ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់

ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ (ភាសាអាល្លឺម៉ង់​៖ Deutsches Kaiserreich) ឬរាជាធិរាជអាល្លឺម៉ង់ ឬហៅសាមញ្ញថា អាល្លឺម៉ង់ គឺជារដ្ឋចក្រភពមួយដែលមានអត្ថិភាព​ពី​ឆ្នាំ ​១៨៧១ គឺនៅពេលដែលបណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់បង្រួបបង្រួមក្រោមរាជអំណាចតែមួយ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩១៨ ជាពេលដែលបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមបានផ្ទុះឡើង។^{[៩][១០]}

ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់
១៨៧១–១៩១៨
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ (១៨៨៩–១៩១៨)
បាវចនា Gott mit uns (អាល្លឺម៉ង់)[១] Nobiscum Deus (ឡាតាំង) ("ព្រះជាម្ចាស់នៅជាមួយយើង")
ភ្លេងជាតិ Heil dir im Siegerkranz[២] ("សាទរទៅលោកក្នុងមកុដនៃជ័យជម្នះ")
ទឹកដីនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់នៅឆ្នាំ១៩១៤
រាជធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	ប៊ែរឡាំង 52°31′N 13°24′E
ភាសាផ្លូវការ	ភាសាអាល្លឺម៉ង់
ភាសាទូទៅ	បញ្ជី ក្រៅផ្លូវការ៖ អាល្លឺម៉ង់ក្រោម, ប៉ូឡូញ, ដាណឺម៉ាក, យីឌីស, លីមបួក, ហ្វ្រីសុង, សូរ៉ាប, ស៊ីនទីកេ, លីទុយអានី, កាស្យូប
សាសនា	ជំរឿនឆ្នាំ ១៨៨០ ៦២.៦៣% សហប្រូតេស្តង់ ៣៥.៨៩% រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក ១.២៤% យូដាសាសនា ០.១៧% និកាយគ្រិស្តផ្សេងទៀត ០.០៧% សាសនាផ្សេងៗទៀត
រដ្ឋាភិបាល	សហព័ន្ធសភានិយម រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យពាក់កណ្ដាលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ[៣][៤][៥][៦] ក្រោមអំណាចយោធា (១៩១៦–១៩១៨)
អធិរាជ
▪ ១៨៧១–១៨៨៨	វិលហែលម៍ទី១
▪ ១៨៨៨	ហ្វ្រេដេរិកទី៣
▪ ១៨៨៨–១៩១៨	វិលហែលម៍ទី២
អធិការបតី
▪ ១៨៧១–១៨៩០	អូតតូ វ៉ន ប៊ីស្មាក់
▪ ១៨៩០–១៨៩៤	លីអូ វ៉ន កាព្រីវី
▪ ១៨៩៤–១៩០០	ឆ្លូដវីក ស៊ូ ហូហិនឡូហ៍-ស្ស៊ាងលីងស៍ហ្វឺសត៍
▪ ១៩០០–១៩០៩	ប៊ែនហាដ វ៉ន ប៊ូឡូ
▪ ១៩០៩–១៩១៧	ទីអូបាលដ៍ វ៉ន ប៊េតម៉ាន ហ៊ុលវ៉េក
▪ ១៩១៨	ម៉ាកស៍ វ៉ន បាដិន
នីតិបញ្ញត្តិ	ទ្វេសភា
• សភាជាន់ខ្ពស់	ប៊ុនដេសរ៉ាត
• សភាជាន់ទាប	រ៉ែកស្តាក
សម័យកាលប្រវត្តិសាស្រ្ត	ចក្រពត្តិនិយមថ្មី • សង្គ្រាមលោកលើកទី១
▪ បង្រួបបង្រួម	១៨ មករា ១៨៧១
▪ ប្រកាសរដ្ឋធម្មនុញ្ញ	១៦ មេសា ១៨៧១
▪ សន្និសីទទីក្រុងប៊ែរឡាំង	១៥ វិច្ឆិកា ១៨៨៤
▪ ផ្ទុះសង្គ្រាមលោក	២៨ កក្កដា ១៩១៤
▪ បដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់	៣ វិច្ឆិកា ១៩១៨
▪ ព្រះអធិរាជដាក់រាជ្យ	៩ វិច្ឆិកា ១៩១៨
▪ យុទ្ធសន្តិភាព	១១ វិច្ឆិកា ១៩១៨
▪ រដ្ឋធម្មនុញ្ញវ៉ៃម៉ា	១១ សីហា ១៩១៩
ក្រឡាផ្ទៃ
១៩១០[៧]	៥៤០៨៥៧ គ.ម២ (២០៨៨២៦ ម៉ាយ ក.)
ប្រជាជន
▪ ១៨៧១[៨]	៤១,០៥៨,៧៩២
▪ ១៩០០[៨]	៥៦,៣៦៧,១៧៨
▪ ១៩១០[៨]	៦៤,៩២៥,៩៩៣
រូបិយវត្ថុ	វែរអែនស្ដល់លឺរ (ត្រឹមឆ្នាំ១៨៧៣) ម៉ាកអាល្លឺម៉ង់ (១៨៧៣–១៩១៤) បារពារម៉ាកអាល្លឺម៉ង់ (១៩១៤–១៩១៨)
Preceded by Succeeded by សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង បាវ៉ារីយ៉ា វួរថឹមប៊ឺក បាដិន ហេស្សឺ សាធារណរដ្ឋបារាំងទីបី រដ្ឋប្រជាមានិតបាវ៉ារីយ៉ា សាធារណរដ្ឋសូវៀតបាវ៉ារីយ៉ា សាធារណរដ្ឋសូវៀតប្រេមិន សាធារណរដ្ឋសូវៀតសាសូនី សាធារណរដ្ឋសូវៀតវើកស៍បួរ សាធារណរដ្ឋសូវៀតអាលសាស-​ឡូរ៉ែន សាធារណរដ្ឋវ៉ៃម៉ា ដែនដីមេម៉ែល ដែនដីសារ បុរីសេរីដង់ហ្ស៊ីក សាធារណរដ្ឋប៉ូឡូញទីពីរ បែលហ្ស៊ិក សាធារណរដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគីទីមួយ
ទិន្នន័យក្រឡាផ្ទៃ និងចំនួនប្រជាជនខាងលើមិនរាប់បញ្ចូលកម្មសិទ្ធិអាណានិគមទេ

ចក្រភពនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៨៧១ ពោលជាពេលដែលបណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ខាងត្បូង លើកលែងតែអូទ្រីស បានចូលរួមជាមួយសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីក៏បានចូលជាធរមាននៅថ្ងៃទី១៦ ខែមេសា នៃឆ្នាំដដែរ ដោយមានព្រះចៅវិលហែមល៍ទី១ សោយរាជ្យជាព្រះអធិរាជនៃប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់រួម។ ទីក្រុងប៊ែរឡាំងនៅតែរក្សាឈ្មោះជារាជធានីជាតិ ខណៈលោកអូតតូ វ៉ន ប៊ីស្មាក់ ដែលជាអតីតប្រធានរដ្ឋមន្ត្រីព្រុស បានក្លាយជាអធិការបតី ពោលគឺប្រមុខរដ្ឋាភិបាល។

នៅក្រោយឆ្នាំ ១៨៥០ បណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់បានវិវត្តឆ្លងកាត់ឧស្សាហូបនីយកម្មយ៉ាងលឿនរហ័ស ដោយមានការអភិវឌ្ឍលើកតម្កើនឧស្សាហកម្មធ្យូងថ្ម ដែក (ដែកថែប) សារធាតុគីមីផ្សេងៗ និងផ្លូវដែកជាដើម។ នៅឆ្នាំ ១៨៧១ អាល្លឺម៉ង់មានប្រជាជនចំនួន ៤១ លាននាក់ ហើយមកដល់ឆ្នាំ ១៩១៣ ចំនួនប្រជាជនក៏បានកើនឡើងរហូតទៅដល់ ៦៨ លាននាក់។ បណ្ដុំរដ្ឋតូចៗដែលគ្របដណ្ដប់ដោយតំបន់ជនបទកាលពីឆ្នាំ ១៨១៥ បានក្លាយជាសហប្រទេសដែលសម្បូរទៅដោយទីប្រជុំជនស្ទើរគ្រប់ទីកន្លែងក្រោយដំណើរបង្រួបបង្រួមរដ្ឋ។^[១១] ភាពជោគជ័យនៃឧស្សាហូបនីយកម្មនៅអាល្លឺម៉ង់បាននាំមកនូវផលប្រយោជន៍ពីរសំខាន់ៗចាប់តាំងពីដើមសតវត្សទី២០៖ រោងចក្រអាល្លឺម៉ង់ចាប់ផ្តើមមានទំហំកាន់តែធំ និងកាន់តែទំនើបជាងសមភាគីអង់គ្លេស និងបារាំង។^[១២] ឥទ្ធិពលនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិក៏មិនអាចកាត់ថ្លៃបានដែរ ជាពិសេសផ្នែករូបវិទ្យា និងគីមីវិទ្យា ដោយមួយភាគបីនៃពានរង្វាន់ណូបែលទាំងអស់ត្រូវបានប្រគល់ជូនទៅដល់នវវិទូនិងអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិអាល្លឺម៉ង់។ ក្នុងអំឡុងពេល ៤៧ ឆ្នាំនៃអត្ថិភាពរបស់ខ្លួន ចក្រភពមួយនេះបានក្លាយជាមហាយក្សផ្នែកឧស្សាហកម្ម បច្ចេកវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្ត្រប្រចាំទ្វីបអឺរ៉ុប ហើយនៅឆ្នាំ ១៩១៣ អាល្លឺម៉ង់គឺជារដ្ឋដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតនៅទ្វីបអឺរ៉ុប និងជាមហាអំណាចលំដាប់ទីបីនៅលើពិភពលោក។^[១៣] ក្នុងនាមជាមហាអំណាចមួយលើពិភពលោក អាល្លឺម៉ង់បានសាងសង់និងពង្រីកបណ្តាញផ្លូវដែកទៅគ្រប់ទិសទីនៃទ្វីបអឺរ៉ុប បង្កើនកម្លាំងនិងសាមត្ថភាពកងទ័ពរបស់ខ្លួន^[១៤] និងបន្តពង្រីកមូលដ្ឋានឧស្សាហកម្មតទៅមុខទៀត។^[១៥] ដោយចាប់ផ្តើមដំបូងនៅឆ្នាំ ១៨៧១ តែត្រឹមរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍ កងទ័ពជើងទឹកអាល្លឺម៉ង់បានក្លាយជាកម្លាំងជើងទឹកដ៏ខ្លាំងបំផុតទីពីរដោយនៅពីក្រោយតែអង់គ្លេសប៉ុណ្ណោះ។

ចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៧១ ដល់ឆ្នាំ ១៨៩០ លោកអូតតូ វ៉ន ប៊ីស្មាក់បានឡើងកាន់តំណែងជាអធិការបតីដំបូងនៃប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់រួម ដោយអាណត្តិដំបូងរបស់លោកមានលក្ខណៈបែបសេរីនិយម ប៉ុន្តែយូរៗទៅ លក្ខណៈដឹកនាំរបស់លោកក៏បានលម្អៀងទៅរកអភិរក្សនិយម។ គាត់ត្រូវបានគេដឹងថាជាបុគ្គលដែលស្អប់លទ្ធិសេរីនិយម និងសង្គមនិយម ហើយគាត់ធ្លាប់បានហៅអ្នកសេរីនិយម និងសង្គមនិយមថា "សត្រូវនៃអាណាចក្រអាល្លឺម៉ង់"។ កម្មវិធីអភិវឌ្ឍសង្គមដែលដឹកនាំដោយប៊ីស្មាករួមមាន៖ ប្រាក់សោធននិវត្តន៍សម្រាប់មនុស្សចាស់ ការធានារ៉ាប់រងជីវិតជនស៊ីវិល តំហែទាំវេជ្ជសាស្រ្ត និងការធានារ៉ាប់រងភាពអត់ការងារធ្វើជាដើម ដោយទាំងអស់នេះសុទ្ធតែជាអ្វីដែលគេចាត់ទុកជាសុខុមាលភាពរដ្ឋនៅទ្វីបអឺរ៉ុបនាបច្ចុប្បន្នភាព។ នៅចុងអាណត្តិដឹកនាំរបស់ប៊ីស្មាក់ អាល្លឺម៉ង់បានសម្រេចលូកដៃចូលក្នុងកិច្ចការអាណានិគម ដោយបានចូលកាន់កាប់ទឹកដីដែលនៅមិនទាន់ចែកដាច់ទាំងប៉ុន្មាននៅទ្វីបអាហ្វ្រិក ហើយកម្មសិទ្ធិដែនដីអាណានិគមថ្មីបាននាំឱ្យអាល្លឺម៉ង់ក្លាយជាចក្រភពអាណានិគមធំជាងគេទីបីនៅពេលនោះ បន្ទាប់ពីអង់គ្លេស និងបារាំង។^[១៦] ក្នុង​នាម​ជា​ម្ចាស់ដែន​អាណានិគម ពេលខ្លះអាល្លឺម៉ង់ត្រូវជួបការប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយ​​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀតជុំវិញការទាញយកផលប្រយោជន៍ពីទឹកដីអាណានិគម ជាពិសេស​គឺ​អង់គ្លេស។ ក្នុងដំណើរនៃការពង្រីកដែនអាណានិគមរបស់ខ្លួន ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានប្រព្រឹត្តអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិអេរ៉េរ៉ូ និងណាម៉ា។^[១៧]

បន្ទាប់ពីព្រះចៅវិលហែមល៍ទី២ បានដកលោកអូតតូ វ៉ន ប៊ីស្មាក់ចេញពីរដ្ឋាភិបាលក្នុងឆ្នាំ ១៨៩០ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ក៏បានចាប់ផ្តើមនូវគោលនយោបាយថ្មីហៅថា នយោបាយពិភពលោក (Weltpolitik) ដោយគេបានចាត់ទុកវាជាគោលនយោបាយដែលបើកផ្លូវនាំអាល្លឺម៉ង់ដើរទៅរកសង្គ្រាមលោកលើកទី១។ អធិការបតីបន្ទាប់ៗសុទ្ធតែមានគោលគំនិត និងទស្សនវិស័យខុសពីលោកប៊ីស្មាក់ ដែលជាហេតុនាំឱ្យអាល្លឺម៉ង់មានភាពឯកោផ្នែកការទូត។ នៅឆ្នាំ ១៨៧៩ អាល្លឺម៉ង់បានពង្រឹងសម្ព័ន្ធភាពទ្វេភាគីជាមួយអូទ្រីស-ហុងគ្រី និងក្រោយមកគឺសម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគីជាមួយអ៊ីតាលីនៅឆ្នាំ ១៨៨២។ លើសពីនេះ អាល្លឺម៉ង់បានបន្តរក្សាទំនាក់ទំនងការទូតយ៉ាងរឹងមាំជាមួយចក្រភពអូតូម៉ង់។ នៅពេលដែលវិបត្តិការទូតបានផ្ទុះឡើងនៅឆ្នាំ ១៩១៤ ប្រទេសអ៊ីតាលីបានដើរចេញពីសម្ព័ន្ធភាពជាមួយអាល្លឺម៉ង់ ខណៈដែលចក្រភពអូតូម៉ង់បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាផ្លូវការជាមួយអាល្លឺម៉ង់វិញ។

នៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ផែនការរបស់អាល្លឺម៉ង់ក្នុងការវាយយកទីក្រុងប៉ារីសត្រឹមរដូវស្លឹកឈើជ្រុះបានទទួលបរាជ័យ ហើយសង្រ្គាមនៅប៉ែកខាងលិចក៏បានជាប់គាំងនៅមួយកន្លែង។ ការបិទផ្លូវទឹកអាល្លឺម៉ង់ដោយក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តបាន​នាំឱ្យមានកង្វះស្បៀងអាហារ​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ។ ប៉ុន្តែនៅសមរភូមិទិសបូព៌ាវិញ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានកាន់កាប់ទឹកដីមួយភាគធំក្រោយចុះលើសន្ធិសញ្ញាប្រេស្ត-លីតូវស្ក។ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានប្រឡូកចូលក្នុងមហាសង្គ្រាម បន្ទាប់ពីអាល្លឺម៉ង់បានរំលោភលើច្បាប់ប្រើប្រាស់នាវាមុជទឹកនៅដើមឆ្នាំ១៩១៧។ នៅខែតុលា ឆ្នាំ១៩១៨ បន្ទាប់ពីប្រតិបត្តិការនិទាឃរដូវបានបរាជ័យ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ក៏បាននាំគ្នាដកថយ ខណៈដែលសម្ព័ន្ធមិត្តអូទ្រីស-ហុងគ្រី និងចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំរួចទៅហើយ ចំណែកឯប៊ុលហ្ការីវិញបានប្រកាសចុះចាញ់សង្គ្រាម។ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានដួលរលំជាផ្លូវការក្នុងបដិវត្តន៍ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ ដោយព្រះចៅវិលហែមល៍ទី២ បានប្រកាសដាក់រាជ្យ ដែលទុកឱ្យរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធថ្មីទទួលរ៉ាប់រងលើប្រជាជាតិដែលទទួលរងការបំផ្លិចបំផ្លាញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីសង្គ្រាម។ សន្ធិសញ្ញាវិមានវែសៃបានកំណត់ឱ្យអាល្លឺម៉ង់សងសំណងសង្គ្រាមជាទឹកប្រាក់ចំនួន ១៣២ ពាន់លានម៉ាក (ដែលស្មើប្រមាណ ២៦៩ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ឬ ២៤០ ពាន់លានអឺរូក្នុងឆ្នាំ២០១៩ ឬប្រហែល ៣២ ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ១៩២១)^[១៨] ក៏ដូចជាកាត់បន្ធយចំនួនកងទ័ពមកត្រឹម ១០០,០០០ នាក់ និងមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានកំណែនទ័ព រថពាសដែក នាវាមុជទឹក យន្តហោះចម្បាំង និងនាវាចម្បាំងច្រើនជាងប្រាំមួយគ្រឿង។^[១៩] វិនាសកម្មផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចក្រោយសង្គ្រាម គួបផ្សំជាមួយវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាកត្តាចម្បងដែលនាំឱ្យមានកំណើនឥទ្ធិពលរបស់ហ៊ីទ្លែរ និងណាស៊ីនិយមនៅអាល្លឺម៉ង់។^[២០]

អំពី​ឈ្មោះ

ឈ្មោះ​ដែល​បាន​ប្រើ​សម្រាប់​ហៅ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៨៧១ ដល់ ១៩៤៣ ជា​ភាសាអាល្លឺម៉ង់​គឺ "Deutsches Reich" ចំណែក​ពាក្យ "Deutsches Kaiserreich" គឺ​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ជាផ្លូវការ​សម្រាប់​សម័យកាល​ពី​ឆ្នាំ​១៨៧១ ដល់ ១៩១៨​។ ការ​បកប្រែ​ដោយ​ត្រង់​ពាក្យ "Deutsches Reich" ទៅ ភាសាអង់គ្លេស​មានន័យ​ថា "German Empire" (ជា​ភាសាខ្មែរ "ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់") ។ បើទោះជា ពាក្យ "Reich" មិន​មានន័យ​ដូចគ្នា​ទៅ​នឹង​ពាក្យ "Empire" ក៏ដោយ តែ​វា​បង្កប់​ន័យ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​ពាក្យ​អង់គ្លេស "commonwealth", "realm" ឬ "domain" ។ ចំពោះ​ការបកប្រែ​ពេញ​ទៅជា​ភាសាអង់គ្លេស គឺ "German Empire" និង ការបកប្រែ​ដោយផ្នែក​គឺ "German Reich" ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​សម្រាប់​សម្គាល់​សម័យកាល​៤៧​ឆ្នាំ (១៨៧១-១៩១៨) នៃ​ការគ្រប់គ្រង​អំណាច​របស់​រាជវង្ស​ហូហិនសូឡឹន (Hohenzollern), នៅខណៈដែល ចំពោះតែ​ពាក្យ "German Reich" ប៉ុណ្ណោះ​ក្នុង​ភាសាអង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​សម្រាប់​សម័យកាល ១៨៧១-១៩៤៣ នៃ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​។ ក្នុងកំលុង​ឆ្នាំ ១៨៧១-១៩៤៣ ទាំងមូល ពាក្យ "German Reich" ត្រូវ​ស្គាល់​ថា​ជា​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ដូច​ធម្មតា​ប៉ុណ្ណោះ​។

ពាក្យ "Second Reich" ដែល​មកពី​ពាក្យ​អាល្លឺម៉ង់ "Zweites Reich" (Reich ទី២) ជួនកាល​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​សម្រាប់​រយៈពេល​នេះ (១៨៧១-១៩១៨) ។ ពាក្យ​នេះ ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ដោយ​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ជាតិនិយម​អាល្លឺម៉ង់ Arthur Moeller van den Bruck នា​ទសវត្ស​ឆ្នាំ​១៩២០ ហើយ​បាន​ភ្ជាប់ទៅនឹង "ចក្រភព​ពិសិដ្ឋ​រ៉ូម៉ាំង​នៃ​ប្រជាជាតិ​អាល្លឺម៉ង់" (Holy Roman Empire of the German Nation) ថា​ជា "First Reich" (Reich ទី១) ហើយ​គាត់​បាន​គូស​បញ្ជាក់​នូវ​មហិច្ឆតា​ចង់​បង្កើត "Third Reich" (Reich ទី៣) ។ ក្រោយមក​ពាក្យ "Third Reich" នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ នៅក្នុង​សម័យកាល​ដែល​គ្របគ្រង​របស់​ពួកណាស៊ី (Nazi) ។