თურქეთი
სახელმწიფო სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპასა და დასავლეთ აზიაში / From Wikipedia, the free encyclopedia
თურქეთი (თურქ. Türkiye), ოფიციალურად თურქეთის რესპუბლიკა (თურქ. Türkiye Cumhuriyeti) — ტრანსკონტინენტალური ქვეყანა ევრაზიაში, რომელიც ძირითადად მდებარეობს დასავლეთ აზიაში, მცირე ნაწილით ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში. თურქეთი ესაზღვრება რვა ქვეყანას: ჩრდილო-დასავლეთით საბერძნეთსა და ბულგარეთს, ჩრდილო-აღმოსავლეთით საქართველოს, აღმოსავლეთით სომხეთს, აზერბაიჯანის ექსკლავს ნახიჩევანსა და ირანს, და სამხრეთით ერაყსა და სირიას. ქვეყანას სამი მხრიდან ზღვა გარს აკრავს, კერძოდ, დასავლეთით ეგეოსის ზღვა, ჩრდილოეთით შავი ზღვა და სამხრეთით ხმელთაშუა ზღვა. ბოსფორი, მარმარილოს ზღვა და დარდანელი, რომლებიც ერთად ქმნიან თურქეთის სრუტეებს, იყოფს თრაკიასა და ანატოლიას, ისევე, როგორც აზიასა და ევროპას.[7] ქვეყნის დედაქალაქი ანკარაა, ხოლო უმსხვილესი ქალაქი და მთავარი კულტურული და კომერციული ცენტრი, რომელიც მსოფლიოს გლობალურ ქალაქად კლასიფიცირებულია — სტამბოლია.[8]
ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „თურქეთი“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. თურქეთი ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია. |
თურქეთის რესპუბლიკა Türkiye Cumhuriyeti თურქეთი |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
დევიზი: Yurtta sulh, Cihanda sulh „მშვიდობა ქვეყანაში, მშვიდობა მსოფლიოში” |
||||||
ჰიმნი: დამოუკიდებლობის მარში |
||||||
თურქეთის მდებარეობა მსოფლიოში
|
||||||
დედაქალაქი | ანკარა 39°55′ ჩ. გ. 32°50′ ა. გ. | |||||
უდიდესი ქალაქი | სტამბოლი 41°01′ ჩ. გ. 28°57′ ა. გ. | |||||
ოფიციალური ენა | თურქული | |||||
ძირითადი ენები | ქურთული, კურმანჯი, არაბული, ზაზაკი და სხ. | |||||
რელიგია | სეკულარული | |||||
ეთნოქორონიმი | თურქი | |||||
მთავრობა | უნიტარული საპრეზიდენტო რესპუბლიკა | |||||
- | პრეზიდენტი | რეჯეფ თაიფ ერდოღანი | ||||
- | ვიცე-პრეზიდენტი | ფუატ ოქტაი | ||||
- | პარლამენტის თავმჯდომარე | მუსტაფა შენთოფი | ||||
საკანონმდებლო ორგანო | დიდი ეროვნული ასამბლეა | |||||
დაარსება | ||||||
- | ომი დამოუკიდებლობისთვის | 19 მაისი, 1919 | ||||
- | ლოზანის ხელშეკრულება | 24 ივლისი , 1923 | ||||
- | რესპუბლიკის გამოცხადება | 29 ოქტომბერი, 1923 | ||||
- | ამჟამინდელი კონსტიტუცია | 7 ნოემბერი, 1982 | ||||
ფართობი | ||||||
- | სულ | 769 604[1] კმ2 (36-ე) | ||||
- | წყალი (%) | 1.3 | ||||
მოსახლეობა | ||||||
- | 2017 შეფასება | 80 810 525[2] (მე-16) | ||||
- | სიმჭიდროვე | 105[3] კაცი/კმ2 (107-ე) | ||||
მშპ (მუპ) | 2021 შეფასება | |||||
- | სულ | $2.749 ტრილიონი[4] (მე-11) | ||||
- | ერთ სულ მოსახლეზე | $32,278[4] (მე-45) | ||||
მშპ (ნომინალი) | 2018 შეფასება | |||||
- | სულ | $909 მილიარდი[4] (მე-17) | ||||
- | ერთ სულ მოსახლეზე | $11,114[4] (60-ე) | ||||
ჯინი (2017) | 43.0[5] საშუალო |
|||||
აგი (2019) | 0.820[6] ძალიან მაღალი · 54-ე |
|||||
ვალუტა | თურქული ლირა (₺) (TRY ) |
|||||
სასაათო სარტყელი | FET (UTC+03:00) | |||||
თარიღის ფორმატი | დღე/თვე/წელი | |||||
მოძრაობა | მარჯვენა | |||||
სატელეფონო კოდი | +90 | |||||
ISO 3166 კოდი | TR | |||||
ინტერნეტ-დომენი | .tr |
ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით 70-80 % თავიანთ თავს ეთნიკურად თურქებად თვლიან.[9][10] ქურთები სახელმწიფოში არსებული ყველაზე დიდი უმცირესობაა, სადაც მოსახლეობის დაახლოებით 20 % ეთნიკურად ქურთია. სხვა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები არიან ჩერქეზები, ალბანელები, არაბები, ბოშნაკები და ლაზები.[10][11][12][13][14] სახელმწიფოს ოფიციალური ენა თურქულია, რომელიც მსოფლიოში ყველაზე ფართოდ გავრცელებული თურქული ენაა.[15] თურქეთში დღეს არსებული უმცირესობათა ენებია: კურმანჯი, ბოსნიური, არაბული, ზაზაკი, ყაბარდოული ენა და სხვა.[16]
ორ კონტინენტზე სტრატეგიული მდებარეობის გამო თურქეთის კულტურა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ტრადიციათა უნიკალური ნაზავია. ძლიერი ისტორიული, კულტურული და ეკონომიკური გავლენით რეგიონში ევროპას, ცენტრალურ აზიას, რუსეთსა და ახლო აღმოსავლეთს შორის, თურქეთმა ბოლო საუკუნეებში სტრატეგიული მნიშვნელობა შეიძინა.
თურქეთი დემოკრატიული, სეკულარული, უნიტარული, კონსტიტუციური რესპუბლიკაა. მისი თანამედროვე პოლიტიკური სისტემა 1923 წელს ჩამოყალიბდა მუსტაფა ქემალ ათათურქის მეთაურობით, რომელიც მთავრობაში პირველი მსოფლიო ომის ბოლოს ოსმალეთის იმპერიის დაცემის შემდეგ მოვიდა. მას შემდეგ თურქეთი სულ უფრო მჭიდროდ ხდება ინტეგრირებული დასავლეთთან ევროპის საბჭოში, ნატო-ში, OECD, OSCE და G-20-ში გაწევრიანებით. თურქეთმა ევროკავშირში სრულუფლებიან წევრობაზე მოლაპარაკება 2005 წელს დაიწყო, იყო რა ევროპის ეკონომიკური საბჭოს ასოცირებული წევრი 1963 წლიდან და საბაჟოს კავშირის წევრი 1995 წლიდან. ამასთან ერთად, როგორც მეტწილად მაჰმადიანური ქვეყანა, თურქეთი აგრძელებს ახლო კულტურულ, პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და ინდუსტრიულ ურთიერთობებს აღმოსავლეთის ქვეყნებთან, განსაკუთრებით ახლო აღმოსავლეთსა და ცენტრალურ აზიასთან, ისეთ ორგანიზაციებში წევრობით, როგორიცაა OIC და ECO. აშშ-ის ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს კლასიფიკაციით თურქეთი განვითარებული ქვეყანაა, ხოლო პოლიტიკური მეცნიერებისა და ეკონომისტების შეფასებით ის რეგიონული ზესახელმწიფოა.