Iowa

Iowa esas Usana stato. Lu havas kom vicini Wisconsin nord-este, Illinois este, Missouri sude, Nebraska weste, Sudal Dakota nord-weste, e Minnesota norde. Segun la demografiala kontado di 2020, ol havis 3 190 369 habitanti^[1]. Lua tota surfaco esas 145 746 km².

Iowa Stato di Usa Peizajo proxim Dubuque, Iowa. Chefurbo Des Moines Maxim granda urbo Des Moines Oficala linguo o lingui: Angla Surfaco 145 744 km² Habitanti Denseso di habitantaro 3 190 369 (2020) 22.0 hab./km² Guberniestro Kim Reynolds (R) Fondita o kreita 28ma di decembro 1846 Posto-kodexo abreviuro IA Reto www.iowa.gov

Historio

Prehistoriala e historiala situi habitita da indijeni en Des Moines.

L'unesma indijena populi qui habitis la nuna Iowa arivis en la regiono plua kam 13 mil yari ante nun, dum glacial epoko di Pleistoceno. Li esis chaseri e peskeri, e lente divenis sedentaria farmeri, kun plu komplexa social organizuro. Dum arkaika epoko (de 10.500 til 2.800 yari ante nun) li adaptis su a lokala ambiento ed ekosistemi. Plua kam 3 mil yari ante nun, li komencis uzar domestikigita planti. Dum la sequanta yari, l'agrokultivo expansesis e li komencis uzar ceramiko e konstruktar funerala kolineti. Cirkume yaro 900, lokala populi komencis kultivar maizo e lia socio gradope divenis plu komplexa, e li establisis kolonieti.

On kredas ke l'unesma Europani qui arivis en la regiono esis Franci Louis Joliet e Pere Jacques Marquette. Li renkontris le Illinois qui vivis este de fluvio Mississippi en 1673. L'arivo di Europani portis nova vari ma anke morbi, e modifikis multe lokala socii. Pose, altra tribui arivis a la regiono.

Iowa divenis parto di Usana teritorio kun la kompro di Louisianne en 1803. En 1804 existis kelka aborijena grupi en la regiono: le Sauk (Sac) e le Meskwaki (Fox) este, alonge fluvio Mississippi, l'Ioway alonge rivero Des Moines, e le Sioux weste e norde. L'Illinois anke habitis Iowa, ma li esis preske extingita en 1804.

L'unesma kolonieti di blanki Usana en la regiono kreesis dum la yari 1830a, ma to nekontentigis lokala indijeni, e rezultis en tale nomizita milito di Black Hawk, qua rezultis vinkeso di indijeni. Erste en 1838 Iowa divenis separita teritorio.

Iowa divenis Usana stato ye la 28ma di decembro 1846.

Geografio

Lago DeSoto.

Precipua artiklo: Listo di urbi en Iowa

Iowa jacas inter fluvio Mississippi este, e riveri Missouri e Big Sioux weste. Lua klimato esas humida kontinentala. La mezavalora yarala temperaturo en Des Moines esas 10°C.

La dominacanta vejetantaro dil stato esas alta prati e savano en alta arei, kun densa foresti e marshi en protektita fluviala vali. La maxim multa arei di Iowa - cirkume 60% de lua tota surfaco - uzesas por agrokultivo. Pasturaji kovras 30% de la stato, foresti kovras 7%, ed urbala arei e lagi kovras 1% de tota surfaco, single.

La maxim alta monto dil stato esas Hawkeye Point, kun 509 metri di altitudo.

Ekonomio

Kennedy Mall, komercala centro en Iowa.

Rakolto di maizo en Iowa.

Kompare altra Usana stati, l'ekonomio di Iowa montris stagnado di salarii e perdo di kompro-povo inter 1969 e 2022, segun mencionas artiklo "Iowa's sinking GDP linked to long-term trends, economists warn"^[2]. La motivi por to esas diversa, exemple krizi pri petrolo e pri agrokultivo dum yari 1970a e 1980a, rurala exodo, e impakto di komercala traktato NAFTA. Dum la yari 1990a, l'ekonomio rekuperis su, pro modernigo. Nun, Iowa havas diversa ekonomio, inkluzanta manufakturo, bioteknologio, financala servadi e guvernala servadi.

En 2024, la totala interna produkturo dil stato sen l'efekti da inflaciono esis cirkume US$ 201,1 miliardi. L'interna produkturo dil stato atingis sua maxim alta valoro en 2023, ma inter 2023 e 2024 ol diminutis per 0,5%. Sekundara sektoro reprezentas 26% del interna produkturo, e la precipua industriala produkturi esas nutrivi, granda mashini, e kemiala produkturi.

Primara sektoro (agrokultivo, edukado di brutaro, pesko, forestal extraktado) reprezentas cirkume 4% del interna produkturo. Servadala e komercala sektori reprezentas la cetera 70%. Komerco engrosa ed endetala reprezentas cirkume 16% del interna produkturo, ed employas cirkume 420 mil personi. Komunitatala servadi reprezentas cirkume 17% del interna produkturo. Financala ed imoblala servadi reprezentas cirkume 16% del interna produkturo, ed employas cirkume 135 mil personi. Des Moines esas la financala centro dil stato.