ការបះបោរកម្ពុជា(១៨១១-១៨១២)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ការដណ្តើមកាន់កាប់កម្ពុជាពីឆ្នាំ១៨១១-១៨១២ គឺជាពេលដែលកងទ័ពពីសៀម(ថៃ)បានគាំទ្រអង្គស្ងួន បន្ទាប់ពីទ្រង់បានផ្ដួលរំលំព្រះឧទ័យរាជាអង្គចន្ទ ព្រះអនុជរបស់ព្រះអង្គ។ ប៉ុន្តែពួកយួន បានបញ្ជូនទ័ពធំមួយមកជួយយកអង្គចន្ទឡើងវិញនៅភ្នំពេញ ។
.jpg)
Remove ads
ផ្ទៃក្នុង
នៅឆ្នាំ១៧៦៩ ព្រះបាទតាកសុីន នៃក្រុងធនបុរី បានផ្ញើសារទៅព្រះបាទអង្គតន់នៃកម្ពុជា ដោយជំរុញឱ្យព្រះអង្គបញ្ជូនសួយសារអាករទៅសៀម ហើយចុះចូល។ [២] ព្រះបាទអង្គតន់តែទ្រង់បដិសេធ។ នៅឆ្នាំ១៧៧១ ព្រះបាទតាកស៊ីនបានបញ្ជាឱ្យព្រះយ៉ាយមរាជា (ក្រោយមកជាព្រះបាទរាមាទី១ ) ដឹកនាំទ័ពចំនួន១០.០០០ នាក់ មកលុកលុយប្រទេសកម្ពុជាតាម ខេត្តបាត់ដំបង សៀមរាប និង ពោធិសាត់ ដើម្បីវាយយកឧដុង្គនិងនាំព្រះអង្គម្ចាស់សៀមអង្គនន់ មកសោយរាជ្យកម្ពុជា។ [៣] ព្រះបាទតាកស៊ីនផ្ទាល់ជាមួយមេទ័ពចេនលៀន (陳聯) បានដឹកនាំកងនាវាទៅវាយលុកខេត្តពាម ដែលនាំទៅដល់សង្រ្គាមសៀម-យួន(១៧៦៩-១៧៧៣) ។ ព្រះបាទអង្គតន់បានភៀសខ្លួនទៅព្រៃនរគ ក្រោមការការពាររបស់ស្តេចង្វៀន ង្វៀន ហ្វុកធួន ។ ង្វៀន ហ្វុកធួន បានបញ្ជូនឧត្តមសេនីយ ង្វៀន គុនដាំ [៤] ឱ្យជួយប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពានរបស់សៀម។ សៀមត្រូវបានគេដេញដោយព្រះអង្គម្ចាស់អង្គនន់ដែលនៅពីក្រោយនៅកំពត ។ នៅឆ្នាំ១៧៧១ ការបះបោរតៃសឺនបានក្រោកឡើងប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ង្វៀន។ ព្រះបាទអង្គតន់បានត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ ហើយបានចរចាជាមួយព្រះអង្គនន់។ អង្គតន់ បានដាក់រាជ្យនៅឆ្នាំ១៧៧៥ ដើម្បីជំនួសឲ្យអង្គនន់ ដែលបានឡើងសោយរាជ្យថ្មីនៃកម្ពុជា។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តីអង្គតន់ បានទទួលសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ១៧៧៧ ដោយទុកឲ្យអង្គនន់ កាន់អំណាចពេញលេញនៅកម្ពុជា។ អភិជនខ្មែរដឹកនាំដោយចៅវៀរទឡៈហៈមូ និងប្អូនប្រុសឧកញ៉ាតេជោ ពេលនោះ មិនពេញចិត្តនឹងជំហរគាំទ្រសៀមរបស់ព្រះបាទអង្គនន់។ ទឡៈហៈមូ បានស្វែងរកការគាំទ្រពីង្វៀន ហ្វុកអាញ់ ដែលបានប្រយុទ្ធជាមួយ តៃសឺន មកពីព្រៃនរគ។ ង្វៀន ហ្វុកអាញ់(យ៉ាឡុង) បានបញ្ជូនកងទ័ពវៀតណាមទៅគាំទ្រទឡៈហៈមូដែលបានចាប់ខ្លួននិងធ្វើឃាតស្តេចអង្គនន់ក្នុងឆ្នាំ១៧៧៩។ ទឡៈហៈមូ បានដាក់បុត្រាព្រះជន្មបួនវស្សារបស់អង្គតន់ដាក់ឈ្មោះអង្គអេង ជាព្រះមហាក្សត្រថ្មីនៃប្រទេសកម្ពុជា ដោយខ្លួនលោកជាអ្នករាជានុសិទ្ធិ។ ព្រះបាទតាកស៊ីន ពេលដែលដឹងអំពីរបបរាជានិយមខ្មែរ ទ្រង់ខឹងនឹងឧកញ៉ាចៅពញាអភ័យធីបែសបែន ដែលជាអ្នកការពារព្រះបាទអង្គនន់។ [៥] ស្តេចតាកស៊ីនបានបញ្ជាឱ្យចាប់ខ្លួនឧកញ៉ាបែន ចាប់ដាក់គុកនៅធនបុរី ប៉ុន្តែ ចៅព្រះយ៉ាចក្រីបានធានាការលើកលែងទោសនិងដោះលែង។
នៅឆ្នាំ១៧៨២ ចៅព្រះយាចក្រីបានក្លាយជាស្តេចរាមាទី១នៃរាជវង្សចក្រី ។ ឧកញ៉ាយមរាជបៀន និង ឧកញ៉ាក្រឡាហោមប៉ុក បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដោយជោគជ័យហើយសម្លាប់ទឡៈហៈមូនៅឆ្នាំ១៧៨២។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយភាពច្របូកច្របល់ និងសង្រ្គាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាបានជំរុញឱ្យយមរាជបែន និងក្រឡោមពក នាំស្តេចអង្គអេងនិងកនិដ្ឋភាគិនេយ្យរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គអ៊ី និងអង្គប៉ែនមកទីក្រុងបាងកក។ ព្រះបាទរាមាទី១ បានថែរក្សាព្រះបាទអង្គអេង ជាព្រះរាជបុត្របង្កើតរបស់ព្រះអង្គ [៦] ខណៈព្រះអង្គម្ចាស់អង្គអ៊ី និងអង្គប៉ែន បានក្លាយជាមហេសីរបស់ ព្រះអង្គម្ចាស់មហាសុរសិង្ហនាថ ។ នៅកម្ពុជា តេជោ ពេលនោះ ប្អូនប្រុសរបស់ទឡៈហៈមូ បានប្រកាសខ្លួនឯងថាជាទឡៈហៈ ឬរាជានុសិទ្ធិ ហើយឡើងកាន់អំណាចក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងពីតៃសឺន។ ព្រះបាទរាមាទី១ បានតែងតាំងព្រះអង្គម្ចាស់យមរាជបៀនជា ចៅពញាអភ័យបែសបែន ជារាជានុសិទ្ធិរបស់កម្ពុជា។ ចៅពញាអភ័យបែសបែនបានគ្រប់គ្រងទម្លាក់តេជោពេលនោះនៅឆ្នាំ១៧៨៩ [៥] ហើយបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូលឱ្យសៀម។ ព្រះបាទរាមាទី១ បានរក្សាអង្គអេងនៅទីក្រុងបាងកក ឲ្យឆ្ងាយពីជម្លោះនយោបាយកម្ពុជា។ [៦] អភ័យបែសបែន ជារាជានុសិទ្ធិរបស់កម្ពុជាអស់រយៈពេល១២ឆ្នាំរហូតដល់ឆ្នាំ១៧៩៤ នៅពេលដែលព្រះបាទរាមាទី១ អនុញ្ញាតឲ្យអង្គអេង កាន់អំណាចផ្ទាល់ខ្លួននៅកម្ពុជា។ [២] ព្រះបាទរាមាទី១ ក៏បានប្រទានរង្វាន់ដល់អភ័យបែសបែន នូវផ្នែកភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា រួមមានបាត់ដំបង និងសៀមរាប ឱ្យអភ័យបែសបែន គ្រប់គ្រងក្រោមអធិបតេយ្យភាពសៀមដោយផ្ទាល់ [២] ដូច្នេះហើយបានបញ្ចូលទឹកដីទាំងនោះទៅក្នុងសៀមយ៉ាងត្រឹមត្រូវ។
ព្រះបាទអង្គអេងសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ១៧៩៦ [២] បន្សល់ទុកព្រះរាជបុត្របួនអង្គគឺព្រះអង្គម្ចាស់អង្គចន្ទ អង្គស្ងួន អង្គឯម និង អង្គឌួង ។ ក្រឡាហោមពក ដែលបានក្លាយជាទឡៈហៈ បានធ្វើជាអ្នករាជានុសិទ្ធិរបស់ប្រទេសកម្ពុជារហូតដល់ឆ្នាំ១៨០៦ នៅពេលដែលលោកបាននាំព្រះអង្គម្ចាស់វ័យក្មេងទាំងបួននាក់ទៅគាល់ព្រះបាទរាមាទី១ នៅទីក្រុងបាងកក។ ទឡៈហៈពកធ្លាក់ខ្លួនឈឺនិងស្លាប់នៅបាងកក។ [៥] ព្រះបាទរាមាទី១ បានលើកអង្គចន្ទជាព្រះមហាក្សត្រថ្មីនៃប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៨០៦។ [៧] ព្រះចៅអធិរាជយ៉ាឡុង នៃរាជវង្សង្វៀន ក៏បានប្រគល់ដំណែងអង្គចន្ទជាព្រះមហាក្សត្រនៃប្រទេសកម្ពុជានៅឆ្នាំក្រោយក្នុងឆ្នាំ១៨០៧ ។ [៧] ស្តេចអង្គចន្ទថ្មីបានសុំការអនុញ្ញាតឲ្យម្តាយមីងព្រះអង្គម្ចាស់អង្គអ៊ីនិងអង្គប៉ែន ត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ។ ព្រះបាទរាមាទី១ បានបដិសេធដោយលើកឡើងថា ព្រះនាងជាមាតានៃបុត្រីរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់សុរសិង្ហនាថ រួចហើយ។ [៦] ក្នុងឱកាសមួយ អង្គច័ន្ទបានចូលគាល់ព្រះបាទរាមាទី១ មុននឹងត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ។ ទោះជាយ៉ាងណាអង្គចន្ទបានចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងដោយគ្មានការអនុញ្ញាតនិងធ្វើពិធីជាមុន។ [៦] ព្រះបាទរាមាទី១ ស្តីបន្ទោសអង្គចន្ទយ៉ាងខ្លាំងនៅចំពោះមុខមន្ត្រីសៀម។ នៅឆ្នាំ១៨០៨ ឧកញ៉ា តេជោម៉េង អភិបាលខេត្តកំពង់ស្វាយ បានបះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះបាទអង្គចន្ទ។
ព្រះបាទរាមាទី១ សោយទីវង្គតនៅឆ្នាំ១៨០៩។ ចៅពញាអភ័យបែសបែន ក៏សោយទិវង្គតនៅឆ្នាំដដែល។ [២] ព្រះបាទអង្គចន្ទមិនបានទៅចូលរួមពិធីបុណ្យសពរបស់ព្រះបាទរាមាទី១ នៅទីក្រុងបាងកកទេ ហើយជំនួសមកវិញបានបញ្ជូនប្អូនប្រុសរបស់ព្រះអង្គគឺ អង្គស្ងួននិងអង្គឯម [២] [៨] រួមជាមួយអភិជនខ្មែរឧកញ៉ាចក្រីប៉ែន និងឧកញ៉ាក្រឡាហោមមឿង [៧] ទៅទីក្រុងបាងកក។ ព្រះបាទរាមាទី២ទ្រង់បានប្រទានឱ្យអង្គស្ងួននិងអង្គឯម ឡើងជាព្រះឧភយោរាជនិងឧបរាជរៀងគ្នា។ ក្នុងឆ្នាំដដែលភូមាបានចូលលុកលុយភូកេត ហើយស្តេចរាមាទី២ បានស្នើសុំជំនួយទ័ពពីកម្ពុជាដើម្បីការពារទីក្រុងបាងកក។ [២] [៧] ទោះជាយ៉ាងណា ព្រះបាទអង្គចន្ទមិនបានធ្វើតាមទេ។ ចក្រីប៉ែន និងក្រឡាហោមមឿង ជារដ្ឋមន្ត្រីខ្មែរនិយមសៀមពីរនាក់បន្ទាប់មកបានរៀបចំទ័ពបញ្ជូនទៅបាងកកដោយគ្មានការអនុញ្ញាតពីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ។ អង្គចន្ទបានប្រហារជីវិតចក្រីប៉ែននិងក្រឡាហោម មឿង [៧] សម្រាប់ការបះបោរនៅថ្ងៃទី១៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨១០។ ភាពតានតឹងបានកើតឡើងរវាងអង្គចន្ទនិងរាជវាំងសៀម។ អង្គចន្ទបានបញ្ជូនឧកញ៉ាបវរនាយក [៥] ទៅសុំជំនួយយោធាពីយួន។ ង្វៀន វ៉ាន់ញឿន អភិបាលក្រុងព្រៃនរគបានដឹកនាំកងទ័ពវៀតណាមចំនួន១.០០០នាក់ [៥] មកឈរជើងការពារនៅលង្វែក ប្រឆាំងនឹងការវាយលុករបស់សៀម។ ព្រះអង្គម្ចាស់សេនានុរក្ស នៃព្រះបរមរាជវាំងខាងមុខ ទ្រង់បានបញ្ជាឱ្យព្រះយ៉ារោងមឿងក្រុងដាក់ទ័ពសៀមនៅបាត់ដំបង។ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងសៀម-យួនបានអូសបន្លាយរយៈពេលបួនខែ រហូតដល់ង្វៀន វ៉ាន់ញឿន ដកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុងព្រៃនរគវិញក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៨១១ ប៉ុន្តែព្រះយ៉ារោងមឿងនៅតែស្ថិតក្នុងខេត្តបាត់ដំបង។
Remove ads
ជម្លោះសៀម-យួន
នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨១១ ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួនឧបរាជជាព្រះអនុជរបស់អង្គចន្ទ បានចាកចេញពីក្រុងឧដុង្គនៅពេលយប់ រួមជាមួយនឹងក្រុមអ្នកនិយមសៀម។ [៨] អង្គស្ងួនបានប្រមូលទ័ពនៅពោធិ៍សាត់។ អង្គចន្ទបានបញ្ជូនប្រតិភូទៅសួរសុខទុក្ខប្អូនប្រុសព្រះអង្គ អង្គស្ងួននៅពោធិសាត់ ដោយជំរុញឱ្យព្រះអង្គត្រឡប់ទៅឧត្តុង្គវិញ ប៉ុន្តែមិនបានផល។ អង្គចន្ទបានសម្រេចចិត្តសុំជំនួយពីយួនម្ដងទៀត។ ង្វៀន វ៉ាន់ញឿន អភិបាលក្រុងព្រៃនរគបានបញ្ជូនង្វៀន វ៉ាន់ថ័យ ឱ្យដឹកនាំកងកម្លាំងយួនចំនួន ៥០០ នាក់[៥] ឱ្យទៅឈរជើងនៅលង្វែក។ រាជវាំងសៀមបានបញ្ជូនចៅពញា យមរាជណយ [៨] ទៅខេត្តបាត់ដំបង ដើម្បីដឹកនាំបេសកកម្មសៀមចូលមកកម្ពុជា ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាតស៊ូរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់។ ព្រះបាទអង្គចន្ទបានបញ្ជាឲ្យមេទ័ពរបស់ព្រះអង្គគឺឧកញ៉ាបវរនាយក និងឧកញ៉ាធមមាឃតេជោឱ្យការពារខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ។
ចៅពញាយមរាជណយ បានបញ្ជូនប្រតិភូទៅចរចាជាមួយអង្គចន្ទនៅឧដុង្គ ប៉ុន្តែអង្គចន្ទមិនបានឆ្លើយតបទេ។ [៨] យមរាជណយ រួមជាមួយនឹងព្រះយ៉ារោងមឿងនៅបាត់ដំបង បានសម្រេចលើកទ័ពសៀមចំនួន ៥០០០នាក់ [៧] ចុះដោយយកព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួនពីពោធិសាត់ទៅវាយក្រុងកំពង់ឆ្នាំងនៅខែមេសា ឆ្នាំ១៨១២ នាំទៅដល់សមរភូមិកំពង់ឆ្នាំង ។ ប្រជាជនខ្មែរមានចំនួនច្រើនជាងឧកញ៉ាបវរនាយកនិងឧកញ៉ាធមមាឃតេជោបានបញ្ជូនបុរសម្នាក់ទៅជម្រាបព្រះបាទអង្គចន្ទនៅឧដុង្គថាសៀមចូលមកយ៉ាងច្រើន។ អង្គចន្ទបានសម្រេចចិត្តចាកចេញពីឧដុង្គនៅថ្ងៃទី៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨១២ រួមជាមួយព្រះរាជវង្សានុវង្សទៅជ្រកកោននៅ ភ្នំពេញ ។ [៧] ង្វៀន វ៉ាន់ថ័យ បានផ្តល់ទូកសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរនិងក្រុមគ្រួសារធ្វើដំណើរនៅភ្នំពេញ។ ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឯម និងព្រះអង្គឌួង ជាប្អូនប្រុសពីរនាក់ទៀតរបស់អង្គចន្ទ បានសម្រេចចិត្តមិនចូលរួមជាមួយស្ដេចអង្គចន្ទ ហើយរត់ចោលស្រុក ហើយភៀសខ្លួនត្រឡប់ទៅសៀមវិញ [២] [៨] នៅថ្ងៃទី ១០ ខែមេសា។ បន្ទាប់មក ង្វៀន វ៉ាន់ញឿន បានអញ្ជើញអង្គចន្ទទៅស្វែងរកទីជម្រកសុវត្ថិភាពនៅសៃហ្គន។ ស្តេចខ្មែរនិងបក្ខពួកបានទៅដល់ព្រៃនរគនៅថ្ងៃទី២៥ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨១២។
យមរាជណយនិងទ័ពសៀមមកដល់ឧដុង្គ ទើបដឹងថាស្តេចខ្មែរបានរត់មកភ្នំពេញ។ សៀមតាមអង្គចន្ទមកភ្នំពេញ ប៉ុន្តែអង្គចន្ទនិងអ្នកបន្តបានទៅដល់ក្រុងព្រៃនរគរួចហើយ។ ចៅយមរាជណយបានផ្ញើសារផ្សះផ្សា [៨] ទៅកាន់អង្គចន្ទនិងង្វៀនវ៉ាន់ញឿន ដោយប្រកាសថា សៀមមានបំណងចង់ដោះស្រាយជម្លោះដោយសន្តិវិធី។ ទាំងអង្គចន្ទនិងង្វៀនវ៉ាន់ញឿនមិនបានឆ្លើយតបទេ។ ង្វៀន វ៉ាន់ញឿន បានសាងសង់ព្រះរាជដំណាក់ដ៏ល្អឆើតមួយសម្រាប់អង្គចន្ទ និងក្រុមរាជវង្សរស់នៅក្នុងទីទីក្រុងព្រៃនរគ។ អង្គចន្ទបានបញ្ជូនឧកញ៉ាបវរនាយកឱ្យទៅក្រុងហ៊ឺជាបេសកជនរបស់ព្រះចៅអធិរាជយ៉ាឡុង ដែលបានប្រោសព្រះរាជទានដល់អង្គចន្ទនូវប្រាក់និងអង្ករយ៉ាងច្រើន។ យមរាជណយ បានរង់ចាំចម្លើយនៅឧដុង្គ។ បន្ទាប់មក គាត់បានសម្រេចចិត្តថា នៅពេលរដូវប្រាំងទឹកនឹងឡើងខ្ពស់ សមរម្យសម្រាប់កងនាវាយួនចូលមកនិងចូលរួម។ [៨] ចំពោះមុខតំណែងជាយុទ្ធសាស្ត្រអន់ថយ យមរាជណយបានដុតបំផ្លាញក្រុងឧដុង្គ និងភ្នំពេញ [២] [៧] [៩] ដើម្បីការពារកុំឱ្យយួនចូលកាន់កាប់ទីក្រុងទាំងនេះ ហើយបានយកព្រះអង្គម្ចាស់ខ្មែរដែលគាំទ្រសៀម អង្គស្ងួន អង្គឯម និងអង្គឌួង ត្រឡប់មកបាងកកជាមួយគាត់។ ពលរដ្ឋខ្មែររាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវបាននិរទេសទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាភាគពាយ័ព្យដែលគ្រប់គ្រងដោយសៀម។ [៩]
Remove ads
គុណវិបត្តិនិងផលវិបាក
ព្រះចៅក្សត្រីអធិរាជ ហៀវ ខាង ដែលជាមាតារបស់អធិរាជយ៉ាឡុង បានទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ១៨១១។ នៅថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨១២ ស្តេចពុទ្ធឡានភាល័យ(រាមាទី២) បានបញ្ជូនបេសកកម្មទៅក្រុងហ្វេ ដើម្បីចូលរួមពិធីបុណ្យសព។ ម្យ៉ាងទៀតរឿងជម្លោះព្រះអង្គម្ចាស់ខ្មែរត្រូវបានរាជវាំងសៀមលើកឡើងតាមរយៈបេសកជនសៀមប្រចាំស្តេចយ៉ាឡុង។ បេសកជនសៀមបានប្រាប់ស្តេចយ៉ាឡុង ថាព្រះបាទអង្គចន្ទតែងតែបះបោរចំពោះសៀម ទោះជាសៀមបានប្រព្រឹត្តដោយយុត្តិធម៌លើអង្គច័ន្ទក៏ដោយ។ [៨] យ៉ាឡុង ឆ្លើយថាព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួន ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះឧប្បត្តិហេតុនេះ ព្រោះព្រះអង្គបានញុះញង់ព្រឹត្តិការណ៍នានា ហើយមិនមែនជាកម្មវត្ថុស្មោះត្រង់ចំពោះបងប្រុស ដែលជាចៅហ្វាយនាយរបស់ព្រះអង្គដែរ។ [៨] ពេលនោះ រាជវាំងសៀមត្រូវបានគេជឿថាស្តេចយ៉ាឡុង គាំទ្រអង្គចាន់។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការឈានចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមទ្រង់ទ្រាយធំជាមួយវៀតណាមនៅពេលនោះ គឺមិនមានពេលវេលាទេ ដោយសារការគំរាមកំហែងភូមាពីភាគខាងលិច។ [៨] រាជវាំងក្រុងបាងកកបានបញ្ជូនបេសកកម្មមួយទៀតទៅក្រុងហ្វេ នៅថ្ងៃទី៤ ខែមករា ឆ្នាំ១៨១៣ ។ ស្តេចយ៉ាឡុង ប្រកាសថានឹងស្ដារព្រះបាទអង្គចន្ទរបស់ខ្មែរឡើងសោយរាជ្យ។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៨១៣ ស្តេចយ៉ាឡុងបានបញ្ជាឱ្យ ឡេ វ៉ាន់យៀក [៧] និង ង៉ុកញ៉ានទិញនាំទ័ពពីក្រុងហ្វេ ទៅកាន់ព្រៃនរគ ដើម្បីលើកយកអង្គចន្ទមកប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ នៅខែឧសភា ឡេវ វ៉ាន់ឌឿនបានដឹកនាំកងទ័ពវៀតណាមចំនួន១៣.០០០ [៩] នាំអង្គចន្ទត្រឡប់មកភ្នំពេញវិញជាមួយនឹងបេសកជនសៀមដែលមានវត្តមានក្នុងដំណើរជាសាក្សី។ [៧]
ពេលដែលព្រះបាទអង្គច័ន្ទត្រឡប់មកភ្នំពេញវិញ ទាំងឧដុង្គ និងក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានសៀមបំផ្លាញអស់ហើយ។ បន្ទាប់ពីបេសកជន និងមន្ត្រីសៀមបានត្រឡប់មកបាត់ដំបងវិញ ឡេវ៉ាន់ឌឿន បានស្នើឱ្យសាងសង់បន្ទាយថ្មី និងទីក្រុងស្តេចសម្រាប់អង្គច័ន្ទ។ អង្គចន្ទចូលចិត្តភ្នំពេញជាងឧដុង្គ។ ខណៈពេលដែលឧដុង្គងាយនឹងការវាយប្រហាររបស់សៀម ទីក្រុងភ្នំពេញស្ថិតនៅមាត់ទន្លេ ហើយកងនាវាវៀតណាមអាចចូលទៅការពារបានក្នុងករណីមានការវាយប្រហាររបស់សៀមនាពេលអនាគត។ [៨] ឡេវវ៉ាន់ឌឿនបានសង់បន្ទាយថ្មីសម្រាប់អង្គចន្ទនៅភ្នំពេញហៅថាបន្ទាយកែវ។ ឡេវវ៉ាន់ឌឿតបានសាងសង់បន្ទាយមួយទៀតនៅល្វាឯមជាយោធភូមិភាគវៀតណាម។ ព្រះអង្គក៏បានបញ្ជាឲ្យសាងសង់ចេតិយនៅជ្រោយចង្វារឧទ្ទិសដល់ព្រះចៅអធិរាជយ៉ាឡុង។ [៧] [៨] ង្វៀន វ៉ាន់ថ័យ ត្រូវបានតែងតាំងជា បៅហ៊ូ [១០] ឬអ្នកការពារកម្ពុជា ហើយត្រូវបានចាត់តាំងជាមួយកងទ័ពវៀតណាមចំនួន 1,500 នាក់ [៧] ដើម្បីការពារស្តេចអង្គចាន់។ អង្គចាន់ក៏បានផ្តល់រង្វាន់ដល់កម្មវត្ថុស័ក្តិសិទ្ធិរបស់ខ្លួនដែលមានឋានៈខ្ពង់ខ្ពស់ ដោយ ឧកញ៉ា បវររាជ ក្លាយជាចក្រី ស៊ូត និង ទួន ផា ជាមេទ័ព ចាម [៧] ក្លាយជាមហារាជ។
ព្រះបាទអង្គច័ន្ទបានបន្តផ្ញើសួយសារអាករទៅតុលាការសៀមជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប៉ុន្តែក៏បានផ្ញើសួយសារអាករទៅឱ្យ ហ៊ូ បីឆ្នាំ។ កម្ពុជាបានស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលវៀតណាមដោយ ការពិត ដែលនឹងនៅតែមានរហូតដល់សង្គ្រាម សៀម-វៀតណាម (១៨៤១-១៨៤៥) ប្រហែលសាមសិបឆ្នាំ។ ពីរដងក្នុងមួយខែ អង្គចាន់ និងមន្ត្រីរបស់គាត់នឹងស្លៀកពាក់សំលៀកបំពាក់វៀតណាម ហើយបូជានៅទីសក្ការបូជាយួននៅជ្រោយចង្វា ដើម្បីថ្វាយបង្គំព្រះចៅអធិរាជ យ៉ាឡុង។ [៧] [៨] [៩]
កម្ពុជាចង់ដណ្តើមយកខេត្តបាត់ដំបង (១៨១៥)
Remove ads
សូមមើលផងដែរ
កំណត់ចំណាំ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads