344), monxa en Poissy 
│ │ │
│ │ ├─>Xoana (1289-despois de 1347)
│ │ │ x Gastón I de Foix
│ │ │
│ │ ├─>María (1291-1365)
│ │ │ x Xoán de Dampierre, conde de Namur
│ │ │
│ │ └─>Caterina (+1368)
│ │ x Xoán II, conde de Ponthieu e de Aumale
│ │
│ └─>Roberto (1271-1272)
│
└─> Carlos I de Sicília
│
└─> Casa de Anjou-Sicilia

Dinastía borgoñoa

Xoana, casada co rei Filipe V de Francia, tivera unha filla do mesmo nome que, en 1318, casou con Odón IV, duque de Borgoña, e a este matrimonio, en 1330, á morte da nai de Xoana (III), pasou o Artois e o Franco-Condado. Eudes IV morreu en 1350. O seu neto, Filipe I de Borgoña (Filipe de Rouvre) casou en 1357 con Margarida III de Flandres, aínda nena neste momento, que quedou viúva en 1361^[18].

Oito anos despois, Margarida volveu casar con Filipe II de Borgoña, ao que o seu pai, o rei Xoán II de Francia, acababa de investir (6 de setembro de 1363) co Ducado de Borgoña, vacante pola morte de Filipe de Rouvre^[19].

Artois e o Franco Condado, que este mesmo Filipe de Rouvre recibira da súa avoa Xoana (muller de Eudes IV de Borgoña), pasaron por herdanza á súa tía, Margarida, irmá de Xoana (III), filla de Filipe V^[20]. Esta Margarida era viúva nesa época de Lois I de Flandres (Lois de Crécy, morto en 1346) e foi condesa por dereito de 1361 á súa morte en 1382. Sucedeuna o seu fillo Lois de Mâle, que herdou o Artois e o Franco Condado. Así, Artois regresaba á casa de Flandres e incluía o señorío de Béthune, que lle fora incorporado por Filipe IV de Francia en 1311 e seguira os mesmos destinos que o condado^[18].

Os condados de Boulogne, Guînes e Saint-Pol mantivéronse na esfera de influencia de Artois e, a excepción dos territorios que foron ocupados temporalmente polo Reino de Inglaterra, continuaron, con todo, os seus destinos^[21].

Últimas liñaxes

Á morte de Lois de Mâle (1384), Artois pasou a Margarida de Mâle e ao seu marido Filipe o Intrépido, duque de Borgoña. En 1477, pasou con gran parte dos estados borgoñóns ao poder da Casa de Habsburgo, á que foi arrebatada polos franceses por conquista en 1640, anexión confirmada polo Tratado dos Pireneos en 1659 e a paz de Nijmegen en 1679. O condado de Artois xa non foi un feudo senón que pasou ao dominio real.

O título de Conde de Artois foi portado por varios príncipes franceses, dos que só se podería mencionar o terceiro irmán de Lois XVI de Francia, que despois sería Carlos X de Francia.

Lista de condes

Dinastía Capeta

Datas	Condes	Notas
1237 - 1249	Roberto I [22] (1216 - 1250), dito Roberto o Bo ou o Valente. Fillo de Lois VIII de Francia e Branca de Castela.
1250 - 1302	Roberto II de Artois (1250 - 1302), dito Roberto o Nobre	Fillo de Roberto I e Matilde de Brabante (1224-1288).
1302 - 1329	Matilde de Artois (1268 - 1329) (Mahaut d'Artois)	Filla de Roberto II de Artois e Amicia de Courtenay. Por matrimonio co conde Otón IV de Borgoña, foi condesa de Borgoña.

A liñaxe de Ivrea

Datas	Condes	Notas
1329 - 1330	Xoana II de Borgoña (Xoana I de Artois)[23] nomeada en Artois Xoana I de Artois (c. 1291 - 1330).	Filla da condesa Matilde e Odón IV de Borgoña. Por matrimonio co futuro Filipe V o Longo foi raíña de Francia (1316 - 1322).

Segunda liñaxe Capeta

Datas	Condes	Notas
1330 - 1347	Xoana III de Borgoña, II de Artois, raíña de Francia (1308-1347)[24] (1308 - 1347)	Filla de Xoana II de Borgoña e I de Artois e do rei Filipe V de Francia. Casou con Odón IV de Borgoña, ao que achegou o condado de Artois.

Liña capeta de Borgoña

Datas	Condes	Notas
1330 - 1347	Odón IV de Borgoña[25] (1295 - 1349).	Fillo do duque Roberto II de Borgoña (morto en 1306) e de Inés de Francia (morreu en 1325), filla de San Lois de Francia. Duque de Borgoña pola morte do seu irmán Hugo V de Borgoña, foi conde de Artois por matrimonio con Xoana de Francia.
1347 - 1361	Filipe I (1346 - 1361) dito Filipe de Rouvres.	Neto de Xoana de Francia e Odón IV, e fillo de Filipe de Borgoña (1323-1346) e de Xoana I de Auvernia (morta en 1360).

Capetos

Datas	Condes	Notas
1361 - 1382	Margarida de Francia (1309 - 1382).	Filla do rei Filipe V de Francia o Longo e da condesa Xoana II de Artois, herdou de Filipe I os condados de Borgoña e Artois. Casou co conde Lois I de Flandres (morto en 1346).

A liñaxe de Dampierre

Datas	Condes	Notas
1382 - 1383	Lois II de Flandres[26] (1330 - 1383) dito Lois II de Mâle.	Fillo de Margarida de Francia e Lois I de Flandres. Casou con Margarida de Brabante, filla do duque Xoán III de Brabante. Á súa morte en 1383, foi herdado polo seu rango Marguerida III.
1383 - 1405	Margarida III de Flandres e I de Artois (1350 - 1405).	Filla de Lois II de Flandres e de Margarida de Brabante. En segundas nupcias casou co duque Filipe II de Borgoña, fillo do rei de Francia Xoán II o Bo e de Bona de Luxemburgo.

Liñaxe capeta de Valois-Borgoña

Datas	Condes	Notas
1383 - 1404	Filipe de Borgoña[27] (1342-1404) chamado "Filipe o Valente".	Despois da morte do seu sogro, Lois II de Flandres, herdou coa súa esposa Margarida III de Flandres todas as súas posesións.
1404 - 1419	Xoán I (1371 - 1419) dito Xoán sen Medo.	Fillo de Filipe o Intrépido e Margarida III de Flandres, casou con Margarida de Baviera (1363-1423), filla de Alberte I de Hainaut.
1419 - 1467	Filipe III de Borgoña (1396 - 1467), dito Filipe o Bo.	Fillo do duque Xoán I e Margarida de Baviera, casou dúas veces, a segunda con Isabel de Portugal (1397-1471) (m. 1472).
1467 - 1477	Carlos o Temerario[28] (1433 - 1477).	Fillo de Filipe III de Borgoña e Isabel de Portugal, casou dúas veces, a segunda con Isabel de Borbón (falecida en 1465), filla de Carlos I de Borbón.
1477 - 1482	María de Borgoña (1457 - 1482).	Filla de Carlos o Temerario e Isabel de Portugal. Foi duquesa de Brabante, de Limburgo, de Luxemburgo, e condesa de Flandres, de Artois, de Hainaut e do Palatinado de Borgoña ou Franco Condado. Casou con Maximiliano, despois emperador Maximiliano I de Habsburgo (m. 1519).

Casa de Habsburgo

Datas	Condes	Notas
1477 - 1482	Maximiliano I (1459 - 1519).	Fillo de Frederico III do Sacro Imperio Romano-Xermánico e de María de Borgoña, filla do duque Carlos o Temerario. Á morte deste último, o condado de Artois pasou ao seu fillo Filipe de Habsburgo, coñecido por Filipe o Fermoso.
1482 - 1506	Filipe o Fermoso (1478 - 1506).	Fillo de Maximiliano I e María, casou con Xoana I de Castela (Xoana a Tola), filla do rei Fernando o Católico e Isabel a Católica.
1506 - 1556	Carlos de Habsburgo (1500 - 1558), emperador coñecido como Carlos Quinto.	Fillo de Filipe de Habsburgo e Xoana I de Castela; casou con Isabel de Portugal e Aragón (1503-1539), filla de Manuel I de Portugal.
1556 - 1598	Filipe II de Castela (1527 - 1598).	Fillo de Carlos Quinto e Isabel de Portugal, casou catro veces, a derradeira coa súa sobriña Ana de Austria (1549-1580), filla do emperador Maximiliano II do Sacro Imperio Romano-Romano .
1598 - 1621	Filipe III de Castela (1578 - 1621).	Fillo de Filipe II e Ana, casou coa súa curmá Margarida de Austria-Estiria, irmá do emperador Fernando II do Sacro Imperio Romano-Romano.
1621 - 1659	Filipe IV de Castela (1605 - 1665).	Fillo de Filipe III e Margarida, casou con Isabel de Francia (1602-1644), filla máis vella do rei Henrique IV de Francia.

Condado de Artois en asignacion

• 1757 - 1791: Carlos de Borbón, futuro Carlos X de Francia.