Հայդարաբադ (պետություն)
հնդկական իշխանական պետություն From Wikipedia, the free encyclopedia
Հայդարաբադ պետություն (անգլ.՝ Hyderabad State, Hyderabad Deccan (
արտասանություն)), հայտնի է նաև որպես Հայդարաբադ Դեկան[1], Բրիտանական Հնդկաստանի կազմում եղած ամենամեծ (212 հազ. կմ²) և ամենահեղինակավոր իշխանական պետություն (21 համազարկ), 18 մլն-ից ավել բնակչությամբ (1951), որը գտնվել է Հնդկաստանի հարավ-կենտրոնական մասում՝ Դեկանի սարահարթի կենտրոնական մասում՝ Հայդարաբադ մայրաքաղաքով։ Պետության տարածքն այժմ բաժանված է Թելանգանա նահանգի, Հայդարաբադ-Կառնատակա տարածաշրջանը՝ Կառնատակա և Մարաթվահա մարզը Մահարաշթրա նահանգների միջև։
| |||||
| Երկիր | Կաղապար:Դրոշավորում/Հնդկաստան, Բրիտանական Հնդկաստան | ||||
| Կարգավիճակ |
| ||||
| Մտնում է |  ՀնդկաստանիԹելանգանա Կառնատակա Մահարաշթրա | ||||
| Ներառում է | Դեկանի սարահարթի կենտրոնական մաս | ||||
| Վարչկենտրոն | Աուրանգաբադ (1724–1763) Հայդարաբադ(1763–1948) | ||||
| Նիզամ |
| ||||
| Վարչապետ |
| ||||
| Պաշտոնական լեզուներ | Ուրդու, տելուգու, պարսկերեն, մարաթհի և կաննադա | ||||
| Բնակչություն (1941) | 16.600.000 | ||||
| Կրոնական կազմ | հինդուիզմ (85 %) իսլամ (10 %) | ||||
| Տարածք | 214.187 | ||||
.svg) | |||||
| Հիմնադրված է | 1724 թ. | ||||
| Նախորդ | Մեծ Մողոլների կայսրություն Մարատհական կայսրություն | ||||
| Հեռախոսային կոդ | 040 | ||||
Հայդարաբադ իշխանական պետությունը ձևավորվել է Մեծ Մողոլների կայսրության անկման ընթացքում, 1724 թվականին։ Այն ղեկավարել է իսլամադավան Նիզամը, որն ի սկզբանե՝ նախքան պետության անկախանալը եղել է Դեկանի Մողոլական մարզպետը[2]։ Նիզամի իշխանությունը փոխանցվել է ժառանգաբար (1724-1948 թվականներին) և պատկանել է Ասաֆ Ջահ դինաստիային։
Հայդարաբադն աստիճանաբար դարձել է Բրիտանական գերակայության առաջին իշխանական պետությունը, որն առաջինն էր, որ Բրիտանական Օստ-Հնդկական ընկերության հետ կնքեց սուբսիդար դաշինք համաձայնագիր։ Հնդկաստանի անկախությունից հետո Հայդարաբադ պետությունը նոր Հնդկաստանի միության հետ ստորագրել է համաձայնագիր (standstill agreement), շարունակելով նախորդ բոլոր պայմանավորվածությունները, բացառությամբ հնդկական զորքերի տեղաշարժման և իրավունք չունենալով արտաքին քաղաքականություն վարել և ինքնապաշտանություն իրականացնել։
1857 թվականին Սիպայների ապստամբության ժամանակ Հայդարաբադը չի աջակցել ապստամբներին, որի համար Բրիտանական կառավարության կողմից արժանացել է «Հավատարիմ դաշնակից» պատվավոր կարգավիճակի։
Ռազմատենչ ռազակարների աճին զուգընթաց, 1948 թվականի սեպտեմբերին Հնդկական Միությունն անհրաժեշտ համարեց Հնդկական զորքերով ներխուժել պետություն՝ իրականացնելով «Պոլո օպերացիան» և Նիզամին ստիպեց հրաժարական տալ[3]։ Հետագայում Հայդարաբադի նիզամը ստորագրեց Հնդկաստանին միանալու փաստաթուղթ[4]։
Վաղ պատմություն
Հայդարաբադ պետությունը հիմնել է Միր Քամար ադ դին Խան, Ասաֆ Ջահ I-ը, որը Մեծ Մողոլների իշխանության տակ գտնվող Դեկանի նահանգապետն էր 1713 թվականից մինչև 1721 թվականը։ 1724 թվականին նա վերսկսել է իր ղեկավարելը Ասաֆ Ջահ տիտղոսով։ Նրա մեկ այլ անունը՝ Նիզամ ալ Մուլք (թագավորելու կարգ), «Հայդարաբադի Նիզամ» պաշտոնում դարձել է նրա անունը։ Իր կառավարման ավարտին Նիզամը Մողոլներից անկախ է դարձել, և հիմնադրել է Ասաֆ Ջահի դինաստիան[5]։
Մողոլների տերության անկումից հետո Դեկանի տարածաշրջանում աճեց Մարատհաների իշխանությունը։ Նիզամը բազում անգամներ տուժել է նրանց 1720-ական թվականների ասպատակություններից, ինչի հետևանքով Նիզամը Մարաթհաներին սկսել է կանոնավոր հարկ (չաուտ - Chauth) վճարել։ Մարատհաների և Նիզամի միջև խոշոր մարտեր են եղել Փալկհեդում, Ռակշասբհուվանում և Կհարդայում, որոնք բոլորն էլ Նիզամը պարտվել է[6][7]։ Բաջիրո I-ի կողմից Դեկանը նվաճելուց և նրա կողմից չոուտի կիրառումից հետո Նիզամը Մարատհաների հարկատուն դարձավ բոլոր առումներով[8]։
1778 թվականից հետո բրիտանական բնակիչները և զինվորները հաստատվեցին նրա դոմինիոնում։ 1795 թվականին Նիզամը իր տարածքի մի մասը զիջեց Մարատհաներին։ Մայսուրի տարածքային նվաճումները Նիզամը զիջեց դաշնակից Մեծ Բրիտանիային բրիտանացի զինվորների ծախսերը ծածկելու համար։
Բրիտանական իշխանության
1798 թվականին Նիզամը (Ասաֆ Ջահ II, իշխել է 1762-1803 թվականներին) ստիպված էր պայմանագիր կնքել, որով Հայդարաբադը դրեց Մեծ Բրիտանիայի ենթակայության տակ։ Նա առաջին հնդկական իշխանն էր, որպես այդպիսին։ Հաջորդ Նիզամների (Ասաֆ Ջահ III, իշխել է 1803-1829 թվականներին) ղեկավարությամբ Հայդարաբադը եղել է Բրիտանիայի դաշնակիցը երկրորդ և երրորդ Մարաթհական պատերազմների ընթացքում (1803-1805, 1817-1819) և հավատարիմ է մնացել բրիտանացիներին Հնդկական ապստամբության ժամանակ (1857-1858)։
1918 թվականին Նիզամ Միր Օսման Ալին (Ասաֆ Ջահ VII, իշխել է 1911-1948) ստացել է անգլիական տիտղոսներ, բայց Թագը իրեն իրավունք է վերապահել միջամտել վատ կառավարման դեպքում։ Այդ ժամանակ Հայդարաբադը համարվում էր հետամնաց, բայց խաղաղ։ Հայդարաբադի մուսուլման նիզամները իշխում էին առավելապես հինդու բնակչությանը։
Բրիտանական Հնդկաստանի Համազարկային պետության (salute state) ժամանակաշրջանում ամենամեծ (23-համազարկ) պետությունը Հայդարաբադն էր, որը զբաղեցնում էր 82 000 քառակուսի մղոն (212,000 կմ²) տարածք Դեկանում, ղեկավարում էր Ասիֆ Ջահի տոհմի գլխավորը, որն ուներ Նիզամ տիտղոսը և ում անգլիացիներն արժանացրել էին «Ձերդ Գերազանց Մեծություն» տիտղոսին։ Վերջին Նիզամը եղել է Օսման Ալի Խանը (Ասաֆ Ջահ VII, իշխել է 1911-1948 թվականներին), ով 1930-ական թվականներին աշխարհի ամենահարուստ մարդկանցից մեկն էր[9]։
Անկախության հռչակումից հետո (1947-1948)
1947 թվականին Հնդկաստանն անկախություն ձեռք բերեց և ձևավորվեց Հնդկաստանի և Պակիստանի դոմինիոնները։ Անգլիացիները Իշխանական պետության տեղական կառավարիչներին ընտրություն կատարելու հնարավորություն տվեցին՝ կամ միանալ ձևավորված այս կամ այն դոմինիոնին, կամ մնալ անկախ։ 1947 թվականի հունիսի 11-ին Նիզամը հայտարարություն տարածեց այն մասին, որ նա որոշում է կայացրել չմասնակցել ո՛չ Պակիստանի, ո՛չ էլ Հնդկաստանի Սահմանադիր ժողովին։ Հնդկաստանը պնդում էր, որ Հայդարաբադի բնակիչների ճնշող մեծամասնությունը ցանկանում է միանալ Հնդկաստանին[10]։
Նիզամի դիրքերը թույլ էին, քանի որ նրա բանակը բաղկացած էր ընդամենը 24 000 մարդուց, որոնցից ընդամենը 6 000-ն էին ամբողջությամբ պատրաստված և զինված[11]։
1948 թվականի օգոստոսի 21-ին Հայդարաբադի արտաքին գործերի նախարարությունը դիմեց Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Անվտանգության Խորհրդի Գլխավոր քարտուղարին, որ Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Կանոնադրության 35 (2)-րդ հոդվածին համապատասխան քննարկման դրվի «մեծ վեճը, որը, եթե ըստ միջազգային իրավունքի և արդարության չկարգավորվի, կարող է սպառնալ միջազգային խաղաղությանը և անվտանգության պահպանմանը»[12]։
Սեպտեմբերի 4-ին Հայդարաբադի վարչապետ Միր Լաիք Ալին (Mir Laiq Ali) Հայդարաբադի Վեհաժողովում հայտարարեց այն մասին, որ պատվիրակությունը մտադիր է գնալ Սաքսես լիճ (ԱՄՆ) Նավազ Ջունգի գլխավորությամբ[13]։ Նիզամը նաև վճռաբեկ բողոքով դիմել էր (առանց հաջողության) բրիտանական Լեյբորիստական կառավարությանը և թագավորի օգնությանը, որպեսզի կատարեն իրենց պարտավորությունները և Հայդարաբադին տված «անհապաղ միջամտություն ցույց տալու» խոստումները։ Հայդարաբադն աջակցություն ստացավ միայն Չերչիլից և բրիտանական պահպանողականներից[14]։
Պոլո օպետրացիա
1948 թվականի սեպտեմբերի 13-ի առավոտյան ժամը 4-ին Հնդկական բանակը Հայդարաբադի նկատմամբ սկսեց «Պոլո օպերացիա» անվամբ կոդավորված գործողությունը։ Հնդկական զորքերը երկրի բոլոր կողմերից ներխուժեցին Հայդարաբադ։ 1948 թվականի սեպտեմբերի 13-ին Հայդարաբադի Արտաքին գործերի Նախարարության Գլխավոր քարտուղարը հեռագրով տեղեկացրեց Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Անվտանգության Խորհրդին, որ Հայդարաբադը գրավել են հնդկական զորքերը, և որ ռազմական գործողություններ բռնկվելու վտանգ կա։ Անվտանգության խորհուրդը դրան անրադարձավ սեպտեմբերի 16-ին, Փարիզում։ Հայդարաբադի ներկայացուցիչը Անվտանգության Խորհրդին կոչ էր անում անհապաղ գործողություններ սկսել Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Կանոնադրության VII գլխի հիման վրա։ Հայդարաբադի ներկայացուցիչը արձագանքեց Հնդկաստանի ներխուժմանը արդարացնելով միջամտության անհրաժեշտությունը, մատնանշելով, որ այնուամենայնիվ, երկու երկրների միջև Համաձայնագիրը նախատեսում էր, որ Հնդկաստանին ոչինչ իրավունք չի տալիս ներքին կարգի պահպանումն աջակցող զորքեր ուղարկել[15]։
Սեպտեմբերի 17-ի երեկոյան ժամը 5-ին Նիզամը հանձնվեց։ Դրանից հետո Հայդարաբադ պետությունն ընդգրկվեց Հնդկաստանի միության կազմի մեջ և ավարտվեց Նիզամների կառավարումը[16]։
1948 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Պակիստանի արտաքին գործերի նախարար պարոն Մուհամմադ Զաֆֆարուլլա Խանը նամակով դիմեց ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդին, որ Պակիստանին թույլատրվի մասնակցել Հայդարաբադի հարցի քննարկմանը՝ համապատասխան ՄԱԿ-ի Կանոնադրության 31-րդ հոդվածի[17]։
1948-1956
Հայդարաբադ պետությունը Հնդկաստանի միության կազմում ընդգրկվելուց հետո 1950 թվականի հունվարի 26-ին վարչապետ նշանակվեց Մ. Կ. Վելլոդին։ Նա Հնդկաստանի կառավարությունում բարձրաստիճան պաշտոնյա էր։ Նա պետությունը ղեկավարում էր Մադրաս և Բոմբեյ նահանգների չինովնիկների օգնությամբ[18]։
1952 թվականի Սահմանադրական Ժողովի ընտրություններում Հայդարաբադ նահանգի գլխավոր նախարար ընտրվեց դոկտոր Բուրգուլ Ռամակրիշնա Ռաոն։ Այդ ընթացքում ուժեղ հուզումներ տեղի ունեցան։ Թելանգանա նահանգի որոշ կողմնակիցները պահանջում էին հետ ուղարկել Մադրասի չինովնիկին և խստորեն կատարել «Մուլքի կանոնները» (տեղական աշխատատեղեր միայն տեղի բնակիչների համար), որը 1919 թվականից Հայդարաբադի պետական օրենքի մի մասն էր[19]։
Լուծարում
1956 թվականին, Հնդկական նահանգներն ըստ լեզվական պատկանելության բաժանելու վերակազմավորման ակտի, Հայդարաբադ նահանգը բաժանվեց Անդհրա-Պրադեշ, Բոմբեյ (հետագայում՝ 1960 թվականին բաժանվեց Մահարաշտրա և Հուջարաթ նահանգների Հայդարաբադի օրիգինալ մասերի հետ միասին դառնալով Մահարաշտրա նահանգի մաս) և Կառնատակա նահանգների[20]։
Կառավարություն
Ուլֆրեդ Քանթվել Սմիթը պնդում է, որ Հայդարաբադը եղել է շրջան, որտեղ միջնադարյան իսլամական ղեկավարման քաղաքական և սոցիալական կառույցներն ավելի կամ պակաս անձեռնմխելիորեն պահպանվել են մինչև մեր օրերը[22]։ Հասարակական կարգը գլխավորել է Նիզամը, որին պատկանել է պետության 5 միլիոն ակր (10%) տարածքը, որը նրան բերել է տարեկան 25 միլիոն ռուփի։ Մնացած 5 մլն ռուփին նրան տրամադրվել է պետական գանձարանից։ Նա ճանաչվել է ամենահարուստ մարդը աշխարհում[23]։ Նա ստացել է 1 100 ազնվական ֆեոդալների աջակցությունը, որոնց պատկանել են հողերի ևս 30% -ը, նաև շուրջ 4 մլն վարձակալ-ֆերմերների աջակցությունը։ Պետությանն է պատկանել նաև բոլոր խոշոր ձեռնարկությունների կապիտալի 50% -ից ավելին, որը Նիզամին թույլ էր տալիս լրացուցիչ շահույթ ստանալ և վերահսկել նրանց գործունեությունը։ Նրանք գրեթե բոլորը եղել են 100% մուսուլմաններ[24]։
Վարչական ու ծառայողական դասի սոցիալական կառուցվածքը ներառել է շուրջ 1500 պաշտոնյաների, որոնք նույնպես հիմնականում մուսուլման էին։ Նրանցից ոմանք հավաքագրված են եղել պետության սահմաններից դուրս։ Կառավարության ստորին մակարդակի աշխատակիցները նույնպես առավելապես եղել են մուսուլման։ Փաստորեն, Հայդարաբադի մուսուլմանները ներկայացրել են սոցիալական կառույցի կաստայի «վերին շերտը»։ Նրանք գերիշխել են առավելապես հինդու բնակչությամբ պետության մեջ, ովքեր վրդովվում էին նրանց գերակայությամբ[25]։
Ամբողջ իշխանությունը պատկանել է Նիզամին։ Նա ղեկավարում էր գործադիր խորհրդի կամ Կառավարության օգնությամբ, որը ստեղծվել է 1893 թվականին, որի անդամներին նա իրավունք ուներ ազատորեն նշանակել և հեռացրել։ Վարչապետը միշտ եղել է մուսուլման, հաճախ արտասահմանից ընտրված։ Եղել է նաև Համաժողով, որի դերը հիմնականում խորհրդատվական էր։ Անդամների կեսից ավելին նշանակվել են Նիզամի կողմից և մնացածը ընտրվել է սահմանափակ ձայնի իրավունքներով։ Ասամբլեայում ընդգրկված են եղել նաև հնդիկներ, պարսեր, քրիստոնյաներ և ճնշված դասերի ներկայացուցիչներ։ Նրանց ազդեցությունը, սակայն, սահմանափակ է եղել՝ պայմանավորված նրանց ոչ մեծ թվով[26][27]։
Նահանգի կառավարությունում նաև մեծ քանակությամբ օտարերկրացիներ են եղել (որոնց կոչվում էին ոչ-մուլք) - 1933 թվականին 46 800 աշխատակից, ներառյալ Նիզամի Գործադիր խորհրդի բոլոր անդամները։
Հնդիկները և մուսուլմանները միավորվեցին՝ ի նշան բողոքի, որ տեղաբնիկների ձեռքից խլվել էին վարչական պաշտոնները։ Շարժումը սակայն տապալվեց, երբ շարժման հնդիկ անդամները բարձրացրեցին «կառավարության պատասխանատվության» հարցը, որը մուսուլման անդամների համար հետաքրքրություն չէր ներկայացնում և հանգեցրեց շարժումից նրանց հրաժարվելուն[28]։
Քաղաքական շարժում
Մինչև 1920 թվականը Հայդրաբադում ոչ մի քաղաքական կազմակերպություն չի եղել։ Այդ թվականին Մեծ Բրիտանիայի ճնշման ազդեցությամբ Նիզամը «ֆարման» (պարս.՝ فرمان farmân - հրաման) հրատարակեց՝ սահմանադրական բարեփոխումները հետաքննելու համար հատուկ պաշտոնատար անձ նշանակելու մասին։ Դա խանդավառությամբ ընդունվեց բնակչության մի մասի կողմից, որոնք ձևավորեցին Հայդարաբադի պետական բարեփոխումների Ասոցիացիա։ Սակայն Նիզամը և հատուկ պաշտոնյան անտեսեցին խորհրդատվությունների համար նրանց բոլոր պահանջները։ Միևնույն ժամանակ Նիզամը արգելեց Խալիֆայական շարժումը երկրում, ինչպես նաև քաղաքական ժողովները և «քաղաքական արտասահմանցիների» մուտքը պետություն։ Այնուամենայնիվ, որոշ քաղաքական շարժում սկսվեց և հնդիկների ու մուսուլմանների միջև համագործակցության դեպքեր եղան։ Թուրքիայում Սուլթանության վերացումից և Բրիտանական Հնդկաստանին չմիանալու Գանդիի ղեկավարած՝ չհամագործակցելու շարժման (Non-co-operation movement) կասեցումից հետո միայն ավարտվեց համագործակցության այդ շրջանը[27]։
«Անդհրա Ջահա Սանգհամ» կոչվող կազմակերպությունը (հետագայում վերանվանվեց Անդհրա Մահասաբհա), որը ձևավորվեց 1921 թվականի նոյեմբերին, կենտրոնացավ Թելանգանայի ժողովրդին քաղաքապես իրազեկված դարձնելու վրա։ Առաջատար անդամները, ինչպիսիք էին Մադափաթի Հանումանթա Ռաոն, Բուրգուլա Ռամակրիշնա Ռաոն և Մ. Նարսինգ Ռաոն, գործունեություն էին ծավալում՝ առևտրականներին կոչ անելով, որ ընդդիմանան պաշտոնյաներին անվճար ծառայություններ տրամադրելուն և աշխատողներին քաջալերելով, որ դիմադրեն բեգարի համակարգին (ազատ աշխատանք պետության կամքով)։ Անհանգստանալով իր գործունեությամբ, 1929 թվականին Նիզամը խիստ կարգ սահմանեց՝ պահանջելով հանրային բոլոր հավաքույթների համար նախնական թույլտվություն ձեռք բերել։ Բայց կազմակերպությունը շարունակում էր մոբիլիզացնել սոցիալական խնդիրները, ինչպիսիք են հողագործների (ryots), կանանց իրավունքների պաշտպանությունը, դևադասի (devadasi) համակարգի և փարդա (purdah) կրելու վերացման, «անձեռնմխելիներ» կաստայի (dalit) վիճակը բարելավելու դրույթները և այլն։ 1937 թվականին նա կրկին դիմել է քաղաքական գործիչներին, փոխանցելով բանաձև, որով կառավարության պատասխանատվության կոչ էր անում։ Շուտով այն բաժանվեց չափավոր ծայրահեղական ուղղությունների։ Անդհրա Մահասաբհայի քաղաքական շարժումը 1937 թվականին համանման շարժումների ոգեշնչման աղբյուր եղավ նաև Մարաթվադայում և Կառնատակայում, որոնք էլ տեղի տվեցին Մահարաշտրա Փարիշադին և Կառնատակա Փարիշադին համապատասխանաբար[27]։
«Արիա Սամաջ» (Arya Samaj-Արիաների հասարակություն) պան-հնդկական հինդուիստական բարեփոխիչ շարժումը, որը մասնակցել էր ուժային Շուդդի (Shuddhi) կրոնական վերափոխման ծրագրին, պետությունում հաստատվել էր 1890-ական թվականներին, սկզբում Բհիր և Բիդար շրջաններում։ 1923 թվականին նա մասնաճյուղ բացեց Հայդարաբադ քաղաքում։ Նրա զանգվածային դարձի ծրագիրը 1924 թվականին լարվածության տեղիք տվեց, հինդուիստների և իսլամադավանների միջև տեղի ունեցան առաջին բախումները[27]։ Արիա Սամաջը կապված էր Հինդու Մահասաբհա կուսակցության հետ, սա մեկ այլ հինդուիստական համայնքային կազմակերպություն էր, որը նույնպես մասնաճյուղեր ուներ պետության մեջ։ Հակամուսուլմանական տրամադրությունները, որոնք ներկայացնում էին այդ երկու կազմակերպությունները, հատկապես ուժեղ էին Մարաթհվադայում[29]։
1927 թվականին ձևավորվեց առաջին իսլամական քաղաքական կազմակերպությունը՝ Մուսուլմանների միասնության խորհուրդը (All India Majlis-e-Ittehadul Muslimeen, կրճատ՝ Ittehad )։ Նրա քաղաքական գործունեության առաջին տասնամյակը աղքատիկ էր, ոչ ավել, քան ՝ մատնանշելով մուսուլմանների միավորման նպատակները և կառավարության նկատմամբ հավատարմությունը։ Այնուամենայնիվ, նա գործել է որպես մուսուլմանների շահերի «պահակային շուն» և պաշտպանել է կառավարությունում և աշխատակազմում մուսուլմանների արտոնյալ վիճակը[27]։
1938 Սատյագրահա
1937 թվականը բեկումնային տարի էր Հնդկաստանի անկախության շարժման մեջ։ 1935 թվականի «Հնդկաստանի կառավարության օրենքում»[30] ներառվեց սահմանադրական խոշոր բարեփոխումներ՝ Հնդկաստանի ազատ Դաշնային կառույցի և նահանգային ինքնավարության հետ միասին[31]։ 1937 թվականի փետրվարին կայացած Հնդկաստանի նահանգային ընտրություններում Հնդկական Ազգային Կոնգրեսը Բրիտանական Հնդկաստանի շատ մարզերում ձայների բացահայտ մեծամասնություն ստացավ և ձևավորեց նահանգների կառավարությունը։
Մյուս կողմից, սահմանադրական ոչ մի բարեփոխում չէր կատարվել Հայդարաբադում, չնայած 1920 թվականի նախնական հայտարարությանը։ Անդհրա Մահասաբհան ընդունել էր մի բանաձև, որը պատասխանատու կառավարության օգտին էր. ձևավորվել էր Մահարաշտրա Փարիշադ և Կառնատակա Փարիշադ զուգահեռ կազմակերպություններ համապատասխան մարզերում։ 1937 թվականի սեպտեմբերին Նիզամը կրկին ստեղծել էր Սահմանադրական բարեփոխումների Կոմիտե։ Սակայն այնուամենայնիվ, 1920-ական թվականների լռեցնելու կարգադրությունները շարունակում էին սահմանափակել մամուլի ազատությունները և հրապարակային ելույթներն ու հանդիպումները։ Ի պատասխան ստեղծվեց «Հայդարաբադի ժողովրդական կոնվենցիա», որի աշխատանքային կոմիտեն կազմված էր 23 առաջատար հնդիկներից և 5 մուսուլմաններից։ Կոնվենցիան վավերացրեց մի զեկույց, որը ներկայացվեց Սահմանադրական բարեփոխումների կոմիտեի 1938 թվականի հունվարի քննարկմանը։ Սակայն աշխատանքային կոմիտեի հինգ մուսուլման անդամներից չորսը հրաժարվեց ստորագրել արձանագրությունը, նվազեցնելով դրա պոտենցիալ ազդեցությունը[32]։
1938 թվականի փետրվարին Հնդկական ազգային կոնգրեսն ընդունեց Հարիփուրա բանաձևը (Haripura գյուղում), որն հայտարարում էր, որ իշխանական պետությունները «Հնդկաստանի անբաժանելի մասն են», և որ դա նշանակում է, որ «Նահանգներն ունեն նույն քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական ազատությունները, ինչ գործում է ամբողջ Հնդկաստանում»։ Դրանից ոգևորվելով, Ժողովրդական Կոնվենցիայի մշտական կոմիտեն առաջարկեց ձևավորել Հայդարաբադի Պետական կոնգրես, և սկսվեց մասնակիցների գրանցման խանդավառ շարժում։ Կոմիտեն վստահեցնելով, որ մինչև 1938 թվականի հուլիս ամիսը գրանցվել են 1200 առաջնային անդամներ, հայտարարեց, որ շուտով տեղի կունենան ղեկավար մարմինների ընտրություններ։ Նա կոչ արեց պետության ինչպես հինդուներին, այնպես էլ մուսուլմաններին «թոթափել փոխադարձ անվստահությունը» և միանալ «Ասաֆ Ջահի դինաստիայի հովանու պատասխանատու կառավարություն ստեղծելու գործին»։ Նիզամը Պետական կոնգրեսի ընտրություններին արձագանքեց նախատեսված ընտրություններից երեք օր առաջ՝ 1938 թվականի սեպտեմբերի 6-ին, Հասարակական անվտանգության մասին նոր օրենք ընդունելու միջոցով և հրաման արձակեց, որ Հայդարաբադի Պետական կոնգրեսը ճանաչվում է անօրինական[32]։
Արգելքը հանելու մասին բոլոր բանակցություններն անհաջողությամբ ավարտվեցին։ Հայդարաբադյան հարցը լայնորեն քննարկվում էր Բրիտանական Հնդկաստանի թերթերում։ Պունայի Հնդկական ազգային կոնգրեսի ղեկավար Սենապատի Բարաթը հայտարարել էր, որ նոյեմբերի 1-ից ցանկանում է սատյագրահա սկսել (քաղաքացիական անհնազանդության շարժում) Հայդարաբադում։ Արիա Սամաջը և Հինդուական Մահաշաբհան նույնպես նախատեսում էին հինդուների քաղաքացիական իրավունքների հարցի վերաբերյալ սատյագրահա իրականացնել։ Ամբողջ հինդուական համայնքը բորբոքված էր սկսած 1938 թվականի սկզբից, երբ Օսմանաբադ շրջանում Արիա Սամաջի անդամներից մեկը սպանվել էր, քանի որ հրաժարվել էր Իսլամ ընդունել։ Ապրիլին Հայդարաբադում հինդուների և մուսուլմանների միջհամայնքային խռովություն սկսվեց, ինչը Բրիտանական Հնդկաստանի մամուլը լուսաբանեց՝ պնդելով «հինդուների ճնշման» մասին։ Արիա Սամաջի առաջնորդները հույս ունեին օգտագործել այդ հակասությունները։
Հնարավոր է, ետ չմնալու նպատակով, Հայդարաբադի Պետական Կոնգրեսի ակտիվիստները «Գործողությունների կոմիտե» ձևավորեցին և 1938 թվականի հոկտեմբերի 24-ին սատյագրահա նախաձեռնեցին։ Առաջադրվեցին Կազմակերպության անդամներ, որոնք բացահայտ հայտարարեցին, որ իրենք Հայդարաբադի Պետական Կոնգրեսի անդամներ են և ձերբակալության արժանացան։ Նույն օրն իր սատյագրահան սկսեց Արիա Սամաջ Հինդու Մահաշաբհան[32]։
Հնդկական Ազգային կոնգրեսը հրաժարվեց աջակցել Պետական կոնգրեսի սատյագրահային։ «Հարիպուրայի բանաձևը» ըստ էության փոխզիջումային տարբերակ էր օպորտունիստների և ռադիկալների միջև։ Գանդին զգուշանում էր պետության ուղղակի միջամտությունից, քանի որ ագիտացիան կարող էր բռնության վերաճել։ Կոնգրեսի գլխավոր ղեկավարները նաև ձգտում էին հինդուների և մուսուլմանների առավել սերտ համագործակցության, ինչը չհաջողվեց Պետական կոնգրեսին։ Փաթմաջա Նաիդուն (Սարոջինի Նաիդուի դուստրը) գրել է Գանդիի երկար հաշվետվությունը, որտեղ նա խիստ քննադատության է ենթարկել Կոնգրեսում միասնության ու համախմբվածության բացակայությունը, և «համայնքային [նրա] բառի իմաստով»։ Դեկտեմբերի 24-ին Պետական Կոնգրեսը դադարեցրեց քարոզչությունը՝ 300 ակտիվիստների նկատմամբ կալանք կիրառելուց հետո։ Այդ ակտիվիստները բանտում մնացին մինչև 1946 թվականը[32][33]։
Արիա Սամաջ Հինդու Մահաշաբհա կազմակերպությունը շարունակեց իր քարոզչությունը և ուժեղացրեց այն 1949 թվականի մարտին։ Սակայն, պետության հինդու բնակչության արձագանքը բավականին թույլ էր։ 8000 ակտիվիստները, որոնք կալանավորվել էին հունիսին, պետության բնակիչների գրեթե 20% -ն էր կազմում։ Մյուսները մոբիլիզացվել էին Բրիտանական Հնդկաստանից։ Բրիտանական Հնդկաստանի հարակից Բոմբեի և Կենտրոնական գավառներ և Բերար նահանգները, սահմանափակ չափով, Մադրասը, բոլորը, որոնք ղեկավարվում էին Հնդկաստանի Ազգային կոնգրեսի կողմից, զորահավաքին նպաստում էին այնպիսի քաղաքներից, ինչպիսիք են Ահմեդնագարը, Սոլապուրը, Վիջայավադան, Պուսադեն և Մանմադը՝ օգտագործելով որպես անցումային կետ։ Բրիտանական Հնդկաստանը ավելի կտրուկ սկսեց վարել Հակահայդարաբադյան քարոզչությունը։ Հուլիս-օգոստոսին, լարվածությունը թուլացավ։ Հինդու Մահաշաբհան Ջոշիմաթի Շանկարաչարյայի (Shankaracharya - վանական ղեկավարի տիտղոս) մոտ խաղաղապահ առաքելություն էր ուղարկել, որը վկայում է, որ նահանգում հինդուների նկատմամբ կրոնական հետապնդումներ չկային։ Նիզամի կառավարությունը ստեղծեց Կրոնի հարցերով կոմիտե և հայտարարեց մինչև հուլիսի 20-ը կայանալիք սահմանադրական բարեփոխումների մասին։ Հետագայում, հուլիսի 30-ին իր քարոզարշավը դադարեցրեց Հինդու Մահաշաբհան, իսկ օգոստոսի 8-ին՝ Արիա Սամաջը։ Երկու կազմակերպությունների բոլոր ձերբակալված ակտիվիստներն ազատ արձակվեցին[32]։
Միջհամայնքային բռնություն
1936-1937 թվականներին Հնդկաստանի ընտրություններում Մուսուլմանական լիգան ղեկավարող Մուհամմեդ Ալի Ջիննան ձգտում էր իսլամական նկրտումներից օգտվելով շահել ՄԻՄ (Majlis-e-Ittehadul Muslimeen, կրճատ՝ MIM) առաջնորդ Նավաբ Բահադուր Յար Ջունգի հավատարմությունը, որը պայքարում էր հանուն Նիզամի վրա հենված իսլամական պետության, որը որպես Սուլթան, մերժում էր բոլոր ժողովրդավարության պահանջները։ Հինդուական Արիա Սամաջ վերածնունդային շարժումը, որը 1930-ական թվականների վերջից պահանջում էր իշխանության ավելի մեծ հասանելիություն հնդկական մեծամասնության համար, 1938 թվականին սանձվեց Նիզամի կողմից։ Հայդարաբադի Պետական Կոնգրեսը միավորեց ուժերը Արիա Սամաջի, ինչպես նաև Հինդու Մահասաբհայի հետ[34]։
Նուրանին ՄԻՄ-ը տեսնում էր Նավաբ Բահադուր Յար Ջունգի ղեկավարությամբ, որը ձգտում էր կրոնական և լեզվական փոքրամասնությունների իրավունքների պաշտպանությանը։ Սակայն այս ամենը փոխվեց, երբ 1944 թվականին Նավաբիի մահից հետո ղեկավարությունն անցավ Քասիմ Ռազվին[35]։
Նույնիսկ, երբ Հնդկաստանի և Հայդարաբադի միջև բանակցություններ էին գնում, հնդ-մուսուլմանական միջհամայնքային խռովությունների հետևանքով ենթամայրցամաքի մեծ մասը քաոսի մեջ էր հայտնվել։ Զգուշանալով հնդուների քաղաքացիական ընդվզումից, Նիզամը Ռազվիին թույլատրեց ստեղծել «ռազակարներ» կոչվող մուսուլմանների կամավորական ջոկատ։ Ռազակարները, որոնք թվով մոտ 200 000 -ն էին, հակամարտության բռնկման ժամանակ, երդում տվեցին աջակցել իսլամական գերակայությանը Հայդարաբադում և Դեկանի բարձրավանդակում[36]՝ Հեյդերաբադը Հնդկական միությանը միանալու հինդու բնակչության մեծամասնության շրջանում աճող հասարակական կարծիքի առջև։
Համաձայն Օսմանաբադի շրջանի քաղծառայող Մոհամմեդ Հայդերի հաշվետվության, տարբեր զինյալ խմբավորումներ, այդ թվում Ռազակարները և Դեենդարները, նաև աֆղվան և արաբ ազգային աշխարահզորայինները պնդում էին, որ պաշտպանում են իսլամական հավատքը և հող էին պահանջում։ «1948 թվականին սկզբին Ռազակարներն իրենց գործողությունները Հեյդերաբադ քաղաքից ծավալեցին դեպի այլ քաղաքներ և գյուղական տարածքներ՝ սպանելով հնդուսներին, առևանգելով նրանց կանանց, թալանեցին ոչ մուսուլմանների տներն ու դաշտերը, լայնածավալ տեռորի ենթարկելով ոչ մուսուլմանների ունեցվածքը»[37][38]։ «Որոշ կանայք ռազակարների կողմից բռնաբարվեցին և առևանգվեցին, հազարավորներ բանտարկվեցին և դաժանորեն ճնշվեցին վարչակազմի կողմից»[39]։ Հազարավոր հինդուսներ ստիպված էին փախչել պետությունից և ապաստան փնտրել։ Ճշգրիտ թվերը հայտնի չեն, սակայն Կենտրոնական պրովինցիաներ (անգլ.՝ Central Provinces) 40 000 փախստականներ եկան[36]։ Սա հանգեցրեց հինդու համայնքի ահաբեկմանը, որոնցից ոմանք անկախ Հնդկաստանի սահմանը հատեցին և Նիզամի տարածքներում բռնություններ գործադրեցին բռնության ենթարկելու համար։ Այս հանցագործներից շատերը Հնդկաստանի Կոնգրեսի ղեկավարության հսկողության տակ էին և կապեր ունեին հինդութվա (հինդույականություն) ծայրահեղական կրոնական տարրերի հետ[40]։ Ընդհանուր առմամբ 150 գյուղեր (որոնցից 70-ը Հայդարաբադ պետությունից դուրս էին գտնվում) բռնության ենթարկվեցին։
Հայդարաբադը միջնորդեց որոշ ջանքեր գործադրելով, որ նվազեցնի ռազակարների ազդեցությունը։ Ռազվին վետո դրեց նրանց զինաթափման տարբերակի վրա, ասելով, որ Հայդարաբադի պետական բանակն անարդյունավետ է, իսկ ռազակարներն ինքնապաշտպանության միակ միջոցն են։ 1948 թվականի օգոստոսի վերջին, Հնդկաստանի ներխուժումն անխուսափելի էր[40]։
Ներուն չէր ցանկանում ներխուժել, վախենալով Պակիստանի կողմից ռազմական գործողություններից։ Հնդկաստանը չգիտեր, որ Պակիստանը Հայդարաբադում զենք օգտագործելու մտադրություն չուներ, ի տարբերություն Քաշմիրի, որտեղ նա ընդունել էր, որ իր զորքերն այնտեղ են[36]։ Time ամսագիրը նշում է, որ եթե Հնդկաստանը Հայդարաբադ ներխուժի, ապա ռազակարները կկոտորեն հինդուներին, ինչը կհանգեցնի Հնդկաստանի մուսուլմանների պատասխան կոտորածին[41]։
Պոլո օպերացիայից առաջ
Հայդարաբադի հինդուսների և հնդկական բանակի զինվորների կողմից բռնարարքների ժամանակ մուսուլմաններին թալանելու, զանգվածային սպանությունների և բռնաբարության մասին հաղորդումներ եղան[37][42]։ Իրավիճակն ուսումնասիրելու համար Ջավահարլալ Ներուն խառը հավատքային հանձնաժողով նշանակեց, որը ղեկավարում էր Պունդիթ Սունդեր Լալը։ Զեկույցի եզրակացությունները (Pundit Sundar Lal Committee Report) մինչև 2013 թվականը չէին հրապարակվել, երբ գիտնականներին թույլատրվեց օգտվել Նյու Դելիում գտնվող Ներուի գրադարան-թանգարանից (անգլ.՝ The Nehru Memorial Museum & Library (NMML)[43][44]։ Զեկույցը հասանելի է նաև առցանց[45]։
Հանձնաժողովը եզրակացրեց, որ Հնդկաստանի բանակի կողմից մուսուլման գյուղացիները զինաթափվել են, իսկ հնդիկները հիմնականում զինված են մնացել[42]։ Բռնությունները կատարվել են հինդու բնակիչների կողմից, բանակը երբեմն անտարբեր է մնացել և երբեմն էլ մասնակցել է վայրագություններին[36]։ 11 Կոմիտեն հայտարարել է, որ մուսուլմանների նկատմամբ լայնամասշտաբ բռնությունները տեղի են ունեցել Մարաթվադա և Թելանգանա շրջաններում։ Նա նաև եզրակացրել է. «Մի շարք տեղերում զինված ուժերի անդամները չափահաս մուսուլման տղամարդկանց դուրս են բերել գյուղերից և քաղաքներից և սառնասրտորեն կոտորել են նրանց»[42]։ Հանձնաժողովը, ընդհանուր առմամբ, զինվորականների լավ վարք դրսևորելու մասին է նշել, սակայն հայտարարել է, որ զինվորների շարժառիթը մոլեռանդությունն է եղել[36]։ Պաշտոնական «շատ պահպանողական գնահատականն» այն էր, որ 27 000-ից մինչև 40 000 մահացել են «ոստիկանության գործողությունների ժամանակ և հետո»[44]։ Այլ գիտնականները մատնանշել են 200 000 կամ ավելի բարձր զոհ[46]։ Մուսուլմանների շրջանում որոշ գնահատականներ ավելի բարձր էին, և Սմիթը ասում է, որ ռազմական կառավարության գնահատականները [մուսուլման զոհերի] առնվազն տասն անգամ ավելի են եղել, որոնցում պաշտոնապես մեղադրվում էին ռազակարները[47] Ուիլյամ Դալրիմփլիի խոսքերով սպանությունների սանդղակը սարսափելի էր։ Թեև Ներուի կողմից էին այս բռնությունները գործադրվել, բայց նա մասնավորապես անհանգստացած էր հակամուսուլմանական բռնությունների ծավալով[48]։
Փաթելը կտրականապես դեմ է եղել նման եզրակացությունների հետ, ասելով, որ ուսումնասիրությունը թերի է կատարվել, քանի որ դրանք կատարվել են Պոլո օպերացիայի ժամանակ։ Նա նաև թերագնահատելով անվստահություն է հայտնել հանձնաժողովի շարժառիթների վերաբերյալ։ Այս առարկությունները Նուրանին ազնիվ չի համարել, քանի որ հանձնաժողովը կազմված էր տարբեր կրոնի ներկայացուցիչներից, այն պաշտոնական էր և քննադատաբար էր վերաբերվում ռազակարների գործունեությանը[40][46]։
Սանդարայան մատնանշել է, որ հինդուական գյուղերի բնակիչները փրկել են հազարավոր մուսուլմանական ընտանիքների նման վայրագություններից[49]։
Հայդարաբադի բնակչությունը խոսում է հետևյալ լեզուներով.
Հայդարաբադի նահանգի շրջաններ
Հայդարաբադը վարչականորեն կազմված է եղել տասնվեց մարզերից ՝խմբավորվելով չորս վարչատարածքային միավորների մեջ.
- Աուրանգաբադ վարչատարածքային միավոր, որն ընդգրկում է Աուրանգաբադ, Բիդ, Նանդեդ և Պարբհանի մարզերը (դիսթրիք)
- Գուլբարգա վարչատարածքային միավոր, որն ընդգրկում է Բիդիր, Գուլբարգա, Օսմանաբադ, Ռաիչուր մարզերը
- Գուլշանաբադ կամ Մեդակ վարչատարածքային միավորը, որն ընդգրկում է Ալթրաֆ ի Բալդա (Հայդարաբադ), Մահբուբնագար, Մեդակ, Նալգոնդա (Նալգունդահ), Նիզամաբադ գավառները
- Վարանգալ վարչատարածքային միավոր, որն ընդգրկում է Ադիլբադ, Կարիմնագար, Վարանգալ (ներկային Քամամ շրջանը Վարանգալի մի մասն է) մարզերը։
Հայդարաբադ պետության վարչապետներ
Հայդարաբադի վերջին Նիզամը՝ Ասաֆ Ջահ VII-ը (1886-1967) կառավարել է 1911-1948 թվականներին և 1950 թվականի հունվարի 26-ից մինչև 1956 թվականի հոկտեմբերի 31-ը կառավարել է որպես ռաջպրամուկխ[1]։ Նոր պետությունը (Հնդկական Միության մասը) ներառել է Թելուգու 9 մարզեր Թելանգանա նահանգից, չորս Կաննադա մարզեր Գուլբարգա գավառից, և չորս Մարաթհի մարզեր Աուրանգաբադ նահանգից։
| No | Անուն | Պաշտոնավարման ժամկետ | Կուսակցություն[52] | Ղեկավարման օրեր | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Մ. Կ. Վելոդի | 1950 հունվարի 26 | 1952 մարտի 6 | Հնդկական ազգային կոնգրես | 770 | |
| 2 | Բուրգուլա Ռամակրիշնա Ռաո | 1952 մարտի 6 | 1956 հոկտեմբերի 31 | 1701 | ||
.jpg)
Հատկապես 20-րդ դարի առաջին կեսին՝ Հայդարաբադի վերջին Նիզամ Ասաֆ Ջահ VII-ի ժամանակ, նախքան Հնդկական միության մեջ հայտնվելը, Հայդարաբադի տարբեր շրջաններում ստեղծվել են բազմաթիվ խոշոր արդյունաբերական ձեռնակություններ։ Նիզամի ղեկավարած 37 տարիների ընթացքում Հայդարաբադում կառուցվեց էլեկտրակայան, երկաթուղային կայարաններ և ավիաուղիներ և այլ խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկություններ։ Հայդարաբադից 144 կմ հեռավորության վրա գտնվող Մանջիրա գետի վրա կառուցվեց Նիզամ Սագար ջրամբարը, իսկ Տունգաբհադրա գետի միջոցով՝ ոռոգման համակարգը։ Նիզամն արդյունաբերության զարգացումը հիմնականում կենտրոնացրեց Սանատհնագարի շրջանում, որտեղ տեղակայված էին մի շարք ոլորտներ, որոնք ունեին ինչպես ավտոմոբիլային, այնպես էլ երկաթուղային տրանսպորտային միջոցներ[53]։
| Կազմակերպություն | Թվական | Ծանոթագրություն |
|---|---|---|
| Karkhana Zinda Tilismat Կառտխանա զինդա թիլիշմատ |
1920 | Zinda Tilismat (ուրդու՝ կենդանի մոգություն) դեղամիջոց արտադրող դողագործական ընկերություն[54] |
| Singareni Collieries Company Սինգարենիի ածխարդյունաբերական ընկերություն |
1921 | Ածխի արդյունաբերական պետական ձեռնարկություն, որը գտնվում է Սինգարենի գյուղում (ներկայումս Թելանգանա նահանգում)[55] |
| VST Industries ՎՍՏ արդյունաբերական ընկերություն |
1930 | VST (Վեզիր սուլթան տոբակո) Չարմինար ծխախոտի գործարան, ներկայումս լայնորեն համագործակցում է Բրիտանիայում գտնվող British American Tobacco ընկերության հետ։ Այն որպես արդյունաբերական անկախ ընկերություն գրանցվել է (VST Industries Ltd) 1983 թվականին[56][57] |
| Azam Jahi Mills Warangal Ասամ Ջահի մանածագործական ֆաբրիկա |
1934 | Վարանգալիի մանածագործական ֆաբրիկա, հայտնի է եղել որպես A.J. Mill, որը էլեկտրաէներգիայով ապահովում էր ամբողջ Վարանգալը, այնտեղ աշխատել են 10 000-ից ավելի մարդ, որը փակվել է 1990-ական թվականներին[58][59][60] |
| Nizam Sugar Factory Նիզամի շաքարի գործարան |
1937 | Հայտնի է որպես Nizam Deccan Sugars Limited (NDSL) Նիզամաբադից 25 կմ հեռավորության վրա է գտնվում և հանդիսանում է Ասիայի շաքարի ամենախոշոր գործարանը[61]։ Ի սկզբանե կոչվել է Շաքար Նագար։ 2001 թվականից գործարանի 15 000 ակր տարածքը մաս-մաս սեփականաշնորհվել է։ Ներկայումս սեզոնային է գործարկվում։ |
| Hyderabad Allwyn Հայդարաբադի Ալվին մետաղաշինական գործարան |
1942 | Մետաղական կենցաղային տեխնիկայի պետական մետաղաշինական գործարան Հայդարաբադում։ Արտադրել է ավտոմեքենաներ, բեռնատարներ, ավտոբուսներ, սառնարաններ և ձեռքի ժամացույցներ։ 1970-1980 թվականներին Allwyn սառնարանները և Allwyn ժամացույցները Հնդկաստանի առաջատար ապրանքանիշներից են եղել։ 1983 թվականին ավտոմոբիլաշինական հատվածը պայմանագիր է կնքել Ճապոնական Nissan Motor Company ընկերության հետ Nissan Cabstar բեռնատարներ արտադրելու համար։ Գործարանի այդ մասը կառուցվել է Հայդարաբադ քաղաքի մոտ գտնվող Զահիրաբադ քաղաքում և ստացել է Hyderabad Allwyn Nissan Ltd։ Ներկայումս այն կոչվում է Mahindra and Mahindra (M&M) սեփականատիրոջ անունով[62][63]։ |
| Praga Tools |
1943 | Հաստցաշիական գործարան։ 1963 թվականից պաշտպանության նախարարության է փոխանցվել։ 2015 թվականից լիկվիդացման գործընթաց է սկսվել[64][65]։ |
| Deccan Airways Limited Դեկան ավիաուղիներ |
1945 | Հայդարաբադում տեղակայված առևտրային ավիաընկերություն։ Հնդկաստանի անկախության շրջանում գործող ինը ավիաընկերություններից մեկը։ 1953 թվականին, երբ Հնդկական ավիուղիների հետ միավորվեց, ընկերությունն ուներ տասներեք Douglas DC-3 ինքնաթիռ։ Կանոնավոր չվերթներ է իրականացրել Կվետտա և Ռանգուն, ինչպես նաև Մադրաս-Հայդարաբադ-Նագպուր-Բհոպալ-Գվալիոր-Դելլի, Հայդարաբադ-Բոմբեյ և Հայդարաբադ-Բանգալոր[66] |
| Hyderabad Asbestos Հայդարաբադ ազբեստ |
1946 | Ներկայումս կոչվում է HIL Limited, արտադրում է շին-մոնտաժային նյութեր, արդյունաբերական նյութեր։ Ներգրավված է բնակելի, առևտրային և ենթակառուցվածքային նախագծերում։ CK Birla Group -ի առաջատար խումբն է։ բնակելի, առևտրային և ենթակառուցվածքային նախագծերում[67]։ |
| Sirsilk |
1946 | Տեքստիլ ֆաբրիկա[68] |
- Հայդարաբադ նահանգ (1948-1956)
- Հայդարաբադի մուսուլմաններ
- Հայդարաբադի ուրդուներ, տեղական ուրդու բարբառով
- Հայդարաբադ (քաղաք, Հնդկաստան), Հնդկաստանի քաղաք, որը եղել է Հայդարաբադի մայրաքաղաքը
- Հայդարաբադ (քաղաք, Պակիստան), մեկ այլ քաղաք նույն անունով Պակիստանի Սինդ գավառում
- Հայդարաբադի նիզամ, Նիզամների ցանկ և մի շարք տեղեկություններ
- Թելինգանա և Մարաթհվադա, նախկինում Հայդարաբադ պետության մեջ գտնվող շրջաններ
- Պոլո օպերացիա, ռազմական ներխուժում, որը հանգեցրեց Հնդկական Միության մեջ Հայդրաբադը ներառելուն
- Բրիտանական Հնդկաստանի իշխանությունների ցանկ (ըստ տարածաշրջանի)
- Դակհինի
- Հայդարաբադի ուրդու
- Handley Page (Հայդարաբադ)
- Հայդարաբադի պետական զորք, Հայդարաբադ նահանգի զինված ուժեր
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
