Eldgjá
From Wikipedia, the free encyclopedia
Eldgjá er gjá á Skaftártunguafrétti í Vestur-Skaftafellssýslu sem talið er að hafi myndast í stórgosi sem hófst vorið 939 og stóð fram á haust 940. [1] Lengi var talið að gosið hefði átt sér stað 934 og varað í nokkur ár en sú skoðun breyttist upp úr 2015. [2] Eldvörp Eldgjárgossins raðast slitrótt á meira en 60 km langa línu langleiðina frá Vatnajökli og inn undir Mýrdalsjökul við Öldufell. Suðvestast er svo sjálf Katla og Kötlu-askjan, kjarni eldstöðvakerfisins. Þorvaldur Thoroddsen skoðaði Eldgjá fyrstur vísindamanna árið 1893 og gaf henni nafn. [3] Á síðari árum hafa margir jarðvísindamenn komið að rannsóknum á Eldgjá. [4] [5] [6] [7] [8]
Skipta má gossprungunni í þrjá aðalhluta. Nyrst eru Kambagígar og gígar við Stakafell, sem ná allt norður að Tröllhamri þaðan sem stutt er í Vatnajökul Á miðhluta sprungunnar er Eldgjá sjálf og gígar og sprungur beggja vegna við hana. Suðurhlutinn sem er gígaröð norður af Öldufelli sem hverfur inn undir Mýrdalsjökul með stefnu á Kötlu. Eldgjá er stórbrotnust frá veginum sem liggur yfir hana, Fjallabaksleið nyrðri, og norður að Gjátindi. Þar er hún óslitin, víða um 600 m breið og allt að 200 m djúp. Í gjárbörmunum eru gjallskriður og hamrabelti oft með rauðum lit. Áin Nyrðri-Ófæra fellur ofan í gjána norðarlega í tveimur fossum, Ófærufossum, og streymir eftir gjárbotninum, lygn milli gróinna bakka. Sunnar fellur Syðri-Ófæra um Eldgjá.
Gríðarmikið hraunflóð hefur runnið frá Eldgjá. Hraunið heitir engu einu nafni þótt jarðfræðingar kalli það stundum Eldgjárhraun. Hlutar af því eru Álftavershraun, Meðallandshraun, Landbrotshraun, Stakfellshraun o.fl. Mesti hraunstraumurinn kom úr Eldgjá sjálfri og öðrum gígum á miðhluta sprungunnar. Hann fossaði niður Skaftárgljúfur og breiddi síðan úr sér á láglendinu og mynduðu tvær miklar tungur, Landbrotshraun og Meðallandshraun. Gríðarleg umbrot hafa orðið er Landbrotshraunið rann því það er alsett gervigígum. Frá suðurhluta sprungunnar fossaði hraunið í tiltölulega mjóum straumi suður um Álftaversafrétt meðfram austurjaðri Mýrdalsjökuls en breiddi síðan mikið úr sér sunnan við Atlaey og flæddi í breiðum straumi suður Mýrdalssand, yfir Álftaver og allt til strandar. Hraunin þekja samtals um 800 km2.[9] Katla sjálf gaus gríðarmiklu öskugosi á sama tíma, þykkt öskulag lagðist yfir nærsveitir hennar og vatns og gjóskuflóð geystust niður Mýrdalssand.
Þótt gosið hafi orðið á sögulegum tíma fer afar litlum sögum af því. Þó er talið að þess sé getið í Landnámu [10] en þar segir af fjölmennri byggð í Álftaveri sem menn urðu að flýja þegar jarðeldur rann þar yfir. Hraunið frá Eldgjá er mesta hraun sem runnið hefur í einu gosi á jörðinni á sögulegum tíma og hugsanlega er Eldgjárgosið mesta hraungos sem mannskepnan hefur nokkru sinni orðið vitni að.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
