Տադեուշ Կոստյուշկո

Տադեուշ Կոստյուշկո, Անջեյ Թադեուշ Բոնավենտուրա Կոսցյուշկո (լեհ.՝ Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko, բելառուս․՝ А́ндрэй Тадэ́вуш Банавенту́ра Касцю́шка, լիտ.՝ Tadas Kosciuška, փետրվարի 4, 1746(1746-02-04)^[1][2], Mieračoŭščyna, Kosów, Q17095974?, Նովոգրուդեկի վոյեվոդություն, Լիտվական մեծ իշխանություն^[2] - հոկտեմբերի 15, 1817(1817-10-15)^{[1][3][4][…]}, Զոլտուրն, Զոլոտուրն^[5][2]), լեհ քաղաքական և ռազմական գործիչ։

Տադեուշ Կոստյուշկո լեհ.՝ Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko
Ծնվել է	փետրվարի 4, 1746(1746-02-04)[1][2]
Ծննդավայր	Mieračoŭščyna, Kosów, Q17095974?, Նովոգրուդեկի վոյեվոդություն, Լիտվական մեծ իշխանություն[2]
Մահացել է	հոկտեմբերի 15, 1817(1817-10-15)[1][3][4][…] (71 տարեկան)
Մահվան վայր	Զոլտուրն, Զոլոտուրն[5][2]
Գերեզման	St. Leonard's Crypt
Քաղաքացիություն	Ռեչ Պոսպոլիտա,  ԱՄՆ,  Ֆրանսիա և Շվեյցարիա
Կրթություն	Corps of Cadets?[6]
Մասնագիտություն	սպա, ճարտարագետ, քաղաքական գործիչ, Դիմադրության մարտիկ, Հերոսություն, զինվոր և geographical engineer (military cartographer)
Ծնողներ	հայր՝ Ludwik Tadeusz Kościuszko?, մայր՝ Tekla Ratomska?
Պարգևներ և մրցանակներ	և
Անդամություն	Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն
Ստորագրություն
Tadeusz Kościuszko Վիքիպահեստում

1776-1783 թվականներին որպես կամավոր մասնակցել է Հյուսիսային Ամերիկայի անկախության պատերազմին։ 1789 թվականին վերադարձել է և ծառայության անցել լեհական բանակում, 1792 թվականին մասնակցել ցարական Ռուսաստանի զորքերի դեմ կռիվներին։ 1792 - 1794 թվականներին եղել է վտարանդի։ 1794 թվականի ապստամբության սկզբին հռչակվել է ազգային զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար։ Նրա ղեկավարությամբ ապստամբները Ռացլավիցիում հաղթել են ցարական զորքերին (ապրիլի 4)։ 1794 թվականին ծանր վիրավորվել և գերվել է, ապա բանտարկվել Պետրոպավլովյան ամրոցում։

Ազատվել է 1796 թվականին։ Հավատարիմ մնալով հանրապետական և դեմոկրատական սկզբունքներին՝ Կոստյուշկոն մերժել է Նապոլեոն Բոնապարտի (1806) և Ալեքսանդր I-ի (1814 - 1815)՝ համագործակցելու վերաբերյալ առաջարկությունները։ Կազմել է Լեհաստանի անկախության համար պայքարի ծրագիր։ Կյանքի վերջին տարիներն անց է կացրել տարագրության մեջ (ԱՄՆ, Ֆրանսիա)։ Մահացել է Շվեյցարիայում, աճյունը տեղափոխվել է Կրակով։

Կոստյուշկոյի անունով է կոչվում Ավստրալիայի ամենաբարձր լեռը՝ Կոսցյուշկո, ԱՄՆ-ի Ինդիանա նահանգի շրջաններից մեկը՝ Կոսցյուշկո շրջան (Ինդիանա)։ Նրա անունով են կոչված փողոցներ Լեհաստանում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Սերբիայում և այլն։ Նրա արձանը կանգնեցված է ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում, Բելառուսում, Լեհաստանում։

Վաղ տարիներ

Կոստյուշկոյի դաստակերտը Մերեչևշինում։

Տադեուշ Կոտյուշկոն ծնվել է 1746 թվականի փետրվարին Մերեչևշինայի կալվածատանը՝ Կոսովոյի մոտակայքում (այժմյան Իվանցևիչի շրջան, Բրեստի մարզ, Բելառուս, այդ ժամանակվա Լիտվական մեծ իշխանության կազմում՝ Պոսպոլիտական տիրապետություն)^[7]։ Նրա ծննդյան օրն անհայտ է, սովորաբար նշվում է փետրվարի 4-ը կամ 12-ը^[8][9]: Նա ուներ երկու քույր՝ Աննան, Եկատերինան և եղբայրը՝ Յուզեֆը։

1746 թվականի փետրվարի 12-ին նա կնքվել է կոսովական Երրորդություն կաթոլիկ եկեղեցում, որպես Անդրեյ Տադեուշ Բոնավենտուրա Կոտյուշկո^[10][11][10]։ Նա պատկանում էր լեհ ազնվական սուսերամարտիկ Լյուդովիկ Կոտյուշյի (1700-1758) ընտանիքին, որը սերում էր ազնվական կալվածատեր Կոնստանտին (Կոտյուշկո) Ֆեոդորովիչից, ով ապրել է 16-րդ դարասկզբին։ Մայրը՝ Ֆյոկլա Ռատոմսկայան (լեհ.՝ Tekla Ratomska) սերում էր բելառուսական ուղղափառ տոհմից^[12][12]։

Վարշավայի Կազմիրյան պալատը, որտեղ Կոտյուշկոն սովորել է ռազմական կորպուսում։

1755 թվականին ավագ եղբոր հետ միասին Տադեուշը ընդունվում Լյուբեշով քաղաքի վանական միաբանության դպրոց, որտեղ էլ սովորում է մինչև 1760 թվականը։ 1760 և 1765 թվականների միջև իր կյանքի ընթացքի մասին գրեթե չի պահպանվել ոչ մի տվյալ։ Ստույգ հայտնի է, որ հոր հանակարծամահ լինելուց հետո՝ 1758 թվականից ընտանիքի ֆինանսական վիճակը նշանակալիորեն վատթարացավ։ 1765-1769 թվականներին Տադեուշը Վարշավայում սովորել է Ստանիսլավ Պոնյատովսկիի ստեղծած ասպետական դպրոցում՝ փաստացի զինվորական ակադեմիայում, որտեղ պատրաստում էին սպաների։ Բացի զինվորական առարկաներից այնտեղ դասավանդում էին համաշխարհային պատմություն և Լեհաստանի պատմություն, մաթեմատիկա, փիլիսոփայություն, տնտեսագիտություն, լեհերեն, լատիներեն, գերմաներեն և ֆրանսերեն լեզուներ^[13]: Արդեն այդ ժամանակ Կոտյուշկոն իր շրջապատին զարմացնում էր իր կամքով, նպատակասլացությամբ, ճգնավորությամբ՝ հիշեցնելով իր ընկերներին Կարլ XII, որի համար նա ստացավ «Շվեդ» մականունը։ Տադեուշը դարձավ ամենահարգված ռազմիկներից մեկը։ Նա ընտրեց զիվորական ինժեների մասնագիտությունը և այդ դպրոցը ավարտեց կապիտանի կոչումով^[14]։

Տադեուշ Կոստյուշկո էջը Վիքիպահեստում