ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់
ចក្រភពនៅអឺរ៉ុបកណ្តាលរវាងឆ្នាំ១៨៧១ ដល់ឆ្នាំ១៩១៨ From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ (ភាសាអាល្លឺម៉ង់៖ Deutsches Kaiserreich) ឬរាជាធិរាជអាល្លឺម៉ង់ ឬហៅសាមញ្ញថា អាល្លឺម៉ង់ គឺជារដ្ឋចក្រភពមួយដែលមានអត្ថិភាពពីឆ្នាំ ១៨៧១ គឺនៅពេលដែលបណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់បង្រួបបង្រួមក្រោមរាជអំណាចតែមួយ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩១៨ ជាពេលដែលបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមបានផ្ទុះឡើង។[៩][១០]
Remove ads
ចក្រភពនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៨៧១ ពោលជាពេលដែលបណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ខាងត្បូង លើកលែងតែអូទ្រីស បានចូលរួមជាមួយសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីក៏បានចូលជាធរមាននៅថ្ងៃទី១៦ ខែមេសា នៃឆ្នាំដដែរ ដោយមានព្រះចៅវិលហែមល៍ទី១ សោយរាជ្យជាព្រះអធិរាជនៃប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់រួម។ ទីក្រុងប៊ែរឡាំងនៅតែរក្សាឈ្មោះជារាជធានីជាតិ ខណៈលោកអូតតូ វ៉ន ប៊ីស្មាក់ ដែលជាអតីតប្រធានរដ្ឋមន្ត្រីព្រុស បានក្លាយជាអធិការបតី ពោលគឺប្រមុខរដ្ឋាភិបាល។
នៅក្រោយឆ្នាំ ១៨៥០ បណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់បានវិវត្តឆ្លងកាត់ឧស្សាហូបនីយកម្មយ៉ាងលឿនរហ័ស ដោយមានការអភិវឌ្ឍលើកតម្កើនឧស្សាហកម្មធ្យូងថ្ម ដែក (ដែកថែប) សារធាតុគីមីផ្សេងៗ និងផ្លូវដែកជាដើម។ នៅឆ្នាំ ១៨៧១ អាល្លឺម៉ង់មានប្រជាជនចំនួន ៤១ លាននាក់ ហើយមកដល់ឆ្នាំ ១៩១៣ ចំនួនប្រជាជនក៏បានកើនឡើងរហូតទៅដល់ ៦៨ លាននាក់។ បណ្ដុំរដ្ឋតូចៗដែលគ្របដណ្ដប់ដោយតំបន់ជនបទកាលពីឆ្នាំ ១៨១៥ បានក្លាយជាសហប្រទេសដែលសម្បូរទៅដោយទីប្រជុំជនស្ទើរគ្រប់ទីកន្លែងក្រោយដំណើរបង្រួបបង្រួមរដ្ឋ។[១១] ភាពជោគជ័យនៃឧស្សាហូបនីយកម្មនៅអាល្លឺម៉ង់បាននាំមកនូវផលប្រយោជន៍ពីរសំខាន់ៗចាប់តាំងពីដើមសតវត្សទី២០៖ រោងចក្រអាល្លឺម៉ង់ចាប់ផ្តើមមានទំហំកាន់តែធំ និងកាន់តែទំនើបជាងសមភាគីអង់គ្លេស និងបារាំង។[១២] ឥទ្ធិពលនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិក៏មិនអាចកាត់ថ្លៃបានដែរ ជាពិសេសផ្នែករូបវិទ្យា និងគីមីវិទ្យា ដោយមួយភាគបីនៃពានរង្វាន់ណូបែលទាំងអស់ត្រូវបានប្រគល់ជូនទៅដល់នវវិទូនិងអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិអាល្លឺម៉ង់។ ក្នុងអំឡុងពេល ៤៧ ឆ្នាំនៃអត្ថិភាពរបស់ខ្លួន ចក្រភពមួយនេះបានក្លាយជាមហាយក្សផ្នែកឧស្សាហកម្ម បច្ចេកវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្ត្រប្រចាំទ្វីបអឺរ៉ុប ហើយនៅឆ្នាំ ១៩១៣ អាល្លឺម៉ង់គឺជារដ្ឋដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតនៅទ្វីបអឺរ៉ុប និងជាមហាអំណាចលំដាប់ទីបីនៅលើពិភពលោក។[១៣] ក្នុងនាមជាមហាអំណាចមួយលើពិភពលោក អាល្លឺម៉ង់បានសាងសង់និងពង្រីកបណ្តាញផ្លូវដែកទៅគ្រប់ទិសទីនៃទ្វីបអឺរ៉ុប បង្កើនកម្លាំងនិងសាមត្ថភាពកងទ័ពរបស់ខ្លួន[១៤] និងបន្តពង្រីកមូលដ្ឋានឧស្សាហកម្មតទៅមុខទៀត។[១៥] ដោយចាប់ផ្តើមដំបូងនៅឆ្នាំ ១៨៧១ តែត្រឹមរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍ កងទ័ពជើងទឹកអាល្លឺម៉ង់បានក្លាយជាកម្លាំងជើងទឹកដ៏ខ្លាំងបំផុតទីពីរដោយនៅពីក្រោយតែអង់គ្លេសប៉ុណ្ណោះ។
ចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៧១ ដល់ឆ្នាំ ១៨៩០ លោកអូតតូ វ៉ន ប៊ីស្មាក់បានឡើងកាន់តំណែងជាអធិការបតីដំបូងនៃប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់រួម ដោយអាណត្តិដំបូងរបស់លោកមានលក្ខណៈបែបសេរីនិយម ប៉ុន្តែយូរៗទៅ លក្ខណៈដឹកនាំរបស់លោកក៏បានលម្អៀងទៅរកអភិរក្សនិយម។ គាត់ត្រូវបានគេដឹងថាជាបុគ្គលដែលស្អប់លទ្ធិសេរីនិយម និងសង្គមនិយម ហើយគាត់ធ្លាប់បានហៅអ្នកសេរីនិយម និងសង្គមនិយមថា "សត្រូវនៃអាណាចក្រអាល្លឺម៉ង់"។ កម្មវិធីអភិវឌ្ឍសង្គមដែលដឹកនាំដោយប៊ីស្មាករួមមាន៖ ប្រាក់សោធននិវត្តន៍សម្រាប់មនុស្សចាស់ ការធានារ៉ាប់រងជីវិតជនស៊ីវិល តំហែទាំវេជ្ជសាស្រ្ត និងការធានារ៉ាប់រងភាពអត់ការងារធ្វើជាដើម ដោយទាំងអស់នេះសុទ្ធតែជាអ្វីដែលគេចាត់ទុកជាសុខុមាលភាពរដ្ឋនៅទ្វីបអឺរ៉ុបនាបច្ចុប្បន្នភាព។ នៅចុងអាណត្តិដឹកនាំរបស់ប៊ីស្មាក់ អាល្លឺម៉ង់បានសម្រេចលូកដៃចូលក្នុងកិច្ចការអាណានិគម ដោយបានចូលកាន់កាប់ទឹកដីដែលនៅមិនទាន់ចែកដាច់ទាំងប៉ុន្មាននៅទ្វីបអាហ្វ្រិក ហើយកម្មសិទ្ធិដែនដីអាណានិគមថ្មីបាននាំឱ្យអាល្លឺម៉ង់ក្លាយជាចក្រភពអាណានិគមធំជាងគេទីបីនៅពេលនោះ បន្ទាប់ពីអង់គ្លេស និងបារាំង។[១៦] ក្នុងនាមជាម្ចាស់ដែនអាណានិគម ពេលខ្លះអាល្លឺម៉ង់ត្រូវជួបការប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយមហាអំណាចអឺរ៉ុបផ្សេងទៀតជុំវិញការទាញយកផលប្រយោជន៍ពីទឹកដីអាណានិគម ជាពិសេសគឺអង់គ្លេស។ ក្នុងដំណើរនៃការពង្រីកដែនអាណានិគមរបស់ខ្លួន ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានប្រព្រឹត្តអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិអេរ៉េរ៉ូ និងណាម៉ា។[១៧]
បន្ទាប់ពីព្រះចៅវិលហែមល៍ទី២ បានដកលោកអូតតូ វ៉ន ប៊ីស្មាក់ចេញពីរដ្ឋាភិបាលក្នុងឆ្នាំ ១៨៩០ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ក៏បានចាប់ផ្តើមនូវគោលនយោបាយថ្មីហៅថា នយោបាយពិភពលោក (Weltpolitik) ដោយគេបានចាត់ទុកវាជាគោលនយោបាយដែលបើកផ្លូវនាំអាល្លឺម៉ង់ដើរទៅរកសង្គ្រាមលោកលើកទី១។ អធិការបតីបន្ទាប់ៗសុទ្ធតែមានគោលគំនិត និងទស្សនវិស័យខុសពីលោកប៊ីស្មាក់ ដែលជាហេតុនាំឱ្យអាល្លឺម៉ង់មានភាពឯកោផ្នែកការទូត។ នៅឆ្នាំ ១៨៧៩ អាល្លឺម៉ង់បានពង្រឹងសម្ព័ន្ធភាពទ្វេភាគីជាមួយអូទ្រីស-ហុងគ្រី និងក្រោយមកគឺសម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគីជាមួយអ៊ីតាលីនៅឆ្នាំ ១៨៨២។ លើសពីនេះ អាល្លឺម៉ង់បានបន្តរក្សាទំនាក់ទំនងការទូតយ៉ាងរឹងមាំជាមួយចក្រភពអូតូម៉ង់។ នៅពេលដែលវិបត្តិការទូតបានផ្ទុះឡើងនៅឆ្នាំ ១៩១៤ ប្រទេសអ៊ីតាលីបានដើរចេញពីសម្ព័ន្ធភាពជាមួយអាល្លឺម៉ង់ ខណៈដែលចក្រភពអូតូម៉ង់បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាផ្លូវការជាមួយអាល្លឺម៉ង់វិញ។
នៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ផែនការរបស់អាល្លឺម៉ង់ក្នុងការវាយយកទីក្រុងប៉ារីសត្រឹមរដូវស្លឹកឈើជ្រុះបានទទួលបរាជ័យ ហើយសង្រ្គាមនៅប៉ែកខាងលិចក៏បានជាប់គាំងនៅមួយកន្លែង។ ការបិទផ្លូវទឹកអាល្លឺម៉ង់ដោយក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តបាននាំឱ្យមានកង្វះស្បៀងអាហារយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ប៉ុន្តែនៅសមរភូមិទិសបូព៌ាវិញ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានកាន់កាប់ទឹកដីមួយភាគធំក្រោយចុះលើសន្ធិសញ្ញាប្រេស្ត-លីតូវស្ក។ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានប្រឡូកចូលក្នុងមហាសង្គ្រាម បន្ទាប់ពីអាល្លឺម៉ង់បានរំលោភលើច្បាប់ប្រើប្រាស់នាវាមុជទឹកនៅដើមឆ្នាំ១៩១៧។ នៅខែតុលា ឆ្នាំ១៩១៨ បន្ទាប់ពីប្រតិបត្តិការនិទាឃរដូវបានបរាជ័យ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ក៏បាននាំគ្នាដកថយ ខណៈដែលសម្ព័ន្ធមិត្តអូទ្រីស-ហុងគ្រី និងចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំរួចទៅហើយ ចំណែកឯប៊ុលហ្ការីវិញបានប្រកាសចុះចាញ់សង្គ្រាម។ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានដួលរលំជាផ្លូវការក្នុងបដិវត្តន៍ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ ដោយព្រះចៅវិលហែមល៍ទី២ បានប្រកាសដាក់រាជ្យ ដែលទុកឱ្យរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធថ្មីទទួលរ៉ាប់រងលើប្រជាជាតិដែលទទួលរងការបំផ្លិចបំផ្លាញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីសង្គ្រាម។ សន្ធិសញ្ញាវិមានវែសៃបានកំណត់ឱ្យអាល្លឺម៉ង់សងសំណងសង្គ្រាមជាទឹកប្រាក់ចំនួន ១៣២ ពាន់លានម៉ាក (ដែលស្មើប្រមាណ ២៦៩ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ឬ ២៤០ ពាន់លានអឺរូក្នុងឆ្នាំ២០១៩ ឬប្រហែល ៣២ ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ១៩២១)[១៨] ក៏ដូចជាកាត់បន្ធយចំនួនកងទ័ពមកត្រឹម ១០០,០០០ នាក់ និងមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានកំណែនទ័ព រថពាសដែក នាវាមុជទឹក យន្តហោះចម្បាំង និងនាវាចម្បាំងច្រើនជាងប្រាំមួយគ្រឿង។[១៩] វិនាសកម្មផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចក្រោយសង្គ្រាម គួបផ្សំជាមួយវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាកត្តាចម្បងដែលនាំឱ្យមានកំណើនឥទ្ធិពលរបស់ហ៊ីទ្លែរ និងណាស៊ីនិយមនៅអាល្លឺម៉ង់។[២០]
Remove ads
អំពីឈ្មោះ
ឈ្មោះដែលបានប្រើសម្រាប់ហៅប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ចាប់ពីឆ្នាំ១៨៧១ ដល់ ១៩៤៣ ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់គឺ "Deutsches Reich" ចំណែកពាក្យ "Deutsches Kaiserreich" គឺត្រូវបានប្រើជាផ្លូវការសម្រាប់សម័យកាលពីឆ្នាំ១៨៧១ ដល់ ១៩១៨។ ការបកប្រែដោយត្រង់ពាក្យ "Deutsches Reich" ទៅ ភាសាអង់គ្លេសមានន័យថា "German Empire" (ជាភាសាខ្មែរ "ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់") ។ បើទោះជា ពាក្យ "Reich" មិនមានន័យដូចគ្នាទៅនឹងពាក្យ "Empire" ក៏ដោយ តែវាបង្កប់ន័យស្រដៀងគ្នាទៅនឹងពាក្យអង់គ្លេស "commonwealth", "realm" ឬ "domain" ។ ចំពោះការបកប្រែពេញទៅជាភាសាអង់គ្លេស គឺ "German Empire" និង ការបកប្រែដោយផ្នែកគឺ "German Reich" ត្រូវបានគេប្រើសម្រាប់សម្គាល់សម័យកាល៤៧ឆ្នាំ (១៨៧១-១៩១៨) នៃការគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់រាជវង្សហូហិនសូឡឹន (Hohenzollern), នៅខណៈដែល ចំពោះតែពាក្យ "German Reich" ប៉ុណ្ណោះក្នុងភាសាអង់គ្លេស ត្រូវបានសម្រាប់សម័យកាល ១៨៧១-១៩៤៣ នៃប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។ ក្នុងកំលុងឆ្នាំ ១៨៧១-១៩៤៣ ទាំងមូល ពាក្យ "German Reich" ត្រូវស្គាល់ថាជាប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ដូចធម្មតាប៉ុណ្ណោះ។
ពាក្យ "Second Reich" ដែលមកពីពាក្យអាល្លឺម៉ង់ "Zweites Reich" (Reich ទី២) ជួនកាលត្រូវបានគេប្រើសម្រាប់រយៈពេលនេះ (១៨៧១-១៩១៨) ។ ពាក្យនេះ ត្រូវបានប្រើដោយអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិនិយមអាល្លឺម៉ង់ Arthur Moeller van den Bruck នាទសវត្សឆ្នាំ១៩២០ ហើយបានភ្ជាប់ទៅនឹង "ចក្រភពពិសិដ្ឋរ៉ូម៉ាំងនៃប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់" (Holy Roman Empire of the German Nation) ថាជា "First Reich" (Reich ទី១) ហើយគាត់បានគូសបញ្ជាក់នូវមហិច្ឆតាចង់បង្កើត "Third Reich" (Reich ទី៣) ។ ក្រោយមកពាក្យ "Third Reich" នេះ ត្រូវបានគេយកមកប្រើ នៅក្នុងសម័យកាលដែលគ្របគ្រងរបស់ពួកណាស៊ី (Nazi) ។
Remove ads
ឯកសារយោង
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads