Жетісу облысы (Ресей империясы)

Жетісу облысы — Ресей империясындағы, Кеңестік Ресейдегі және КСРО-дағы әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы — Верный.

 Басқа мағыналар үшін Жетісу облысы (айрық) деген бетті қараңыз.

Ресей империясының облысы
Жетісу облысы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Ресей империясы
Әкімшілік орталығы	Верный
Тарихы мен географиясы
Координаттары	43°15′00″ с. е. 76°54′00″ ш. б.43.25000° с. е. 76.90000° ш. б. / 43.25000; 76.90000 (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	23 шілде 1867
Таратылған уақыты	27 қазан 1924
Жер аумағы	402 200 км²
Тұрғындары
Тұрғыны	987 863 адам (1897)
Жетісу облысы Ортаққорда

Тарихы

Облыс 1867 жылы 23 шілдеде құрылған. Облыстық үкімет 1868 жылы 2 наурызда ашылды. Мемлекеттік кеңестің 1891 жылғы 12 сәуірдегі ең жоғары бекітілген пікірі бойынша Дала генерал-губернаторлығының билігіне беруімен өзгертілді. 1899 жылы 13 шілдеде, 1898 жылы 7 қаңтардағы Басқарушы Сенаттың жеке жоғары қаулысына сәйкес Түркістан генерал-губернаторлығының құзырына берілді.

1918 жылы 30 сәуірде облыс Түркістан АКСР құрамына енді. 1924 жылы 27 қазанда ұлттық-аумақтық межелеудің нәтижесінде бөлінді. Облыстың солтүстік бөлігі — Қырғыз АСКР Жетісу губерниясы, ал оңтүстік бөлігі — РКФСР-ге тікелей бағынышты Қарақырғыз АО болды.

Ресей империясының Жетісу облысы солтүстікте Семей облысымен, оңтүстік пен шығысында Қытай жерімен, батысында Ферғана, Сырдария және Ақмола облыстарымен шектесті.

Ауданы — 402,200 км² (353,430 шақырым²).

Билік органдары

Әкімшілік бөлінісі

Әкімшілік жағынан Жетісу облысы 1867 жылы Түркістан генерал-губернаторлығының құрамында құрылды. XX ғасырдың басында облыс 6 уезге бөлінді:

№	Уез	Уездік қала	Ауданы, шақырым²	Тұрғындары (1897), адам
1	Верный	Верный (22 744 адам)	58 330	223 883
2	Жаркент	Жаркент (16 094 адам)	5160	122 636
3	Қапал	Қапал (6183 адам)	69 100	136 421
4	Лепсі	Лепсі (3230 адам)	87 080	180 829
5	Тоқмақ	Пішпек (6615 адам)	80 480	176 577
6	Пржевал	Пржевальск (8108 адам)	47 760	147 517

1921 жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша Түркістан республикасының құрамындағы облыс 7 уезден тұрды: Алматы (Верный) (24 болыс), Жаркент (9 болыс), Қарақол (20 болыс), Қапал (Талдықорған) (14 болыс), Лепсі (9 болыс), Нарын (9 болыс), Тоқмақ (10 болыс).

1922 жылы 2 маусымда Қапал ауданы Талдықорған болып өзгертілді.

1924 жылы 11 қазанда Орта Азиядағы кеңестік республикаларды межелеп бөлу нәтижесінде Алматы, Жаркент, Талдықорған және Лепсі уездері, сондай-ақ Тоқмақ уезінің үш болысы Қырғыз АСКР-не берілді. Қарақол, Нарын мен Тоқмақ уездері Қарақырғыз АО құрамына кірді.

Әскери губернаторлар

Т. А. Ә.	Атағы, шені, лауазымы	Лауазымды орындау уақыты
Колпаковский Герасим Алексеевич	генерал-майор (генерал-лейтенант)	14.07.1867—20.05.1882
Фриде Алексей Яковлевич	генерал-майор	29.05.1882—21.05.1887
Иванов Григорий Иванович	генерал-майор (генерал-лейтенант)	15.06.1887—23.10.1890
Ионов Михаил Ефремович	генерал-лейтенант (генерал-майор)	24.10.1890—28.07.1907
Покотило Василий Иванович	генерал-лейтенант	28.07.1907—22.11.1908
Фольбаум Михаил Александрович	генерал-лейтенант	22.11.1908—1917
Щербаков Николай Петрович	генерал-майор	19.11.1919—15.09.1922

Әскери губернатордың көмекшілері мен облыстық басқару төрағалары

Т. А. Ә.	Атағы, шені, лауазымы	Лауазымды орындау уақыты
Озеров Алексей Федорович	полковник	19.02.1868—28.11.1869
Россицкий Евгений Андреевич	нақты статтық кеңесші	28.11.1869—01.05.1877
Ейлер Петр Константинович	генерал-майор	05.10.1877—12.12.1880
Щербинский	камер-юнкер атағында	12.12.1880—01.08.1881
Аристов Николай Александрович	коллеждік кеңесші, лауазымды атқарушы (08.11.1881 бекітілді, нақты статтық кеңесші)	01.08.1881—04.05.1889
Трепов Владимир Фёдорович	коллеждік асессор, лауазымды атқарушы (бекітілді 13.06.1891, сарай кеңесшісі)	04.05.1889—19.11.1892
Каталей Петр Иванович	подполковник, лауазымды атқарушы	28.11.1892—12.11.1893

Вице-губернаторлар

Т. А. Ә.	Атағы, шені, лауазымы	Лауазымды орындау уақыты
Каталей Петр Иванович	подполковник	12.11.1893—31.03.1894
Осташкин Павел Петрович	коллеждік асессор (нақты статтық кеңесші)	31.03.1894—1917

Тұрғындары

Жетісу облысы. Ең қарапайым есептің қосымшасы. 1895 ж.

1897 жылғы халық санағы бойынша бұл аймақта 987 863 тұрғын болған (529 215 ерлер мен 458 648 әйелдер), оның 62 974 қалаларда тұрды.1905 жылы облыстың халқы 1 070 600 адамды құрады.

Халықтың негізгі бөлігін (1897 жылғы санақ бойынша) қырғыз-қайсақтар құрады — 794 815; великоросстар — 76 839, малоросстар — 18 611, тараншылар — 55 999, сарттар — 14 895, қытайлықтар (бәлкім, көпшілігі дүнгендер) — 14 130, Еділ татарлары (татарлар) — 8353.

1897 жылғы ұлттық құрамы^[1]:

Уез	қырғыз-қайсақтар	великоросстар	Іле ұйғырлары	малоросстар	сарттар	қытайлықтар	татарлар	қалмақтар
Жалпы аймақ	80,4 %	7,8 %	5,7 %	1,9 %	1,5 %	1,4 %	…	…
Верный	67,7 %	15 %	11,5 %	…	2,6 %	…	…	…
Жаркент	66,6 %	4,6 %	24,6 %	…	0,83 %	2,1 %	…	…
Қапал	92,1 %	4,5 %	…	1,8 %	0,24 %	…	1,2 %	…
Лепсі	86,3 %	7,9 %	…	4,3 %	0,14 %	…	1,1 %	…
Тоқмақ	85,8 %	4,3 %	…	2,6 %	2,4 %	4,3 %	…	…
Пржевал	87 %	6,4 %	…	1,2 %	2,1 %	1,4 %	…	1,1 %

Бейнелемесі

• 
  Облыс елтаңбасы (ІІМ шығ., 1880)
• 
  Облыс елтаңбасы (Сукачов шығ., 1880)
• 
  Елтаңбаның заманауи суреті (2000-жылдары)
• 
  Облыс астанасы Верный қаласының елтаңбасы, 1908

Тағы қараңыз

• Жетісу
• Жетісу казактары