Йод

Йод (латын. Iodum; I) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІ тобындағы химиялық элемент. Галогендер тобына жатады, ат. м. 126,9; ат. н. 53; тығыздығы 4,93 г/см³; балқу t 113,6 °С; қайнау t 184,35 °С.

53 Теллур ← Иод → Ксенон Br ↑ I ↓ At Периодическая система элементов 53I
Жай заттың сыртқы бейнесі
жылтыр металл сұр қатты, қара / күлгін сұйықтық, күлгін газ
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Йод, 53
Топ типі	Галогендер
Топ, период, блок	17, 5, p
Атомдық масса (молярлық масса)	126.90447(3) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d105s25p5
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 18, 7
Атом радиусы	140 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	139±3 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	198 пм
Ион радиусы	(+7e) 50 (-1e) 220 пм
Электртерістілігі	2,66 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	+0,535 В
Тотығу дәрежелері	−1, +1, +3, +4, +5, +6, +7
Иондалу энергиясы	1-ші: 1008.4 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1845.9 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3180 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	4,93 г/см³
Балқу температурасы	113,5 °C
Қайнау температурасы	184,35 °C
Балқу жылуы	15,52 (I—I) кДж/моль
Булану жылуы	41,95 (I—I) кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	54,44 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	25,7 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 260 282 309 342 381 457
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Орторомбалық
Тор параметрлері	a=7,18 b=4,71 c=9,81<ref> Å
c/a қатынас	-
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) (0,45) Вт/(м·К)
CAS нөмірі	7553-56-2

Йод I

Тарихы

Йодты 1811 ж. француз химигі Б.Куртуа ашқан.

Қасиеттері

Табиғатта тұрақты бір изотопы бар (¹²⁷I), бос күйінде кездеспейді. Қара сұр түсті, күлгін жылтыр, өткір иісті. Лаутарит, дитцент минералдарында, мұхит суы, мұнай кендеріндегі ілеспе суда, балдырларда кездеседі. Суда нашар, органикалық еріткіште (спирт, эфир, күкірткөміртек, хлороформ) жақсы ериді.

Көптеген металдармен және сутекпен жоғары температурада әрекеттеседі. Сілтімен әрекеттесіп йодатты тұз түзеді, тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш сипат көрсетеді. Йод мұнайдағы ілеспе судан хлормен, натрий нитратымен немесе қышқыл қатынасатын марганец қос тотығымен тотықтыру арқылы өндіреді.

Биологиялық рөлі

Йод адам және басқа тірі организмдер үшін маңызды микроэлемент болып саналады. Ал кейбір суда өмір сүретін балдырлар ішінде көп йод сақтайды. Қалыпты ересек адам үшін йодтың керек күндік дозасы шамамен 0,15 мг болып саналады.

Қолданылуы

• Йод және оның қосылыстары медицинада теріні дезинфекциялау үшін қолданылады;
• металл өндіруде (титан, циркон, гафний);
• фотосурет өңдейтін химиялық реактив жасауда;
• органикалық синтезде қолданылады;
• Йодтың кейбір радиоактивтік изотоптары медицинада қалқанша безінің ауруларын емдеуде қолданылады;

Адам организмінде Йодтың жетіспеушілігі қалқанша бездің ұлғаюына, бұғақ ауруына шалдықтырады.

Қауыптілігі

Йод жәй түрінде у болып саналады.Йодтың жартылай өлетін дозасы - 3 грамм. Егер адам иодпен тыныс алса бас ауруы, жөтелуі, тағыда өкпе ісінуі болуы мүмкін. Ал егер йод адам организмінің ішіне кірсе, одна синдромдар одан әрі қаттырақ болуы мүмкін, егер сол кезде адамды емдемесе, онда адам өлуі мүмкін.