Nebraska

Dum pleistoceno, inter 2 milioni e 600 mil yari ante nun, glacieri kovris l'esto di Nebraska. L'erodo kreis argilosa e petroza tereni. Gradope, la klimato divenis plu sika, prati aparis, e riveri komencis formacar la nuna vali. Evidentaji arkeologiala montras ke homala grupi habitis la nuna Nebraska e chasis granda animali plua kam 10 mil yari ante nun. La maxim anciena restaji trovita datizesis de supra paleolitiko (8 mil til 10 mil yari ante nun), en Hudson-Meng, Lime Creek, Allen e Red Smoke, weste del stato. Ante l'arivo di Europani, la regiono habitesis da diversa tribui, exemple le Arikara, le Pawnee, grupi qui parolis lingui de familio Sioux (Omaha, Missouria, Ponca, Otoe e Lakota), e le Arapaho e le Cheyenne, qui parolis Algonquinana lingui.

La nuna Nebraska exploresis unesmafoye da René-Robert Cavelier, sinioro de La Salle, qua revendikis la regiono por rejio Francia en 1682. En 1714, Etienne de Bourgmont voyajis de la nuna Missouri til la debusheyo di rivero Platte, quan ilu nomizis "rivero Nebraskier". En 1720, Hispana influo en la regiono cesis kande expediciono komandita da Pedro de Villasur atakesis da indijeni Otoe e Pawnee. Villasur e 34 plusa homi de sua kruo mortigesis. Malgre to, en 1754 Franci cedis teritorii weste de fluvio Mississippi a Hispana imperio, e futura teritorio Nebraska enkorpigesis a Nova-Hispania.

En 1803, Usa kompris Louisianne de Francia po 15 milion dolari. Dum la sequanta yari, fondesis fuorti Fort Lisa (1812) e Fort Atkinson (1820). En 1827, fondesis Bellevue, l'unesma vilajeto di Nebraska. De 1840 til 1860, treko alonge rivero Platte divenis la precipua ligilo por l'expanso adweste. Tale nomizita Pony Express, qua uzis kavali por transportar korespondi deeste adweste, operacis en ta treko de 1860 til 1861. Ye la 30ma di mayo 1854, teritorio Nebraska kreesis tra tale nomizita "Kansas-Nebraska Akto". Lua unesma chef-urbo esis urbo Omaha.

Nebraska divenis Usana stato ye la 1ma di marto 1867, 2 yari pos Usana interna milito. La chef-urbo dil stato transferesis a Lancaster, pose ribaptita Lincoln. En 1869, ferovoyo Union Pacific Railroad, konstruktita weste de Omaha, inauguris ligilo a Kalifornia. Dum l'yari 1870a e 1880a la habitantaro augmentis e la kultivala frontiero expansesis, malgre sikesi ed ataki da lokusti. Dum la yari 1890a, agrokultivala krizi (inkluzite pro sikesi) e deskontenti stimulis aparo di tale nomizita "populista movado". En 1892, fondesis Partiso Populista en Omaha. Tamen, dum la fino dil 19ma yarcento, populismo remplasesis da progresismo. Dum la komenco dil 20ma yarcento, en 1907, promulgesis lego kontre infantala laboro.

L'ekonomiala krizego di 1929 frapis forte Nebraska: la preco di grani e bovi, importanta produkturi de la stato, diminutesis a la duimo, e chomeso augmentis. De 1930 til 1936, la stato ank afektesis da tale nomizita "Dust Bowl", granda tempesti di sablo qui formacesis pro sikeso e forta venti. L'ekonomio dil stato rekuperis su kande adoptesis politiki de New Deal. La duesma mondomilito stimulis l'ekonomio dil stato: la produktado di nutrivi augmentis, e fabrikerii di municioni instalesis. Fabrikerio Glenn L. Martin Bomber Plant en Omaha fabrikis bombardoavioni Boeing B-29 Superfortress, inkluzite Enola Gay e Bockscar, qui lansis atomobombi.

Pos la milito, Republikani dominacis la politiko dil stato. Guvernisto Norbert Tiemann (1967–1971) aprobis lego qua kreis imposto sur vendi, ed imposto sur revenui, qui remplasis l'imposto sur proprieto. Dum la yari 1970a inauguresis choseo Interstate 80, grandaparte paralele a choseo US 30. Dum la yari 1980a e 1990a, la stato recevis multa Hispan-Usani e Latin-Amerikana enmigranti, qui kontributis por augmentar la prospereso ekonomiala. En 1986, Kay Orr elektesis kom unesma guvernistino dil stato. Dum la yari 1990a, Nebraska divenis granda centro por telekomuniko-industrio.

Dum la 21ma yarcento, Nebraska elektabas Republikana politikisti por la guvernerio dil stato e por la senato. Nebraska esas un ek la du stati (l'altro esas Maine) en qui esas posibla ke membri di elektala kolegio qui votas por prezidanto esez de diferanta partisi, segun votado en distrikti. To eventis dufoye, en 2008 e 2020, kande un ek la distrikti elektis Republikani e l'altro elektis Demokrati.

Nebraska konsistas ek du plana granda regioni: la granda planaji (Great Plains) e la regiono Dissected Till Plains. La maxim alta monto dil stato esas Panorama Point, kun 1653 metri di altitudo. Diversa arei dil stato protektesas en federala rezerveyi e nacionala monumenti, exemple la Nacionala Foresto di Nebraska, kovranta plua kam 574 km², la Nacionala Historiala Treko di Mormona Pioniri, o la Nacionala Historiala Loko Chimney Rock.

Existas du precipua klimatala zoni en la stato. La klimato humida kontinentala (Dfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen) dominacas la du triimi este del stato este, malgre ke la klimato an la sud-westo di ca regiono povas judikesar kom subtropikala klimato Cfa. Weste del stato (regiono konocata kom Panhandle, literale "mancho di la padelo") la klimato esas mi-arida klasifikita kom BSk. Ibe, la peizajo konsistas ek stepo.

La precipua riveri dil stato esas Missouri, qua partale formacas naturala frontiero kun Sudal Dakota, Iowa e Missouri, e lua enfluanti Platte, Niobara e Republican.

Historio

Geografio

Ekonomio

Referi

Wikiwand - on