Texas
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Texas esas la duesma maxim vasta stato di Usa, dop Alaska, e la duesma maxim populoza, dop Kalifornia. Jacanta sude, apud la bayo di Mexikia e Mexikia, ol havas kom vicina stati Nova-Mexikia, Oklahoma, Arkansas e Louisiana. Segun la demografiala kontado di 2020, ol havis 30 503 301 habitanti. Lua tota surfaco esas 696 241 km².
Texas
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Remove ads
Historio
Arkeologiala inquesti montras ke Texas habitesas da homi plua kam 11,2 mil yari ante nun, tamen altra objekti sugestas ke la koloniigo komencis plu ante, inter 13,5 mil e 15,5 mil yari ante nun, o mem 16 mil yari ante nun. L'unesma konocata habitanti apartenis a kulturi Klovis e Folsom, qui kunexistis kun giganta mamiferi, exemple mamuti e granda bizoni. Ca populi transvivis de chasado e kolekto, e kreis utensili de silexo. Cirkume 6000 aK komencis tale nomizita "arkaika periodo", kande granda animali desaparis e la habitantaro kreskis. De ta epoko esas pikturi trovita en Hueco Tanks e Seminole Canyon. Arko e flechi komencis uzesar dum la 8ma yarcento, remplasinta lanci. En estal Texas, diversa grupi divenis sedentaria dum la komenco di Kristana ero. Li praktikis agrokultivo e kreis funerala kolineti, influita da tale nomizita "kulturo Mississippiana". Populo Caddo developesis inter yari 500 e 800. Altra importanta grupi vivinta en la regiono cirkume yaro 1500 esis le Apache, le Komanche, le Karankawas e le Wichita.
Hispano Álvar Núñez Cabeza de Vaca naufrajis en la litoro di la nuna Texas en 1528. En 1541, Francisco Vásquez de Coronado exploris la nordo di Texas, serchanta tale nomizita "sep ora urbi" sensucese, tamen to pluforteskis Hispana revendiko sur la teritorio. Tamen, Hispani ignoris la koloniigo di la regiono dum preske 160 yari. L'unesma efektigiva koloniigo di la regiono komencis kande René-Robert Cavelier de La Salle desembarkis en bayo Matagorda en 1685 e konstruktis fuorto Saint-Louis. Lu asasinesis du yari pose.
Savinta pri Franca koloniigo, Hispani komencis expedicionar en la regiono, ed en 1690 Alonso de León renkontris e destruktis abandonita fuorto Saint-Louis. En 1718, Hispani konstruktis katolika misiono San Antonio de Valero, plu tarde konocita kom El Alamo.
En 1821 la regiono divenis parto di Mexikia pos la milito pri Mexikiana nedependo, e formacis stato Coahuila y Tejas.
Ye la 21ma di aprilo 1836 eventis la batalio di San Jacinto, en Texas. En ca batalio, Texsana armeo dil generalo Sam Houston, qua inkluzis multa volontarii de USA, vinkis Mexikiana armeo dil generalo Antonio López de Santa Anna. La batalio duris dum dek-e-ok minuti; 630 Mexikiana soldati mortis, kontre 9 morti de la Texasani.
Texas, olim parto di Mexikia, pose divenis su-guvernanta. La nedependo di la nova republiko ne agnoskesis da Mexikia. La precipua politikala afero en la republiko Texas esis kad ol devas esar parto di Usa, o ne. Fine, Texas divenis Usana stato ye la 29ma di decembro 1845.
Dum l'elekto di 1860, Texas itere subisis interna milito. Lor, negri reprezentis 30% ek la habitantaro, e la maxim multa esis sklavi. Kande Abraham Lincoln elektesis, Sudal Karolina separis su de la Uniono, e rapide 5 altra stati facis lo sama. Ye la 28ma di januaro 1861, komencis diskuto pri separar su de Usa, o ne, ed ye la 1ma di februaro sam yaro, per 166 voti kontre 8, Texas decidis separar su e membreskar Kunfederita Stati di Amerika. Tamen, cirkume 2000 Texasani, di qui multa enmigranti Germana, luktis alonge Unionisti.
Malgre distanta de la precipua bataliagri di Usana interna milito, Texas sendis multa soldati ed equipuri por kunfederita trupi. Tra la frontiero kun Mexikia facesis komerco, qua posibligis eskapar de la boikoto dal Uniono. La lasta batalio inter kunfederiti e trupi dil Uniono eventis en Palmito Ranch ye la 13ma di mayo 1865, e rezultis vinkeso di trupi del Uniono[1]. Erste ye la 19ma di junio 1865 l'informo pri la fino di sklaveso arivis en Galveston. Texas itere divenis federita stato di Usa ye la 30ma di marto 1870. Dum l'epoko di tale nomizita "Rikonstrukto" eventis violento e segregaco kontre negri.
Komence, la bazo ekonomiala di Texas esis agrokultivo, edukado di bovi e la konstrukto di ferovoyi. La konstrukto di ferovoyi faciligis transporto di bovi. Ye la 10ma di januaro 1901, deskovresis petrolo en la stato. Pose, diversa jaceyi deskovresis este ed weste, ed en 1972 la stato produktis 3 milion bareli di petrolo omnadie.
Remove ads
Politiko
La konstituco di Texas adoptesis en 1876. La legifala povo dil stato havas du chambri: Chambro di Deputati, kun 150 membri, e la Senato dil stato, kun 31 membri, qui reprezentas 31 distrikti.
Texas havas 32 deputati e 2 senatani en Usana Kongreso.
Geografio
Pro sua vasteso - 696 241 km² - Texas havas 10 klimatala regioni e 11 ekologiala regiono. Ordinare, la westala parto di Texas esas sika dezerto, kontre l'estala parto e la rivo posibligas agrokultivo.
La westo di Texas olim esis volkanala regiono. Restaji de extingita volkani trovesas en monti Davis ed en montari Chisos e Chennady. Monti Franklin, proxim El Paso, konsistas ek roki qui formacesis dum submara erupti, plua kam 118 milion yari ante nun.
La plana regiono proxim gulfo di Mexikia havas basa altitudi - infre 300 metri - e reliefo plana o modereme kolinoza. La precipua vejetantaro en ca zono esas boski di pini. Altra plana regiono norde del stato, konocata kom Great Plains, konsistas ek plataji, kovrata da prati e stepi. La maxim alta monto di stato esas Monto Guadalupe, kun 2.667 metri di altitudo.
Ekonomio
Dum la komenco di la 20ma yarcento trovesis petrolo en rivala areo. To stimulis l'expanso di industrii, qua divenis plu importanta en l'ekonomio dil stato kam agrokultivo. Nun, la maxim granda ekonomiala centri esas Austin (cirkume 1 350 000 habitanti), Dallas - Fort Worth (5.500.000 habitanti), Houston (500.000 habitanti) e San Antonio (1.800.000 habitanti).
Demografio
De la 22 milion habitanti, 1% esas Indjeni, 1% Aziani, 12% Negra, e cirkume 32% havas Latin-Amerikana origino. Fakte la nombro di Latin-Amerikani esas multe granda, nam multa ek li ne havas dokumenti.
.jpg)
Remove ads
Kulturo
Famoza rock-bando ZZ Top esas Texasana.
Cetera aferi
Dum la 19ma yarcento policisti esis nemulta en Texas, ed omno havis la yuro pri defensar su per pafilo. Nun ca principo ordinare aceptesas en Usa. Cirkume 2 ek 3 krimini igesas per pafili en Texas.
Referi
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads