Օխրիդ

Օխրիդ (մակեդոներեն՝ Охрид), քաղաք Հյուսիսային Մակեդոնիայի Հանրապետության արևմուտքում՝ Օխրիդ լճի արևելյան ափին։ Բնակչությունը կազմում է շուրջ 55 749 մարդ։ Քաղաքում շատ են գեղաշուք տներն ու հուշարձանները։ Քաղաքի բյուջեի համալրման հիմնական աղբյուրը զբոսաշրջությունն է։ Տեղակայված է Տիրանա (Ալբանիա) քաղաքից դեպի դեպի արևելք և Սկոպյե քաղաքից դեպի հարավ-արևմուտք։ Վարկածներից մեկի համաձայն՝ քաղաքի անունն ունի սլավոնական ծագում և նշանակում է «սարի վրա»։

Քաղաք
Օխրիդ
մակեդոներեն՝ Охрид
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Հյուսիսային Մակեդոնիա
Շրջան	Հարավարևմտյան շրջան
Համայնք	Օխրիդի համայնք
Մակերես	383.93 կմ²
ԲԾՄ	695 մ
Պաշտոնական լեզու	մակեդոներեն
Խոսվող լեզուներ	մակեդոներեն
Բնակչություն	55 749 մարդ (2006)
Խտություն	142.97 մարդ/կմ²
Ժամային գոտի	UTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ	046
Փոստային դասիչ	6000
Պաշտոնական կայք	ohrid.gov.mk​(մակեդ.)
Օխրիդ (Հյուսիսային Մակեդոնիա)
Օխրիդ Վիքիպահեստում

Օխրիդ քաղաքը հայտնի է նաև Բալկանյան Երուսաղեմ^[1], Մակեդոնյան Երուսաղեմ^[2] և Եվրոպական Երուսաղեմ անուններով^[3]։ 1979/1980 թվականին Օխրիդն ու Օխրիդի լիճն ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում։

Պատմություն

Օխրիդ ժամանակակից քաղաքը հիմնադրվել է հին հունական Լիխնիդ (հուն․՝ Λυχνιδός) գաղութի տեղում, որ հայտնի էր դեռ մ.թ.ա. II-III դարերից։ Մ.թ.ա. 148 թվականին գաղութը գրավվում է հռոմեացիների կողմից, ովքեր 518 թվականի ավերիչ երկրաշարժից հետո գրեթե ամբողջությամբ վերակառուցեցին այն. հին հունական կառույցներից մնացին միայն մարմարե սյուները^[4]։

Հռոմեական ու բյուզանդական տիրապետության տարիներին քաղաքը եղել է առևտրական մեծ նշանակություն ունեցող քաղաք, որ գտնվում էր Ադրիատիկ ծովից մինչ Կոստանդնուպոլիս ձգվող ճանապարհի եզրին, որ հայտնի էր Էգնատի ճանապարհ անվամբ(լատին․՝ Via Egnatia)^[5] և կառուցվել էր հռոմեացիների կողմից։ Հնագիտական պեղումները վկայում են, որ քաղաքը վաղուց ընդունել է քրիստոնեություն։ Լիխնիդի եպիսկոպոսները մասնակցել են առաջին աշխարհաժողովներին։

V դարի վերջին ու VI դարի սկզբում քաղաքն աստիճանաբար բնակեցվում է սլավոնական ժողովուրդների կողմից։ 861 թվականին ընդգրկվում է Բուլղարիայի կազմում և ժուտով ստանում է ներկայիս անվանումը (Օխրիդ անվամբ քաղաքն առաջին անգամ հիշատակվում է 879 թվականին)^[5]։ Օխրիդում 886 թվականից իր լուսավորական գործունեությունն էր ծավալում Կիրիլի ու Մեֆոդի աշակերտ Կլիմենտ Օխրիդեցին, ով բուլղարական թագավորի հանձնարարությամբ Օխրիդում հիմնադրել է դպրոց, որտեղ զբաղվում էին հունարեն գրքերը սլավոներեն թարգմանելով։ Ընդունված է համարել, որ հենց Օխրիդում է առաջինն ստեղծվել կիրիլիցայի այբուբեն^[6]։

990 թվականից մինչ 1015 թվականն Օխրիդը եղել է Բուլղարական թագավորության արքա Սամուիլի մայրաքաղաքը։ Քաղաքի մոտ մինչ օրս պահպանվում են նրա ամրոցի ավերակները^[7]։ 990 թվականից մինչ 1018 թվականն Օխրիդն ուներ իր պատրիարքությունը։ Սակայն 1018 թվականին Բյուզանդիայի կողմից Օխրիդի գրավումից հետո այնտեղ մնում է միայն արքեպիսկոպոսը, որ ենթարկվում էր Կոստանդնուպոլսի պատրիարքությանը։ Բյուզանդական տիրապետության տարիներին կառուցվում են բազմաթիվ եկեղեցիներ։

Իվան Ասեն II թագավորի (1218—1241) օրորք Օխրիդն ընդգրկվում է վերակազմավորված բուլղարական թագավորության կազմում։ 1334 թվականին քաղաքը գրավվում է Սերբիայի թագավոր Ստեֆան Ուրոշ IV Դուշանի կողմից։

1394 թվականին քաղաքը նվաճվում է Օսմանյան կայսրության կողմից, որի տիրապետության տակ այն մնում է մինչև 1912 թվականը՝ աստիճանաբար անկում ապրելով^[5]։ 1395-1864 թվականներին գոյություն է ունեցել համանուն սանջակը։ 19-րդ դարի 40-ական թվականներին ռուս սլավոնագետ Վիկտոր Գրիգորովիչը նշում է, որ քաղաքի բնակչության մեծ մասը կազմում են բուլղարացիներ, կան նաև առումիններ ու թուրքեր, ինչպես նաև քիչ թվով հույներ ու ալբանացիներ^[8]։ Բուլղարացի ժողովրդագիր Վասիլ Կինչովի հաղորդած տվյալների համաձայն՝ XIX դարի վերջում քաղաքի բնակչությունը կազմում էր 14 860 մարդ, որից 8 000-ը բուլղարացիներ էին, 5 000-ը՝ թուրքեր, 300-ը՝ իսլամադավան ալբանցիներ, 300-ը՝ քրիստոնյա ալբանացիներ, 460-ը առումիններ, 600-ը՝ գնչուներ^[9]։

1913 թվականին՝ Բալկանյան առաջին պատերազմի ավարտից հետո՝ Օխրիդն անցել էր Սերբիային^[5], իսկ Հարավսլավիայի կազմավորման ժամանակ ընդգրկվել Մակեդոնիայի կազմում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ 1952 թվականին, քաղաքում բացվել է օդանավակայան։

Ժողովրդագրություն

2002 թվականի մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ Օխրիդի բնակչությունը կազմում է 42 033 մարդ^[10]։

Ազգային կազմը՝

• Մակեդոնացիներ - 33 791 (80,4 %)
• Ալբանացիներ - 2959 (7,0 %)
• Թուրքեր - 2256 (5,4 %)
• Այլ - 3027 (7,2 %)

Քաղաքի բնակիչների մայրենի լեզուն՝

• Մակեդոներեն - 34 910 (83,1 %)
• Ալբաներեն - 3957 (9,4 %)
• Թուրքերեն - 2226 (5,3 %)
• Այլ - 1017 (2,4 %)

Կրոնական կազմը՝

• Ուղղափառ քրիստոնյաներ - 33 987 (80,9 %)
• Մուսուլմաններ - 7599 (18,1 %)
• Այլ - 447 (1,1 %)

Պատմամշակութային հուշարձաններ

• Անտիկ թատրոն
• Սուրբ Սոֆյայի բազիլիկ
• Զեյնալ Աբիդինի մզկիթ
• Մուհամեդ մարգարեի անվան մզկիթ
• Պերիվլետա Օխրիդեցու տաճար
• Ս. Նաում Օխրիդեցու տաճար
• Պլաոշնիկ – Կլիմենտ Օխրիդեցու վերականգնված տաճարն ու «համալսարանի» ավերակները
• Սամուիլովա տվերդինա – ամրոց
• Ս. Զաում եկեղեցի
• Կանեո Ս. Յոհաննայի եկեղեցի

Հայտնի բնակիչներ

• Կոստա Աբրաշևիչ (1879-1898), սերբ բանաստեղծ
• Անաստասիոս Պիխեոն (հունարեն՝ Πηχεων Αναστασιος, 1830—1913), հույն հեղափոխական, «Նոր Ֆելիկա Գետերիայի» հիմնադիրը, որ պայքարել է Մակեդոնիայի ու Հունաստանի միավորման համար։ Թուրքերի կողմից աքսորվել է Սիրիա, որտեղից վերադառնալուց հետո բնակություն է հաստատել Կաստորիայում։ Պիխեոնը երջանկություն ունեցավ տեսնելու Կաստորիայի ազատագրումը հունական զորքերի կողմից, որի առաջին շարքերում քաղաք մտավ նրա որդին՝ Ֆիլոլան։
• Ալեքսանդր Պրոտոգերով, Մակեդոնա-օդրինյան ներքին հեղափոխական կազմակերպության ղեկավար
• Գրիգոր Պիրլիչև (1830-1893), բուլղարացի լուսավորական Մակեդոնիայից, գրող և թարգմանիչ
• Կլիմենտ Բոյաջիև (1879-1898), բուլղարացի ռազմական գործիչ, գեներալ-լեյտենանտ
• Միշո Յուզմենսկի (ծնվել է 1966 թվականին), մակեդոնացի գրող, հրատարակիչ, լուսանկարիչ

Քույր քաղաքներ

•  Ogrodzieniec?, Լեհաստան (2021)^[11]
•  Բուդվա, Չեռնոգորիա (1984)^[12]
•  Գազիօսմանփաշա, Թուրքիա
•  Ինջիա, Սերբիա (2012)^[13]
•  Կարգուևաց, Սերբիա (1977)^[12]
•  Մոստար, Բոսնիա և Հերցեգովինա (2018)^[12]
•  Յալովա, Թուրքիա (հուլիսի 28, 2010)^[13][14]
•  Նիկշիչ, Չեռնոգորիա^[15]
•  Ուինսոր, Կանադա (1981)^[13][16]
•  Պիրան, Սլովենիա (1981)^[12]
•  Պոգրադեց, Ալբանիա (2002)^[12]
•  Սաֆրանբոլու, Թուրքիա (2011)^[13]
•  Ստարի Գրադ (համայնք, Բոսնիա և Հերցեգովինա), Բոսնիա և Հերցեգովինա (2013)^[13]
•  Վիդովեց, Խորվաթիա (2012)^[13]
•  Վինկովցի, Խորվաթիա (1979)^[13]
•  Վուլոնգոնգ, Ավստրալիա (1981)^[13]
•  Տրոգիր, Խորվաթիա (2011)^[13]

Ծանոթագրություններ

1. Press online Արխիվացված 2010-01-11 Wayback Machine Gradovi u jesen (սերբերեն)
2. "The Mirror of the Macedonian Spirit, Zlate Petrovski, Sašo Talevski, Napredok, 2004, ISBN 978-9989-730-38-2, page 72: "... and Macedonia in the Cathedral Church St. Sofia in the Macedonian Jerusalem — Ohrid..."
3. Dnevnik newspaper - Interview with the ambassador of Israel to Macedonia Արխիվացված 2011-09-28 Wayback Machine (մակեդոներեն)
4. «Популярная художественная энциклопедия.» Под ред. Полевого В. М.; М.: Издательство «Советская энциклопедия», 1986.
5. Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия . Под ред. Е. М. Жукова. 1973—1982.
6. Димитри Хоматиан. Краткое житие Климента Охридскога, XIV (բուլղ.) (հուն.)
7. Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006.
8. Григорович, В. Очеркъ путешествія по Европейской Турціи, Москва, 1877
9. Кынчов, Васил. Македония. Этнография и статистика, София 1900, с. 252(բուլղ.)
10. Macedonian census, language and religion
11. https://ohrid.gov.mk/пријателски-и-збратимени-градови/
12. https://ohrid.gov.mk/%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%B8-%D0%B8-%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8-%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8/#1550493792804-9dd50839-cc473bde-e13530e7-072b
13. https://ohrid.gov.mk/%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%81%D0%BA%D0%B8-%D0%B8-%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8-%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B8/#1550493792826-104f2237-49593bde-e13530e7-072b
14. https://www.yalova.bel.tr/belediyemiz/kardes-sehirler
15. http://niksic.me/latn/medjunarodna-saradnja
16. https://www.citywindsor.ca/cityhall/committeesofcouncil/Advisory-Committees/International-Relations-Committee-(IRC)/Pages/Ohrid,-Macedonia.aspx

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օխրիդ» հոդվածին։