Þunglyndislyf

Þunglyndislyf (eða í víðara samhengi geðdeyfðarlyf) eru lyf sem notuð eru við þunglyndi. Þau eru einnig notuð gegn kvíða, áráttu-þráhyggjuröskun, átröskun, krónískum verkjum, athyglisbresti, svefnröskun og vímuefnavanda.

Eitt fyrsta þunglyndislyfið sem kom á markaðinn var flúoxetín.

Tilgangur þunglyndislyfja er að draga úr einkennum ofangreindra sjúkdóma til þess og auðvelda sjúklingum að eiga í samskiptum við aðra. Þunglyndislyf geta valdið ýmsum aukaverkunum svo sem mildum óþægindum, minnkaðri kynhvöt, stinningarvandamálum hjá körlum og leggangaþurrki hjá konum. Í alvarlegum tilvikum þarf að hætta notkun þunglyndislyfja.^[1]

Notkun þunglyndislyfja er mismikil eftir löndum. Íslendingar nota mest allra OECD-þjóða af þunglyndislyfjum og er notkun þeirra tvisvar til þrisvar sinnum meiri en á hinum Norðurlöndunum. Notkunin hefur aukist um 40% síðastliðin tíu ár og hafa 3% unglinga undir 15 ára aldri fengið þunglyndislyf. Ekkert bendir þó til þess að tíðni þunglyndissjúkdóma sé meiri á Íslandi en í öðrum OECD-löndum.^[2]

Einstaklingar með geðhvörf eru yfirleitt á jafnvægislyfjum (e. mood stabilizers). Einhverjir með geðhvörf á þunglyndislyfjum hafa fengið maníu^[3] en ekki eru nægjanlegar rannsóknir til að sanna orkasamband þar á milli.^[4] Sumir sjúklingar með geðhvörf fá eingöngu þunglyndislyf og eru þau oft gefin með öðrum jafnvægisstillandi lyfjum. ^[5]

Lyfjafræðileg flokkun

Ekki er vitað með fullri vissu hvernig þunglyndislyf virka, en viðurkenndasta skýringin er sú að þau virki með því að hafa áhrif á styrk mónóamín-taugaboðefna (serótóníns, noradrenalíns og dópamíns) í heilanum.^[6]

Helstu flokkar þunglyndislyfja eru:^[7]

Lyf sem hemja upptöku amína

(Taugaboðefni líkamans eru mörg hver amín, svo sem adrenalín, dópamín, noradrenalín, serótónín og histamín.)

• Lyf sem hemja upptöku serótóníns úr taugafrumubili (SSRI lyf)
  • Dæmi eru flúoxetín, sertralín og paroxetín.
• Lyf sem hemja bæði upptöku serótóníns og noradrenalíns úr taugafrumubili (SNRI lyf)
  • Dæmi er venlafaxín.
• Lyf sem hemja upptöku noradrenalíns úr taugafrumubili (NRI eða NERI lyf)
  • Dæmi eru búprópíón og reboxetine.

Lyf sem hemja amín-viðtakann svo amínið (taugaboðefnið) binst ekki viðtakanum

• Dæmi er mirtazapine sem binst við α2-noradrenalín viðtakann. Það leiðir af sér aukna virkni serótóníns í vissum hlutum heilans.

Lyf sem hemja niðurbrot amína

• Lyfin eru hemlar á ensímin sem brjóta niður amín (e. mónóamín oxídasa-hemlar, MAOI). Ýmist eru lyfin:
  • ósértækir mónóamín-endurupptökuhemlar t.d. phenelzine og tranylcypromine.
  • sértækir mónóamín-endurupptökuhemlar á ensímið, t.d. moclobemíð.

Ýmis þunglyndislyf

(sérheitið er með stórum staf og virka efnið með litlum)

SSRI lyf

• Prozac (fluoxetín)
• fluvoxamine
• Seroxat og Paroxat (paroxetín)
• Cipramil og Oropram (citalopram)
• Cipralex (escitalopram)
• vilazodone
• Zoloft (sertraline)

TCA lyf

• amitriptyline
• desipramine
• imipramine
• nortriptyline

SNRI lyf

• venlafaxine
• duloxetine

NRI lyf

• Wellbutrin og Zyban (búprópíón)
• maprotiline
• reboxetine

Antagonistar fyrir mónóamín viðtaka

• mirtazapine
• trazodone
• mianserin

MAOI lyf

• phenelzine
• tranylcypromine
• isocarboxazid
• moclobemide