ოსმალეთის იმპერია
From Wikipedia, the free encyclopedia
ოსმალეთის იმპერია (ოსმ. „دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّهί“, Devlet-i Âliye-i Osmâniyye; თურქ. Osmanlı İmparatorluğu), ასევე ისტორიულად მოიხსენიებოდა, როგორც თურქეთის იმპერია ან თურქეთი — სუნიტურ-ისლამური სახელმწიფო, დაარსდა ოღუზი თურქების მიერ ოსმან I-ის მეთაურობით ჩრდილო-დასავლეთ ანატოლიაში 1299 წელს.[4] მურად I-ის მიერ ბალკანეთში წარმოებული დაპყრობითი ომებისა და მეჰმედ II-ის მიერ კონსტანტინოპოლის აღების შედეგად ოსმალეთის სასულთნო იმპერიად ჩამოყალიბდა.[5][6][7]
ოსმალეთის იმპერია ოსმ. „دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّهί“ თურქ. Osmanlı İmparatorluğu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
იმპერია | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დევიზი دولت ابد مدت დევლეთ-ი ებედ-მიუდდეთ[1] „სამარადისო სახელმწიფო“ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ჰიმნი ოსმალეთის იმპერიის ჰიმნი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დედაქალაქი | სოღუთი (1299-1326) ბურსა (1326-1365) ედირნე[2] (1365-1453) კონსტანტინოპოლი[კ 1](1453-1922) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ენები | ოსმალური, ქართული, სპარსული, ბოსნიური, ებრაული და სხვა | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
რელიგია | ისლამი: სუნიზმი | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
მთავრობა | აბსოლუტური მონარქია (1299–1876) (1878–1908) (1918–1922) კონსტიტუციური მონარქია (1876–1878) (1908–1918) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
სულთანი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1299–1326 | ოსმან I (პირველი) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1918–1922 | მეჰმედ VI (ბოლო) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ხალიფა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1362–1389 | მურად I (პირველი)[3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1922–1924 | აბდულმეჯიდ II (ბოლო) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დიდი ვეზირი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1320–1331 | ალაედინ ფაშა (პირველი) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1920–1922 | აჰმეთ ოკდაი (ბოლო) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
საკანონმდებლო ხელისუფლება | გენერალური ასამბლეა | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | ზედა პალატა | სენატი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | ქვედა პალატა | დეპუტატთა პალატა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ისტორია | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | იმპერია შეიქმნა | 27 ივლისი 1299 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | უმეფობის ხანა | 1402–1413 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1 კონსტიტუციური ერა | 1876–1878 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 2 კონსტიტუციური ერა | 1908–1922 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | გაუქმება[კ 2] | 1 ნოემბერი 1922 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | იმპერიის გაუქმება | 29 ოქტომბერი 1923 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | თურქეთის რესპუბლიკა | 29 ოქტომბერი 1923 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ფართობი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1683 | 5 200 000 კმ² (2 007 731 მლ²) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1914 | 1 800 000 კმ² (694 984 მლ²) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
მოსახლეობა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1856 წელი | 35 350 000 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1906 წელი | 20 884 000 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- | 1912 წელი | 24 000 000 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ვალუტა | აკჩე, პარა, სულთანი, ქურუში, ლირა | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დღეს ამ ტერიტორიაზე | ქვეყნების ჩამონათვალი
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
XVI-XVII საუკუნეებში, მისი ძლიერების მწვერვალზე სულთან სულეიმან კანონმდებლის მმართველობისას, ოსმალეთის იმპერია იყო მძლავრი მრავალეთნიკური და მრავალენოვანი იმპერია, რომელიც აკონტროლებდა სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის, დასავლეთი აზიის, კავკასიის, ჩრდილოეთ აფრიკისა და სომალის ნახევარკუნძულის უმეტეს ნაწილს.[8] XVII საუკუნის დასაწყისში იმპერია მოიცავდა 32 პროვინციასა და უამრავ ვასალურ სახელმწიფოს. ზოგიერთი მათგანი მოგვიანებით იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა, ხოლო დანარჩენებმა საუკუნეთა მსვლელობისას სხვადასხვა სახის ავტონომია მიიღეს.
კონსტანტინოპოლის ფლობითა და ხმელთაშუა ზღვისპირა ტერიტორიების კონტროლით, ოსმალეთის იმპერია ექვსი საუკუნის განმავლობაში იყო დასავლური და აღმოსავლური სამყაროების ურთიერთობის ცენტრში. ევროპულ სახელმწიფოებთან ხანგრძლივი სამხედრო დაპირისპირებების შედეგად იმპერია მნიშვნელოვნად დასუსტდა და პირველი მსოფლიო ომის შედეგად საბოლოოდ დაიშალა. მის ტერიტორიაზე კი თურქეთის რესპუბლიკის გარდა წარმოიშვა ბალკანეთისა და ახლო აღმოსავლეთის სახელმწიფოთა უმეტესობა.[9]