Демократиялық партия (АҚШ)

Демократиялық партия (ағылш. Democratic Party) - Республикалық партиямен бірге, бүгінде екі ірі АҚШ саяси партияларының бірі. Ол Құрама Штаттарындағы көне белсенді және әлемдегі ең көне саяси партиялардың бірі^[1]. Оның бейресми символы - есек (еңсеру үшін қыңыр кедергілердің символы), бейресми түсі - көк. Партияның төрағасы - Дебби Вассерман-Шульц.

Демократиялық партия
ағылш. Democratic Party
Басшысы	Джейми Харрисон (ағыл.)
Негізін салушы	Эндрю Джексон
Құрылған жылы	1828 жыл
Штаб-пәтері	Вашингтон (Колумбия округі)
Идеологиясы	Көбінде: • Қазіргі либерализм Ішкі фракциялар: • Центризм • Әлеуметтік демократия • Солшыл популизм
Интернационалы	Прогрессивті альянс
Мүшелер саны	15 000 (1830) 48 517 845 (2021)

1930 жылдан бастап, партия өзінің қатарында прогресситер, либералдар мен центристерді біріктіретін^[2], либералды-әлеуметтік және прогрессивті орынға ие^[3][4][5]. 1930-1960 жылы орын алған либерализм мен прогрессивті бағытында демократиялық партияның ауысуы, нәтижесінде, демократтарды қолдау географиясы да өзгерді. ХІХ ғасырдың екінші жартысы - ХХ ғасырдың бірінші жартысында, партия оңтүстік-шығыс Құрама Штаттарында аса үлкен ықпалға ие болса, қазіргі уақытта солтүстік-шығыста (Ортаатлантикалық мемлекеттер және Жаңа Англия), Ұлы көлдер аймағында және Тынық  мұхит жағалауында (оның ішінде Гавай аралдары), сондай-ақ аймағына қарамастан ірі қалаларда оның ықпалы күшті.

АҚШ президенті Барак Обама^[2] бұл қызметтегі он бесінші демократ. 2014 жылдың аралық сайлауынан кейін, демократиялық партия Сенат пен Өкілдер палатасының екеуінде де азшылық орынға ие болады, және штат әкімдерінің саны бойынша да және мемлекеттік заңнамамен бақыланатын жиналыстар саны бойынша республикандықтарға жол береді.

Тарих

Демократиялық партияның негізін қалаған үшінші АҚШ президенті Томас Джефферсон деп есептеледі, дегенмен ол құрған демократиялық республикалық партияның мұрагері ретінде, өздерін Үлкен Ескі партия деп мәлімдеген Республикалық партия (АҚШ) да қарастырады, олар үлкен партия тараған соң құрылған), Эндрю Джексон (АҚШ жетінші президенті және осы партиядан 1828 жылы кандидат ретінде сайланған бірінші АҚШ президенті), сондай-ақ Мартин ван Бюрен (Америка Құрама Штаттарының сегізінші Президенті).

1828-1860 жылдары демократтар кейде вигтардың қолына билікті беріп, АҚШ-тың саяси сахнасында басымдыққа ие болды. Партия импортқа төмен кедендік тарифтерді насихаттады: бұған мүлікті импорттаушы, қаржылық және коммерциялық капитал мен иммигранттар мүдделі болды. Бастапқыда партия Оңтүстік мен солтүстіктегі Оңтүстіктің ауыл шаруашылығы өнімдерін іске асыратындардың мүдделерін қорғап, құлдықты сақтап қалуға жақ болды; оның сайлаушылары оңтүстік тұрғындары, плантаторлар, құл иелері, католиктер, иммигранттар, оңтүстік штаттардың ықпалды рулары мен адамдары (Дикстер), ауыл тұрғындары болды; әдеттегі мысалдарға 1861-1865 жылдардағы АҚШ-тың азаматтық соғысында қарсы соғысқан Америка конфедерациясы мемлекеттердің президенті — Джеймс Полк, Франклин Пирс, Джефферсон Дэвистер болды.

Көптеген солтүстік демократтары Линкольн үкіметіне қолдау білдіргенмен, бірақ іс жүзінде азаматтық соғыста жеңілгеннен кейін демократтар 40 жыл бойы құлдырауда болды.

Азаматтық соғыстың (1861) басынан бастап және 1912 жылға дейін билеуші партия әрдайым дерлік Авраам Линкольн құрған Республикалық партия болды; осы жылдар ішінде президент болып сайланған саясаткер-демократ тек — Гровер Кливленд.

XX ғасырдың демократиялық партиясы екінші демін алды және Вудро Вильсон, Франклин Рузвельт және Джон Кеннеди сияқты көрнекті президенттерді берді. ХХ ғасырдың соңы мен XXI басында, 1993-2001 жж демократ Клинтон екі президенттік мерзімге сайланғанына қарамастан партияның екінші жоспарға кеткен уақыты және мемлекеттік заң шығарушы және Конгресте Республикашылдардың таралуы. Аса бір ерекшелік 2006 жылғы АҚШ Конгресіне, демократтар, ұзақ үстемдік Конгресстегі республикашылдардың үстемінен кейін Өкілдер палатасында және АҚШ Сенатында көпшілік орынға ие болды (2012 аралық сайлаудан соң да, осы уақытқа дейін де оны ұстап тұр).

ХХ ғасырдың соңына қарай, демократтар және республиканшылдар дерлік электораттарымен ауысты. Ұзақ уақыт бойы, нәсілдік бөлінуді жақтаған немесе тікелей немесе жанама, Оңтүстік ауылдық кедей халқынан демократиялық партия қолдау тауып келді. Бірақ демократ Линдон Джонсон бұл кемсітушіліктің заңсыз нысанын іске қосты. Енді демократтар негізінен ірі АҚШ қалаларында, жоғары дамыған экономикасы бар қоныстанған жағалау штаттары қолдайды. Қазіргі уақытта, демократтар экономикалық реформаларды, «әлеуметтік» шығыстардың ұлғаюын, салықтардың жоғарылауын, ұлттық корпорацияларды (Microsoft, Apple, Intel) қолдайды; жоғары технологиялық экономика секторын және қоршаған ортаның ластануына қарсы күрес, экономикалық протекционизмнен бас тарту; жыныстық, нәсілдік азшылық (АҚШ мигранттарының жедел бейімделуі), әйелдер ұйымдары; отбасын жоспарлау және туудың басқару элементтерін қолдайды. Көпшілік демократтар — аборт мен өлім жазасына тыйым салынуын жақтайды. Сондай-ақ, экономикалық процестерге және елдегі әлеуметтік өмірге шектеулі араласуды қолдайды. Сонымен қатар, Америка Құрама Штаттарындағы атыс қарудың еркін саудасын шектеу пайдасына сөйлейді.

2006 сайлау демократиялық партияға, 1994 жылы жоғалтқан 2007 жылдың басында ашылған Өкілдер палатасы мен Сенаттағы, Конгресстің 110 съезінің басым көпшілігін қайтарды. Сонымен қатар, демократтар 50 штат әкімдерінің лауазымдарында партияның 28 өкілі бар.

2008 сайлауда Демократиялық партия кандидаты Барак Обама АҚШ президенті болып сайланды. Сол күні сенатта (кейбір штаттардың өкілдері), өкілдер палатасының сайлауында Демократтар басым көпшілігін күшейтті. Қазіргі негізгі идеология - дәстүрлі либерализм немесе әлеуметтік либерализм. Оңтүстік штаттар демократтарының идеологиясы (олардың өкілінің жарқын үлгісі - Билл Клинтон) неғұрлым консервативті. Сыртқы саясатта, дипломатиялық диалог және адам құқықтарын қорғау жақтастары.

Демократиялық партияға, тұрақты мүшелікке ие емес. оған тиесілі екендігі сайлауда кандидаттар өз даусын беру арқылы анықталады. Штаттар, қалалар мен елдерде жұмыс істейтін партиялық аппарат басшылығы түрлі атақтар мен лауазым иелерінен тұрады, партияны сөздің шынайы мағынасында құрайды. Сьезде президенті мен вице-президенті лауазымына кандидатураларды сайлайды, ол әр төрт жыл сайын шақырылады, сондай-ақ партиялық бағдарламаны (платформаны) қабылдайды, іс жүзінде ешқандай партия көшбасшыларын міндеттемейді. Съездер арасындағы кезеңде, демократиялық партия Ұлттық комитеттің қызметін үйлестіреді; палаталардағы партиялық фракциялардың, сондай-ақ жергiлiктi партиялық бастықтардың үлкен әсері бар. Партияның бейресми көшбасшысы (партия билікте болса) президент, экс-президент немесе осы лауазымға кандидат (ол оппозиция болса).

Демократтардың көпшілік кезеңдері

Сенатта: 1912—1918, 1932—1946, 1948—1952, 1954—1980, 1986—1994, 2006—2014.

Өкілдер палатасында: 1910—1916, 1930—1946, 1948—1952, 1954—1994, с 2006—2010.

Бір уақытта Конгресс екі палатасында және президенттің қызметінде: 1912—1916, 1932—1946, 1948—1952, 1960—1968, 1976—1980, 1992—1994, с 2008—2010.

Бір уақытта екі палатада да 2/3 дауыс және президеннтік қызметте: 1962-1964 (барлық жағдайларда жаңадан сайланған мүшелердің немесе президенттерінің, қызметке кіріскен уақыты емес сайлау күнін көрсетіледі).

Демократиялық партиядан АҚШ президенттері

№	№	Сурет	Президент	Мерзімнің басталуы	Мерзімнің аяқталуы	Вице-президент	Президенттіктің ұзақтығы (күндерде)	Себеп
1	7		Эндрю Джексон[6]	4 наурыз 1829	4 наурыз 1837	Джон Колдуэлл Кэлхун Қызмет бос Мартин Ван Бюрен	2922	Екі кезең
2	8		Мартин Ван Бюрен[7]	4 наурыз 1837	4 наурыз 1841	Джонсон, РичардРичард Джонсон	1461	Сайлауда жеңіліс тапты
3	11		Джеймс Нокс Полк[8]	4 наурыз 1845	4 наурыз 1849	Даллас, ДжорджДжордж Даллас	1461	Қайта сайланудан бас тартуы
4	14		Франклин Пирс[9]	4 наурыз 1853	4 наурыз 1857	Уильям Кинг Қызмет бос	1461	Отказ партии
5	15		Джеймс Бьюкенен[10]	4 наурыз 1857	4 наурыз 1861	Брекинридж, ДжонДжон Брекинридж	1461	Қайта сайланудан бас тартуы
6[11]	17[12]		Эндрю Джонсон[13]	15 сәуір 1865	4 наурыз 1869	- !Қызмет бос	1419	Сайланудан бас тартуы
7	22		Гровер Кливленд[14]	4 наурыз 1885	4 наурыз 1889	Томас Хендрикс Қызмет бос	1461	Сайлауда жеңіліс тапты
8	24		Гровер Кливленд (екінші рет)[14]	4 наурыз 1893	4 наурыз 1897	Стивенсон, ЭдлайЭдлай Стивенсон	1461	Екі кезең
9	28		Вудро Вильсон[15]	4 наурыз 1913	4 наурыз 1921	Томас Маршалл	2922	Екі кезең
10	32		Франклин Рузвельт[16]	4 наурыз 1933	12 сәуір 1945	Джон Гарнер Генри Уоллес Гарри Трумэн	4422	Қайтыс болды
11	33		Гарри Трумэн[17]	12 сәуір 1945	20 қаңтар 1953	Қызмет бос Олбен Баркли	2840	Екі кезең
12	35		Джон Кеннеди[18]	20 қаңтар 1961	22 қараша 1963	Линдон Джонсон	1036	Өлтірілді
13	36		Линдон Джонсон[19]	22 қараша 1963	20 қаңтар 1969	Қызмет бос Хьюберт Хамфри	1886	Қайта сайланудан бас тартуы
14	39		Джимми Картер[20]	20 қаңтар 1977	20 қаңтар 1981	Уолтер Мондейл	1461	Сайлауда жеңіліс тапты
15	42		Билл Клинтон[21]	20 қаңтар 1993	20 қаңтар 2001	Эл Гор	2922	Екі кезең
16	44		Барак Обама[22]	20 қаңтар 2009	20 қаңтар 2017	Джо Байден	6113	Екі кезең
17	46		Байден, ДжоДжо Байден	20 қаңтар 2021	қазіргі уақыт	Харрис, КамалаКамала Харрис	1730	Қайта сайланудан бас тартуы