Sasao nga Austronesio
pamilia ti pagsasao ti Abagatan a daya nga Asia ken Pasipiko From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Ti sasao nga Austronesio ket dagiti pamilia ti pagsasao nga adu a naiwarwaras iti amin a paset ti Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia, Madagascar ken dagiti isla ti Taaw Pasipiko, nga adda met dagiti bassit a kameng iti kontinental nga Asia. Ti sasao nga Austronesio ket naisasao babaen dagiti agarup a 386 a riwriw a tattao, a mangaramid daytoy iti maikalima a kadakkelan a pamilia ti pagsasao babaen dagiti bilang ti agsasao, kalpasan laeng ti sasao nga Indo-Europeano, ti sasao a Sino-Tibetano, ti sasao a Niger-Kongo, ken ti sasao nga Aproasiatiko. Daytoy ket maipada iti Indo-Europeano, Niger–Kongo, ken Aproasiatiko a kas maysa kadagiti kasayaatan a nabangon a pamilia ti pagsasao. Dagiti kangrunaan a sasao nga Austronesio nga addaan iti kaaduan a bilang dagiti agsasao ket ti Malayo (Indones ken Malaysio), Habanes, ken Filipino (Tagalog).
Ni Otto Dempwolff ket isu idi ti immuna a nagsukisok nga ekstensibo a nagsukimat iti Austronesio babaen ti panagusar ti komparatibo a pamay-an. Ti sabali pay nga Aleman, ni Wilhelm Schmidt, ket isu ti nagaramid iti balikas ti Aleman iti austronesisch[1] a nagtaud manipud iti Latin iti auster "abagatan nga angin" ken mainayon ti Griego iti nêsos "isl". Ti nagan nga Austronesio ket naporma idi manipud kadagiti isu met laeng a taudan. Ti pamilia ket naitunos a nanaganan, gapu ta ti kaaduan a sasao nga Austronesio ket naisasao kadagiti isla: bassit laeng dagiti pagsasao, a kas ti Malayo ken ti sasao a Chamiko, ket dagiti indihenio iti nangruna a daga ti Asia. Adu kadagiti sasao nga Austronesio nga addaan iti bassit unay nga agsasao, ngem dagiti kangrunaan a sasao nga Austronesio ket insasao babaen dagiti sangapulo a riniwriw a tattao ken ti maysa a pagsasao nga Austronesio, ti Malay, ket insasao babaen dagiti 250 a riwriw a tattao, a mangaramid daytoy iti maika-8 a kaaduan ti nangisasao a pagsasao iti lubong. Duapolo wenno ad-adu pay kadagiti pagsasao nga Austronesio ket opisial kadagiti respektibo a pagilianda (kitaen ti listaan dagiti kangrunaan ken opisial a sasao nga Austronesio).
Dagiti nadumaduma a taudan ket aggigiddiatda nga agbilang, ngem ti Austronesio ken Niger–Kongo ket dagiti dua a kadakkelan a pamilia ti pagsasao iti lubong, iti tunggal maysa ket addaan iti maysa a pagkalima iti dagup dagiti pagsasao a nabilang iti lubong. Ti heograpikal a gay-at ti Austronesio ket maysa idi a kadakkelan iti ania man a pamilia ti pagsasao sakbay ti pannakaiwarwaras ti Indo-Europeano iti kolonial a paset ti panawen, a mangsakop manipud iti Madagascar aginggana idiay akin-abagatan a daya nga aplaya ti Aprika aginggana iti Isla ti Paskua ti Panagungar idiay akindaya a Pasipiko. Ti Hawayano, Rapa Nui, ken Malagasi (a naisasao idiay Madagascar) ket dagiti adda iti ruar ti heograpia ti pamilia ti Austronesio.
Segun kenni Robert Blust (1999), ti Austronesio ket nabingbingay kadagiti nadumaduma a nangruna a sangsanga, amin malaksid iti maysa kadagitoy ket eksklusibo a mabirukan idiay Taiwan. Ti sasao a Formosano ti Taiwan ket naigrupoda kadagiti ad-adu ngem siam nga umuna nga urnos dagiti subgrupo ti Austronesio. Amin dagiti pagsasao nga Austronesio ket naisasao iti ruar ti Taiwan (mairaman iti pagsasao a Yami) ket tagikua ti sanga ti Malayo-Polinesio, a sagpaminsan a tinawtawagan iti Ektra-Formosano.
Remove ads
Pannakaidasig
Narikut ti akin-uneg nga estruktura ti sasao nga Austronesio. Ti pamilia ket buklen dagiti adu nga agpapada ken asideg nga agkakabagian a pagsasao nga adu a dagiti bilang ti lugar ti dialekto, isu a narigat daytoy a mabigbig dagiti pagbeddengan a pagbaetan dagiti sanga. Nupay kasta, nalawag daytoy a ti kalatakan a dibersidad ti henelohia ket mabirukan kadagiti sasao a Formosano ti Taiwan, ken ti kabassitan ti dibersidad ket kadagiti is-isla ti Pasipiko, a mangsuporta ti pannakaiwarwars ti pamilia manipud iti Taiwan wenno Tsina. Ti immuna a komprehensibo a panangidasig a mangipaltiing iti daytoy ket ni Dyen (1965).
Ti seminal nga artikulo ti panangidasig ti Formosano—ken, babaen ti pagpaatiddog, ti kangatuan nga agpang nga estruktura ti Austronesio—ket idi Blust (1999). Dagiti prominente a Formosanista dagiti lingguista nga espesialista iti pagsasao a Formosano) ket adda problemada kadagiti dadduma a salaysayna, ngem agtultuoloy a ti punto ti reperensia para kadagiti agdama a panagusig iti lingguistika, ken kas ti naipakita dita baba. Ti sasao a Malayo-Polinesio ket kankanayon a mairaman iti sanga nga Akindaya a Formosano n ni Blust gapu ti panagtalinaay a panagbibingay iti proto-Austronesio ti *t, *C aginggana iti /t/ ken *n, *N aginggana iti /n/, ti panangiyalisda iti *S aginggana iti /h/, ken dagiti bokabulario a kas ti *lima "lima" a saan a napasingkedan kadagiti sabali a sasao a Formosano.
Adda dagiti agparang a dua a nalatak a migrasion ti sasao nga Austronesio a napardas a nagsakop kadagiti dakkel a lugar, a nagresultaan dagiti nadumaduma a lokal a grupo nga addaan iti bassit a dakkel a gantingan nga estruktura. Ti immuna idi ket ti Malayo-Polinesio, a naiwarwaras idiay Filipinas, Indonesia, ken Melanesia. Ti sasao a Tengnga a Malayo-Polinesio ket agpapadada a saan a gapu iti kaasideg iti panagkakabagian iti henelohia, ngem imbes ket a gapu dagiti napigsa a sub-estrato manipud kadagiti saan nga Austronesio a pagsasao. Ti maikadua a migrasion ket iti sasao nga Oceaniko idiay Polinesia ken Mikronesia (Greenhill, Blust & Gray 2008).
Iti pay maipatinayon iti Malayo-Polinesio, sangapulo ket tallo kadagiti pamilia a Formosano ket aduda a maaw-awat. Ti pagsusuppiatan ket maipatengnga kadagiti panagkakabagian a pagbaetan dagitoy a pamilia. Iti panangidasig a naipakita ditoy, ti Blust (1999) ket isilpona dagiti dua a pamilia iti grupo nga Akinlaud a Tantanap, dua pay iti grupo nga Akinlaud a Formosano, ken tallo iti maysa a grupo ti Akindaya a Formosano, bayat a ti Lee (2008) ket isilpona pay dagiti lima a pamilia iti grupo nga Akin-amianan a Formosano. Awaten ti Austronesian Basic Vocabulary Database (2008) ti Akin-amianan, paayenna ti Akindaya, isilpona ti Tsouiko ken Rukai (dagiti dua a nakaro a managbaliw a pagsasao), ken isilpona ti Malayo-Polinesio iti Paiwan iti grupo a Paiwaniko. Ti Ross (2009) pagsisinaenna ti Tsouiko, ken ibagbagana a ti Tsou, Rukai, ken Puyuma ket maipanda iti ruar dagiti panagkonstrukto manen iti Proto-Austronesio.
Dagiti sabali pay a panagadal ket nangipresentada iti ponolohiko nga ebidensia para iti naipabassit a pamilia a Paiwaniko ti Paiwaniko, Puyuma, Bunun, Amis, ken Malayo-Polinesio, ngem daytoy ket saan a naipaltiing iti bokabulario. Ti tattao ti Akindaya a Formosano a Basay, Kavalan, ken Amis ket agbibingayda iti langa ti pagtaengan a nangibagbaga a nagtaudda manipud iti maysa nga isla a tinawtawagay iti Sinasay wenno Sanasay (Li 2004). Ti Amis, iti naipangpangruna, ket mangitaltalinaayda a nagtaudda manipud iti daya, ken natratoda idi babaen ti Puyuma, nga isu dagiti kaduada a nagtataeng, a kas agserserbi a grupo (Taylor 1888).[2]
Blust (1999)
- Austronesio
(agpakanawan manipud iti abagatan a laud)
- Pagsasao a Thao, AKA Sao. Dagiti dialekto a Brawbaw ken Shtafari.
- Tengnga nga Akinlaud a Tantanap
- Pagsasao a Babuza: dagiti dialekto a Taokas, Poavosa; daan a pagsasao a Favorlang.
- Pagsasao a Papora-Hoanya: dagiti dialekto a Papora, Hoanya.
Amianan a laud a Formosano
- Pagsasao a Saisiyat: dagiti dialekto a Taai ken Tungho.
- Pagsasao a Pazeh AKA Kulun.
- Pagsasao nga Atayal.
- Pagsasao a Seediq: AKA Truku ken Tarok.
- Akin-amianan (sasao a Kavalaniko).
- Pagsasao a Basay: dagiti dialekto a Trobiawa ken Linaw–Qauqaut.
- Pagsasao a Kavalan.
- Pagsasao a Ketagalan, wenno Ketangalan.
- Tengnga (Ami).
- Pagsasao a Siraya.
- Dagiti dialekto ti Mantauran, Tona, ken Maga ti Rukai ket managbaiwda.
Li (2008)
Daytoy a panangidasig ket mangitalinaay ti Akindaya a Formosano ni Blust, ken mangikaykaysa dagiti sabali nga akin-amianan a pagsasao. Insingasing ni Li ti tinaudan a Proto-Formosano (F0) ken ipadana daytoy iti Proto-Austronesio (PAN), ken surotenna iti modelo ti Starosta (1995).[3][4] Ti Rukai ken Tsouiko ket nakitkitada a kas nakaro a managbaliw,[3] uray no ti puesto ti Rukai ket nakaro a kontrobersial.[5]
- F0: Formosano = Austronesio
-
- Mantauran
- Maga–Tona, Budai–Labuan–Taromak
- F1
-
- Tsou
- Akin-abagatan a Tsouiko
- F2
-
-
Austronesian Basic Vocabulary Database (2008)
Dagitoy a panagsukimat ket mangibati iti Akin-amianan a Formosano ni Li, ngem pagsisinaenna ti Daya a Formosano ni Blust, ken mangisingasin a ti Paiwan ket mabalin nga asi-asideg iti Malayo-Polinesio. Pagkaykaysaenna pay daytoy ti Tsouiko ken Rukai, dagiti dua a kaaduan a managbaliw a pagsasao iti Li.
- Austronesio
Kavalaniko
Daytoy ket maysa a nalawag, nga ababa nga agpang a pannakaigrupo
Dagitoy a grupo ket naisilpoda iti maysa a nakarkulo a 97% a probabilidad.
- Thao (ammo pay a kas Sao. Dagiti dialekto a Brawbaw, Shtafari)
- Akinlaud a Tantanap
- Babuza (ammo pay a kas Favorlang. Dagiti dialekto a Taokas, Poavosa)
- Papora-Hoanya (dagiti dialekto a Papora, Hoanya)
- Saisiyat (dagiti dialekto a Taai, Tungho)
- Pazeh (ammo pay a kas Kulun)
- Atayaliko
Ami
Sabali pay nga ababa nga agpang a pannakaigrupo
- Sakizaya
- Nataoran (Amianan nga Amis)
- Amis
Bunun
Tsou–Rukai
Ti Tsou ken Rukai ket naisilpoda iti kalalainganna a kompidensia, nakarkulo iti 85% a probabilidad.
Siraya
- Siraya (dagiti dialekto a Taivoan, Makatao)
Puyuma
Paiwaniko
Naisilpo ti Malayo-Poliensio ken Paiwan iti ababa nga agpang a kompidensia (74%).
- Paiwan (akin-abagatan nga ungto ti Formosa)
- Malayo-Polinesio
Ross (2009)
Idi 2009, insingasing ni Malcolm Ross ti baro a pannakaidasig ti pamilia ti pagsasao nga Austronesio a naibatay iti morpolohiko nga ebidensia manipud kadagiti nadumaduma a sasao a Formosano.[6] Insingasing a dagiti agdama a panagkonstrukto manen para iti Proto-Austronesio ket pudno a maitunos iti maysa nga agpakatengnga nga agpang, nga iterminona iti "Proto-Nuklear nga Austronesio". Iti naipangpangruna, ti panangidasig ni Ross ket saan a mangsuporta ti panagkaykaysa ti sasao a Tsouiko, imbes ket nga inkeddengna a ti sasao nga Akin-abagatan a Tsouiko ti Kanakanavu ken Saaroa ket sabalida a sanga. Daytoy ket mangsuporta ti tunton ni Chang (2006) a ti Tsouiko ket saan nga umiso a grupo.[7]
- Austronesio
- (Managbaliw dagiti dialekto a Mantauran ken Tona–Maga)
Nuklear nga Austronesio
- Saan a naibagbaga dagiti subdivision, malaksid iti Saaroa–Kanakanabu a kas sabali manipud iti Tsou.
Remove ads
Tsart iti panangiyasping ti Austronesio
Dita baba ket ti tsart a mangiyasping ti listaan dagiti bilang ti 1-10 ken dagiti sangapulo ket tallo a balikas iti sasao nga Austronesio; a naisasao idiay Taiwan, ti Filipinas, ti Is-isla Marianas, Indonesia, Malaysia, Chams wenno Champa idiay Tailandia, Cambodia, ken Bietnam, Daya a Timor, Papua, Baro a Selanda, Hawaii, Madagascar, Borneo ken Tuvalu.
Remove ads
Dagiti nagibasaran
Adu pay a mabasbasa
Dagiti akinruar a silpo
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads