Utah

Utah esas Usana stato. Lu havas kom vicini Idaho norde, Wyoming norde ed este, Kolorado este, Nova-Mexikia (en unika punto) sud-este, Arizona sude, e Nevada weste. Segun la demografiala kontado di 2020, ol havis 3 271 616 habitanti. Lua tota surfaco esas 219 887 km².

Utah Stato di Usa Erodita monti en central Utah. Chefurbo Salt Lake City Maxim granda urbo Salt Lake City Oficala linguo o lingui: Angla Surfaco 219 887 km² Habitanti Denseso di habitantaro 3 271 616 (2020) 10,50 hab./km² Guvernisto Spencer Cox (R) Posto-kodexo abreviuro UT Horala zono UTC-7 (UTC-6 dum somero) TNP (yaro) USD 188 534 milioni (2019) Reto https://utah.gov

Lua chef-urbo esas Salt Lake City, qua esas importanta centro financala e komercala dil Usana westo. Industrio (inkluzite industrii di alta teknologio), agrokultivo ed edukado di animali ank esas importanta ekonomial agadi. Utah havas famoza sistemi di eduko e saneso. La precipua fonto di revenuo dil stato esas turismo.

Historio

Petroglifi* de le Fremonte.

Arkeologiala restaji montras ke homi ja habitis la nuna Utah cirkume 10 mil o 12 mil yari ante nun. Mil yari ante nun, du indijena tribui vivis en la regiono: le Anasazi e le Fremonte. La kulturo Fremonte, nomizita segun la samnoma rivero en Utah, habitis la nord-westo di Utah, e la nuna stati Nevada, Idaho e Kolorado de cirkume la yaro 600 til cirkume 1350.Li produktis juvelaro e petroglifi* qui povas videsar che Nacionala Monumento Dinosaur.

Hispani, komandita da Francisco Vázquez de Coronado, komencis explorar la sudo di Utah en 1540, serchante la legendala urbo Cíbola. En 1776 kelka Hispana sacerdoti departis de Santa Fe, serchante trovar voyo vers la litoro di Kalifornia. L'expediciono voyajis vers la nordo di Utah til trovar la lago Utah, e nativa indijeni. Hispani duris explorar la regiono, ma ne interesis su pri koloniigar ol. Kun la nedependo di Mexikia en 1821, tota la regiono de Utah til Alta Kalifornia divenis parto di la nova lando.

Pioniri eniranta la Granda Valo di Salt Lake.

Pioniri dil Eklezio di Iesu Kristo di Lasta-Dia Santi, fuginta de religiala persekuto e duktita da lua chefo Brigham Young, komencis koloniigar la regiono en 1847, lor kontrolita da Mexikiana guvernerio. Kande Mexikia vinkesis che milito Mexikian-Usana, Utah cedesis ad Usa per traktato Guadalupe-Hidalgo, ratifikita ye la 10ma di marto 1848. En 1849, Mormona koloniigisti kreis e peticionis pri agnosko di provizora stato Deseret, tamen Usana kongreso refuzis la peticiono, ed establisis la teritorio Utah, multe min granda kam l'originala Deseret, ma konteninta la nuna stati Utah e Nevada, ed anke porcioni di la nuna Wyoming e Kolorado. Urbo Fillmore, fondita en 1851, esis chef-urbo dil teritorio de 1851 til 1856.

Gradope, disputi inter membri dil Eklezio di Iesu Kristo di Lasta-Dia Santi e guvernerio Usana intensigesis, nome pro legaligo di poligamio en 1854, praktikita membri dil eklezio. Mormoni videsis kom rebela e kontrea ad Usa. En 1857, Usana prezidanto James Buchanan sendis trupi a la teritorio, dum tale nomizita "expediciono di Utah", anke konocata kom "milito di Utah", kun skopo remplasar lora guvernisto Brigham Young, de Mormon eklezio, per Alfred Cumming. Young interpretis l'expediciono kom persekuto, e divenis defensiva. Malgre ke nula serioza konflikto eventis, la situaciono solvesis pacoze en 1858, kande Cumming divenis guvernisto.

La koloniigo afektis la vivo di lokala tribui, qui chasis bufali por nutrar su. De 1853 til 1854 eventis tale nomizita "milito di Walker", kande indijena chefo Walkara (anke konocita kom Walker) atakis Mormona kolonieri. La milito finis kande Brigham Young konvinkis Walker cesar l'ataki. En 1860, Salt Lake City divenis importanta komuniko-centro, kun l'arivo di tale nomizita "Pony Express", rapida postala servado qua uzis kavali por trirar Usana teritorio deeste adweste. Dum la yari 1860a, parti de Utah cedesis por formacar nova teritorii Kolorado, Nevada e Wyoming, ed en 1868 Utah aquiris sua nuna limiti. De 1868 til 1872 eventis tale nomizita "milito Black Hawk", kande tribuo Ute konfrontis lokala milici. La maxim multa indijeni transferesis a rezerveyi pos ke chefo Black Hawk kapitulacis en 1867.

Pioniri introduktis sklaveso en Utah. En 1852 aprobesis legi qui oficale agnoskis sklaveso di negri e kaptita indijeni. Ye la 19ma di junio 1862, sklaveso proskriptesis en tota la teritorii di Usa.

Ye la 10ma di mayo 1869, l'unesma Transkontinentala Ferovoyo inauguresis en Promontory Summit, norde de la Granda Saloza Lago. Ol konektis la linei de ferovoyi Central Pacific e Union Pacific. En 1870, Utah divenis la duesma teritorio Usana en qua mulieri darfis votar. Tamen, ta yuro revokesis en 1887, pro timo ke pro poligamio ula viru povus kontrolar voti di multopla mulieri. En 1895, teritoriala guvernerio di Utah aprobis lego qua proskriptis poligamio e proskriptis la kontrolo guvernala por irga religio. Erste pos l'aprobo di ta legi Utah aceptesis kom la 45ma Usana stato, ye la 4ma di januaro 1896. La konstituco di 1895 anke restauris voto-yuro por mulieri.

Utah prosperis dum l'unesma yardeki dil 20ma yarcento, nome pro edukado di bestii e minado. Kupro-minado divenis un ek la precipua fonto di revenui dil stato. La naturala beleso dil stato komencis konservesar kun la kreo di nacionala parko Zion (1919), e nacionala parko Bryce Canyon (1928). La sudo di Utah divenis populara loko por enrejistrar cinematografuri, nome peizaji de Monument Valley. Tamen, l'ekonomiala krizego di 1929 afektis multe la stato, qua rekuperis su erste pos l'eniro di Usa en la duesma mondomilito. Staliferio Geneva Steel inauguresis en 1943 e kreis mili di employi, de qui 25% okupesis da mulieri. Pos la duesma mondomilito, granda jaceyi di petrolo, uranio e naturala gaso deskovresis, e la stato divenis granda produktero di misili. Dum la fino dil 20ma yarcento la habitantaro kreskis multe, nome la suburbi di Salt Lake City. West Valley City divenis la 2ma maxim populoza urbo dil stato.

Geografio

Precipua urbi e chosei di Utah.

La peizaji di Utah esas diversa, de arida dezerti til pino-foresti en vali inter monti. Tri geografiala regioni konvergas en la stato: Rokoza Monti, la Granda Baseno e la Platajo di Kolorado.

Ekonomio

Segun la revuo Forbes, en 2014 Utah esis la maxim bona Usana stato por facar aferi. Dum la sama yaro, chomeso atingis nur 3,5% de la laboro-povo. La precipua ekonomial agadi esas minado (nome petrolo, karbono, naturala gaso, kupro, oro, molibdo, zinko, plombo e berilo), industrio (rafino di petrolo e di minerali, salo), agrokultivo, edukado di bovi, e turismo.

Demografio

La maxim multa habitanti dil stato esas membri dil Eklezio di Iesu Kristo di Lasta-Dia Santi (Mormona religio). En 2004, la procento di habitanti qui sequis Mormona religio esis 62,4%.