Առյուծ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Առյուծ (լատին․՝ Panthera leo), կատվազգիների ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն, որը համարվում է նաև հովազների ցեղի չորս խոշոր ներկայացուցիչներից մեկը[1]։ Առյուծները խոշոր չափերի մկանոտ, բաշավոր կատուներ են, որոնց արտաքին բնութագրիչներն են կարճ, կլորավուն գլուխը, ցածր պարանոցը, շրջանաձև ականջները, ինչպես նաև երկար և մազոտ պոչը։ Առյուծների մոտ հստակորեն արտահայտված է սեռական տարբերակվածությունը (դիմորֆիզմը)․ արուների միջին համեմատական քաշը կազմում է 150-250 կգ, էգերինը՝ 120-182 կգ։ Ի տարբերություն էգերի՝ արուներն ունեն կրծքավանդակը և պարանոցը ծածկող բաշ, որն էլ այս տեսակի գլխավոր տարբերակիչ առանձնահատկությունն է։ Առյուծներն ապրում են խմբերով․ դասական փրայդը կազմված է մի քանի ազգակից արուներից, չափահաս էգերից և ձագերից՝ կորյուններից։
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Առյուծ (այլ կիրառումներ)
Առյուծ | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||
Panthera leo | ||||||||||||||
Հատուկ պահպանություն | ||||||||||||||
Արեալ | ||||||||||||||
|
Առյուծները ակտիվ գիշատիչներ են և կարևոր նշանակություն ունեն շրջակա միջավայրի կենսաբազմազանության ձևավորման և պահպանության համար։ Առյուծների խմբի որոշ առանձնյակներ հայտնի են որպես մարդակերներ, թեպետ սա տեսակի սննդառության ուղղակի բնութագրիչներից չէ։
Պայմանականորեն, առյուծները բնակվում են խոտածածկ տարածություններում և ազատ սավաննաներում։ Մյուս մեծ կատուների համեմատությամբ՝ առյուծները շատ ավելի ընտելացած են ցերեկային կենսակերպին, սակայն որոշ հանգամանքներից ելնելով կարող են ակտիվություն ցուցաբերել նաև գիշերային ժամերին։ Պլեյստոցենի ժամանակաշրջանում այս կենդանիները տարածված են եղել ամբողջ Եվրասիայում, Աֆրիկայում և Հյուսիսային Ամերիկայում, սակայն ներկայումս վերջիններիս պոպուլյացիաները պահպանվել են բացառապես Ենթասահարական Աֆրիկայում և արևմտյան Հնդկաստանի մի փոքր հատվածում։
1996 թվականին առյուծները ԲՊՄՄ Համաշխարհային Կարմիր գրքում գրանցվել են որպես «խոցելի տեսակներ»․ միայն 1990-ական թվականներից ի վեր Աֆրիկայում առյուծների թվաքանակը նվազել է 43%-ով։ Ներկայումս այս կատվազգիները գլխավորապես հանդիպում են բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում։ Թեպետ առյուծների կրճատման բնական պատճառներն ամբողջությամբ հայտնի չեն, այնուամենայնիվ, հարկ է նշել մարդու կենսագործունեության անուղղակի ներգործության բացասական հետևանքների մասին։
Առյուծների կերպարը մշակույթում ամենամեծ տարածումը գտած կենդանական խորհրդանիշներից է, որն ամենատարբեր ձևերով ուղեկցել է մարդկությանը՝ իր պատմության ամբողջ ընթացքում։ Առյուծների պատկերով կանգնեցվել են արձաններ, նրանց մասին հյուսվել են լեգենդներ և առասպելներ, ինչպես նաև վերջիններս կերպարը դարձել է տարբեր պետությունների ազգային խորհրդանիշների բաղկացուցիչ մաս։ Հնագույն աղբյուրները վկայում են դեռևս վաղ շրջանում Հռոմեական կայսրությունում առյուծների վարժեցման մասին։ Այս կատվազգիների հնագույն նկարներ են հայտնաբերվել հազարամյակների պատմություն ունեցող Լասկոյի և Շովեի քարանձավներում։ Առյուծը պատկերված է նաև Հայաստանի և քաղաքամայր Երևանի զինանշաններին։ Առյուծները հոյակապ մեծ կատուներ են, որոնք պատկանում են Panthera սեռին և հայտնի են իրենց առանձնահատուկ մաներով։ Նրանք բնակվում են Աֆրիկայի որոշ մասերում և փոքր բնակչություն բնակվում է Հնդկաստանի Գիր անտառ ազգային պարկում։ Առյուծները սոցիալական կենդանիներ են, որոնք ապրում են գոռոզ կոչվող խմբերում, որոնք սովորաբար բաղկացած են հարակից էգերից և նրանց սերունդներից, ինչպես նաև մի քանի գերիշխող արուներից։
Այս մսակերները հմուտ որսորդներ են, որոնք որսում են տարբեր սմբակավոր կենդանիներ, ինչպիսիք են զեբրերը, վայրի մեղուները և իմպալաները։ Արու առյուծները հաճախ պատասխանատու են հպարտության տարածքը պաշտպանելու համար, մինչդեռ էգերը հիմնական որսորդներն են։ Առյուծներն օգտագործում են թիմային աշխատանք՝ մեծ որսի վայր իջեցնելու համար՝ ցուցադրելով իրենց համակարգված որսի ռազմավարությունները։
Առյուծների պահպանման կարգավիճակը մտահոգիչ է աճելավայրերի կորստի, մարդ-վայրի բնության կոնֆլիկտի և որսագողության պատճառով։ Այս հոյակապ արարածներին պաշտպանելու ջանքերը ներառում են պահպանման նախաձեռնություններ, վայրի բնության արգելոցներ և համայնքային կրթական ծրագրեր։
Առյուծների գոյատևումն ապահովելու և նրանցում բնակվող էկոհամակարգերի հավասարակշռությունը պահպանելու համար շատ կարևոր է աջակցել պահպանության ջանքերին։