ស៊ុយអែត

ប្រទេសស៊ុយអែត (ភាសាស៊ុយអែត៖ Sverige) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា ព្រះរាជាណាចក្រស៊ុយអែត (ស៊ុយអែត៖ Konungariket Sverige) គឺជាប្រទេសន័រឌីកមួយដែលស្ថិតនៅអឺរ៉ុបប៉ែកខាងជើង។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសន័រវែសនៅភាគខាងលិចនិងជើង ប្រទេសហ្វាំងឡង់នៅទិសខាងកើត ហើយភ្ជាប់ជាមួយប្រទេសដាណឺម៉ាកនៅភាគនិរតីដោយស្ពាន-រូងក្រោមដីឆ្លងកាត់ច្រកសមុទ្រអ៊ូរ៉េស៊ុន។ ដោយមានទំហំ ៤៥០,២៩៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ប្រទេសស៊ុយអែតគឺជាប្រទេសធំជាងគេនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបខាងជើង ជាប្រទេសធំជាងគេទីបីនៅក្នុងសហភាពអឺរ៉ុប និងជាប្រទេសធំជាងគេទីប្រាំនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ រាជធានី និងទីក្រុងធំបំផុតគឺ ស្តុកខូល។ ប្រទេសស៊ុយអែតមានប្រជាជនសរុបចំនួន ១០,៦ លាននាក់ ដែលជាចំនួនច្រើនបំផុតប្រៀបនឹងបណ្តាប្រទេសន័រឌីកទាំងឡាយ ប៉ុន្តែមានដង់ស៊ីតេប្រជាជនទាបបំផុតគឺ ២៥.៥ នាក់ក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ៨៧% នៃប្រជាជនស៊ុយអែតទាំងអស់និយមផ្ដុំគ្នារស់នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងដែលគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីតែប្រមាណ ១.៥% នៃផ្ទៃដីសរុបប៉ុណ្ណោះ។

ព្រះរាជាណាចក្រស៊ុយអែត

Konungariket Sverige (ស៊ុយអែត)
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
បាវចនា För Sverige – i tiden[a] ("ដើម្បីស៊ុយអែត – នឹងពេលវេលា")[១]
ភ្លេងជាតិ Du gamla, Du fria[b] ("អ្នកបុរាណ អ្នកសេរី") ព្រះរាជភ្លេង: Kungssången ("ចម្រៀងព្រះមហាក្សត្រ")
ទីតាំងប្រទេសស៊ុយអែត (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រាជធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	ស្តុកខូល 59°21′N 18°4′E
ភាសាផ្លូវការ	ភាសាស៊ុយអែត[c]
ភាសាភាគតិចជាតិ	ភាសាសាមី ភាសាហ្វាំងឡង់ ភាសាមីអានគីលី ភាសារ៉ូម៉ានី ភាសាយីឌីស
សាសនា (ឆ្នាំ ២០១៧)[២][៣]	៦៦.៨% គ្រិស្តសាសនា —៦០.៣% ព្រះសហគមន៍ស៊ុយអែត[ស ១] —៦.៥% និកាយគ្រិស្តផ្សេងៗទៀត ២៧.០% គ្មានជំនឿសាសនា ៥.០% ឥស្លាមសាសនា ១.២% សាសនាផ្សេងៗ
រដ្ឋាភិបាល	រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាស្រ័យសភាឯកភូត
- ព្រះមហាក្សត្រ	សាលទី១៦ ហ្គូស្តាហ្វ
- ប្រធានរីសដាក	អង់ដ្រេអាស ន័រឡែន
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	ម៉ាកដាលេណា អង់ដែរសុន
នីតិបញ្ញត្តិ	រីសដាក
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
- បង្រួបបង្រួមជាព្រះរាជាណាចក្រមួយ	នៅដើមសតវត្សទី១២
- សមាជិកនៃសហភាពកាល់ម៉ារ	១៣៩៧–១៥២៣
- សមាជិកនៃសហភាពន័រវែស–ស៊ុយអែត	៤ វិច្ឆិកា ១៨១៤ – សីហា ១៩០៥[៩]
- ចូលជាសមាជិកនៃសហភាពអឺរ៉ុប	១ មករា ១៩៩៥
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	៤៥០,២៩៥ គ.ម២   (ទី៥៥)
- ផ្ទៃទឹក (%)	៨.៣៧ (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៥)[១០]
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១)	១០,៤០២,០៧០[១១] (ទី៨៨)
- ដង់ស៊ីតេ	២៥ នាក់/គ.ម២   (ទី១៩៨)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)
- សរុប	៥៦៣,៨៨២ ពាន់លានដុល្លារ[១២] (ទី៣៩)
- ក្នុងម្នាក់	៥២,៤៧៧ ដុល្លារ[១២] (ទី១៦)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)
- សរុប	៥២៨,៩២៩ ពាន់លានដុល្លារ[១២] (ទី២៣)
- ក្នុងម្នាក់	៥០,៣៣៩ ដុល្លារ[១២] (ទី១២)
ជីនី (២០២០)	២៦.៩[១៣] ទាប
HDI (២០១៩)	០.៩៤៥[១៤] ខ្ពស់ណាស់ · ទី៧
រូបិយវត្ថុ	ក្រូណាស៊ុយអែត (SEK)
ល្វែងម៉ោង	UTC+១ (CET)
- រដូវក្តៅ (DST)	UTC+២ (CEST)
ទម្រង់កាលបរិច្ឆេទ	ឆ្នាំ-ខែ-ថ្ងៃ
ទិសបើកបរ	ស្ដាំ[e]
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+៤៦
កូដ ISO 3166	SE
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.se[f]
^ "För Sverige – I tiden" ត្រូវបានអនុម័តដោយស្ដេច សាលទី១៦ ហ្គូស្តាហ្វ ជាព្រះបាវចនាផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ទ្រង់។ ^ Du gamla, Du fria មិន​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ជា​ភ្លេង​ជាតិ​ផ្លូវ​ការ​នោះ​ទេ ប៉ុន្តែវា​ត្រូវបានគេ​កំណត់​ដោយ​អនុសញ្ញា។ ^ ចាប់តាំងពីថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៩។[១៥][១៦] ភាសាចំនួនប្រាំផ្សេងទៀតត្រូវបានទទួលស្គាល់ថាជាភាសាជនជាតិភាគតិចផ្លូវការ មានដូចជា៖[១៧] ភាសាហ្វាំងឡង់ មីអានគីលី រ៉ូម៉ានី សាមី និងយីឌីស។ ^ តាំងពីថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៧។ ^ ដែន .eu ក៏​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ដែរ ព្រោះថាស៊ុយអែតជារដ្ឋ​សមាជិកនៃសហភាពអឺរ៉ុប។

ស៊ុយអែដបានមានមនុស្សរស់នៅតាំងពីសម័យមុនប្រវត្តិសាស្រ្តប្រហែលឆ្នាំ 12,000 មុន គ.ស. ប្រជាជនដើមបង្អស់គេគេហៅថា ជនជាតិ Geats (ស៊ុយអែដ៖ Götar) និងជនជាតិ Swedes (Svear) ដែលជាផ្នែកមួយនៃជនជាតិសមុទ្រដែលគេហៅថា Norsemen។ រដ្ឋស៊ុយអែដដែលបានរួបរួមជារដ្ឋឯកភាព ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងចុងសតវត្សទី ១០។ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៩៧ ស៊ុយអែដបានចូលរួមជាមួយន័រវែស និងដាណឺម៉ាក ដើម្បីបង្កើតសហភាព Kalmar របស់ស្កេនឌីណាវី (Scandinavian Kalmar Union) ដែលស៊ុយអែដបានដកខ្លួនចេញវិញក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣។ នៅពេលស៊ុយអែដចូលរួមសង្គ្រាមសាមសិបឆ្នាំនៅភាគខាងប្រទេសព្រិត្តេន ស៊ុយអែដបានចាប់ផ្តើមពង្រីកដែនដីរបស់ខ្លួនក្លាយជាសាធារណរដ្ឋអាណាចក្រ ដែលបានក្លាយជាអំណាចដ៏ធំបំផុតមួយនៅអឺរ៉ុបរហូតដល់ដើមសតវត្សទី ១៨។ ក្នុងរយៈពេលនោះ ស៊ុយអែដគ្រប់គ្រងសមុទ្របាល់ទិកភាគច្រើន។ ក្នុងរយៈពេលនោះ ស៊ុយអែដគ្រប់គ្រងសមុទ្របាល់ទិកភាគច្រើន។ ដែនដីភាគច្រើននៅខាងក្រៅពែនជាប់ស្កេនឌីណាវី ត្រូវបានបាត់បង់ក្នុងសតវត្សទី ១៨ និង ១៩។ ភាគកើតនៃស៊ុយអែដ ដែលពេលនេះគឺប្រទេសហ្វាំងឡង់ ត្រូវបានបាត់បង់ឱ្យរុស្ស៊ីអាណាចក្រ ក្នុងឆ្នាំ ១៨០៩។ សង្គ្រាមចុងក្រោយដែលស៊ុយអែដបានចូលរួមផ្ទាល់គឺនៅឆ្នាំ ១៨១៤ នៅពេលដែលស៊ុយអែដបានប្រើកម្លាំងយោធាដើម្បីបង្ខំន័រវែសឱ្យចូលរួមជាសហភាពផ្ទាល់ខ្លួន ដែលសហភាពនោះមានរយៈពេលរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩០៥។

ស៊ុយអែដគឺជាប្រទេសដែលអភិវឌ្ឍខ្ពស់ខ្លាំង ត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ទី ៥ ក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស។^[១៨] ប្រទេសនេះជារាជាណាចក្ររដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រជាធិបតេយ្យសភា ដោយអំណាចច្បាប់ស្ថិតនៅលើសភាឯកសភាពដែលមានសមាជិកចំនួន ៣៤៩ នាក់ ហៅថា Riksdag។ ស៊ុយអែដគឺជារដ្ឋឯកភាព ដែកចែកជាចំណាត់ថ្នាក់ ២១ ខេត្ដ និង ២៩០ សង្កាត់។ ប្រទេសនេះមានប្រព័ន្ធសន្តិសុខសង្គមស្ទីលស្កេនឌីណាវី ដែលផ្តល់សេវាសុខាភិបាល និងអប់រំបរិញ្ញាបត្រជាសាធារណៈដល់ប្រជាជន។ ស៊ុយអែដមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបតាមបុគ្គល (GDP per capita) ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៤ នៅលើពិភពលោក ហើយមានចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ណាស់ផ្នែកគុណភាពជីវិត សុខភាព ការអប់រំ ការការពារសិទ្ធិស៊ីវិល ការប្រកួតប្រជែងសេដ្ឋកិច្ច សមភាពចំណូល សមភាពយេនឌ័រ និងសុខដុមភាព។ ស៊ុយអែដបានចូលជាសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុបនៅថ្ងៃទី ១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៩៥ និងចូលរួម NATO នៅថ្ងៃទី ៧ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៤។ ស៊ុយអែដក៏ជាសមាជិកសហប្រជាជាតិ តំបន់ Schengen ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប ក្រុមប្រឹក្សាស្កេនឌីណាវី អង្គការជួញដូរពិភពលោក និងអង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចនិងអភិវឌ្ឍន៍ (OECD) ផងដែរ។

កំណត់សម្គាល់

1. The Monarch and dynastic members of the Royal House must at all times be Protestant Christians of the Church of Sweden, but protestantism has not been the official state religion since the year 2000.^{[៤][៥][៦]} However, the Church is recognised by law^[៧] and is still supported by the state.^[៨]