Arizona

Dum mili di yari ante nun, Arizona habitesis da multa indijena tribui, nome etnii Anasazi (ancestri di etnio Pueblo), Hohokam e Mogollon. Multa ek lua restaji, nome pikturi, duras existar, ed atraktas multa turisti. Nomada populi Apache e Navajo arivis en la regiono inter 1100 e 1500 depos Kristo,

L'unesma Europano en la regiono esis Hispana jezuito Marcos de Niza, qua arivis ibe en 1539. Lu serchis "la sep urbi di Cíbola", loko qua, segundo legendo, existus multa richeso. Ye la sequanta yaro, Hispano Francisco Vázquez de Coronado exploris Arizona serchanta la mem urbi. Plua kam 1 yarcento pose, sacerdoto Eusebio Kino fondis 24 misioni en Arizona. En 1736, trovesis arjento proxim la nuna urbo Nogales.

Kande Mexikia nedependanteskis de Hispana imperio en 1821, la nuna Arizona divenis parto di teritorio nomizita Nueva California ("Nova-Kalifornia"), anke konocita kom Alta California ("Supera Kalifornia"). Dum la milito Mexikian-Usana, Usan armeo okupis urbo México e reklamacis granda parto di la nordo di Mexikia, inkluzite areo qua nomizesis "Teritorio Nova-Mexikia" en 1850. Ye la 24ma di februaro 1863 kreesis Teritorio Arizona, an olima westa porciono di Norda-Mexikia.

La suda porciono di Nova-Mexikia separis su del Uniono en marto 1861. Teritorio Arizona organizesis ye la 18ma di januaro 1862 da Kunfederiti, dum l'interna milito di Usa. Ibe eventis la maxim westala batalio dil interna milito, la batalio di Picacho Pass, kande trupi veninta de Kalifornia rikaptis la regiono por l'Uniono, en marto 1862. Pos finir la milito, l'edukado di bovi en granda skalo komencis en la stato.

L'unesma chef-urbo di Arizona esis Prescott, fondita en 1864 pos ke deskovresis oro en la teritorio. Dum la yari 1870a, deskovresis arjento en Tombstone. Dum la fino dil yari 1880a, la produktado di kupro superiris olta di precoza metali. En 1907, Arizona esis la maxim granda produktero di kupro di Usa, e surnomizesis "The Copper State" ("la kupra stato"). En 1868 la chef-urbo transferesis a Tucson, ed en 1879 ol itere transferesis a Prescott. De 1873 til 1891 l'edukado di bovi expansesis multe, tamen grava sikeso de 1891 til 1893 decimacesis plua kam la duimo de la bovaro dil stato.

En 1899, la chef-urbo di Arizona transferesis a Phoenix, qua duris esar chef-urbo kande la teritorio divenis la 48ma Usana stato, ye la 14ma di februaro 1912. Mulieri darfis votar segun la konstituco di 1912, 8 yari ante ke la cetera Usana stati, e la habitanti darfis elektar senatani direte.

De 1929 til 1939 l'ekonomio dil stato subisis l'efekti dil ekonomiala krizego di 1929, qua afektis kotonala e kuprala industrii. New Deal kreis projeti por stimular l'ekonomio dil stato, exemple aquobarilo Hoover, qua komencis konstruktesar en 1931. La duesma mondomilito stimulis lokala ekonomio, e multa militala kazerni e aviacado-skoli establisesis ibe. Arizona anke recevis militala kaptiti Germana ed Italiana, ed anke kampeyi por Japonian-Usani en Poston e Gila River.

La tri granda naturala regioni di Arizona esas l'alta tereni (Tierra Alta Mexicana), dezerto Sonora, e la platajo di Kolorado. Parto di la Granda Ravinego (Grand Canyon) jacas en la stato. Tale nomizita Tierra Alta Mexicana esas montaro qua trairas la stato de sud-este adnordweste. Ol esas sucedo di monti ed eskarpoza vali. La maxim alta ek lua monti esas monto Graham, kun 3 267 metri di altitudo. Proxim ca montaro, adsudweste, jacas dezerto Sonora.

Cirkume 15% de la lando di Arizona esas privata. Granda parto konsistas ek nacionala parki e rezerveyi, e tereni rezervita ad amerindiani.

La precipua urbo esas Phoenix. Altra importanta urbi esas Tucson, Mesa, Glendale, Chandler e Scottsdale.

Historio

Geografio

Ekonomio

Referi

Wikiwand - on