Alaska

Alaska esas la 49ma Usana stato an la nord-westal extremo di Nord-Amerika. Lua chef-urbo esas Juneau, ma la maxim granda urbo esas Anchorage. La stato nur havas frontieri kun Kanada (landala) e Rusia (marala). Norde jacas Arktik oceano e sude jacas Pacifiko.

Estado de Alaska Stato di Usa Proximiganta urbo Ketchikan, che insulo Revillagigedo. Chefurbo Juneau Maxim granda urbo Anchorage Surfaco 1 717 854 km² Habitanti Denseso di habitantaro 733 391[1] (2020) 0.49 hab./km² Guberniestro Mike Dunleavy (R) Posto-kodexo abreviuro AK Horala zono UTC-9 (este de 169°30', -8) (Dum somero: UTC-10) (Este de 169°30', -9) Reto www.state.ak.us

Ol esas la 3ma min populoza stato Usana, havanta 736 081 habitanti segun la demografiala kontado di 2020^[1]. Tamen ol esas la min dense populizita stato.

Bazala fakti pri Alaska.

Historio

Precipua artiklo: Historio di Alaska

Multa indijena tribui okupis Alaska dum mili di yari ante l'arivo dil Europani. Linguala e genetikala studii montris ke la koloniigo di Nord-Amerika eventis tra la ponto terala di Bering,^[2] anke nomizita Beringia. Restaji di infanto de cirkume 11.500 yari ante nun, genetikale separata de altra grupi qui habitis Amerika dum Pleistoceno, trovesis en regiono nomizita Upward Sun River en 2006. Ta nova grupo deskovrita nominesis "Anciena Beringiani".^[3]

Rusi komencis establisar su en Alaska posible ja dum la 17ma yarcento. Segun ca hipotezo, en 1648 Semyon Dezhnev arivis an la litoro di Alaska pos tempesto. Oficale, l'unesma navo qua atingis Alaska esis Sant Gabriel, komandita da Mihail Gvozdev e lua asistanto Ivan Fyodorov, qui arivis ye la 21ma di agosto 1732. Altra kontakto ku Europani eventis en 1741, kande Vitus Bering exploris la regiono, e pose retroiris a Rusia kun feli di marala lutri, judikita kom la maxim bona felo de la mondo. L'unesma permananta koloniigo Europana fondesis en 1784.

Rusa navo che portuo Sant Paulus (nun Kodiak).

De 1774 til 1800, diversa Hispana expedicioni arivis a la regiono. En 1789 li konstruktis fuorto apud stretajo Nootka. Ta expedicioni baptis kelka loki, exemple Valdez, bayo Bucareli (surnomo di lora vicerejio di Nova-Hispania), e portuala urbo Cordova. Pose, Kompanio Rus-Amerikana, kreita da caro Pavel la 1ma, expansis la koloniigo di la regiono. Sitka, situita che insulo Baranof e nomizia "Nov-Arkangel" de 1804 til 1867, divenis chef-urbo di Rusa Amerika. Tamen, Rusi nulafoye koloniigis Alaska komplete, e la kolonio nulafoye esis profitoza.

En 1867, William H. Seward, lor sekretario di stato di Usa sub prezidanteso da Andrew Johnson, negociis la kompro di Alaska po US$ 7,2 milioni. Rusa caro Alexander la 2ma negociis la vendo, qua facesis ye la 30ma di marto 1867, e l'efikiva transfero facesis ye la 18ma di oktobro sam yaro en Sitka, kande Rusa soldati abasis Rusa standardo, ed Usana standardo levesis.

Komence, Alaska administresis kom distrikto, e lua guvernisto nominesis da Usana prezidanto. Dum l'unesma yardeko di Usan administrado, Sitka esis la sola kolonieto habitita da Usani. Erste en 1900 kreesis lego qua posiblisis enkorpigar kolonieti kom urbi, e la guvernado di urbi esis multe limitizita til 1959. En 1890, ed en altra loki en 1910, komencis l'exploto di oro en Alaska e vicino Yukon, qua portis mili di ministi e koloniigisti ad Alaska. En 1906, la chef-urbo di Alaska transferesis de Sitka a Juneau. Alaska oficale divenis organizita teritorio en 1912. Enmigranti de Norvegia e Suedia ank establisis su en la sudo di Alaska, e praktikis pesko ed exploto di ligno.

Alaska divenis stato ye la 3ma di januaro 1959.

Geografio

Baseno dil fluvio Yukon.

Alaska esas la maxim vasta Usana stato, havanta entote 1 717 854 km². Lua tota surfaco esas mem plu granda kam la sumo di surfaci de la tri sequanta maxim granda stati, Texas, Kalifornia e Montana. Ol havas centi di insuli ed insuleti, e lua tota litoro amontas a 55 mil kilometri.

La stato havas plu kam 3 milioni lagi. Marshi ed inundebla zoni kovras cirkume 487 700 km², precipue en nordala, westala e sudwestala regioni. Glacieri kovras cirkume 75 000 kilometri de lua teritorio. La maxim alta monto di stato esas Monto McKinley, anke nomizita Denali, kun 6 193,7 metri di altitudo.

La maxim importanta fluvio dil stato esas Yukon, qua naskas en British Columbia, Kanada, ed esas longa de 3 190 km. Altra importanta fluvii e riveri esas Kuskokwim (1160 km), Porcupine (qua debushas an Yukon), Tanana, Innoko, Koyukuk, Noatak, Porcupine (qua debushas an la fluvio Stikine), Stikine, e Colville.^[4]

En Alaska ne existas tale nomizita "komtii" (counties) quale en altra stati, ma "burgi" (boroughs). Videz Listo di urbi en Alaska por kompleta listo di urbi ed urbeti en la stato.

Ekonomio

En 2007, la TNP dil stato esis US$ 44,5 miliardi, la 45ma maxim granda de Usa. Agrokultivo reprezantas poka procenti de la TNP. La precipua ekonomial agadi esas forest-extraktajo, navaro, transporto e guvernal agadi. Militala bazi esas importanta employanti en la komoni Fairbanks North Star, Anchorage, ed insuli Kodiak. L'industriala produktado inkluzas petrolo, naturala gaso, minado di karbono, oro ed altra precoza metali, peskado, e transformo di forestala produkturi.