ស៊ុយអែត
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ប្រទេសស៊ុយអែត (ភាសាស៊ុយអែត៖ Sverige) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា ព្រះរាជាណាចក្រស៊ុយអែត (ស៊ុយអែត៖ Konungariket Sverige) គឺជាប្រទេសន័រឌីកមួយដែលស្ថិតនៅអឺរ៉ុបប៉ែកខាងជើង។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសន័រវែសនៅភាគខាងលិចនិងជើង ប្រទេសហ្វាំងឡង់នៅទិសខាងកើត ហើយភ្ជាប់ជាមួយប្រទេសដាណឺម៉ាកនៅភាគនិរតីដោយស្ពាន-រូងក្រោមដីឆ្លងកាត់ច្រកសមុទ្រអ៊ូរ៉េស៊ុន។ ដោយមានទំហំ ៤៥០,២៩៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ប្រទេសស៊ុយអែតគឺជាប្រទេសធំជាងគេនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបខាងជើង ជាប្រទេសធំជាងគេទីបីនៅក្នុងសហភាពអឺរ៉ុប និងជាប្រទេសធំជាងគេទីប្រាំនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ រាជធានី និងទីក្រុងធំបំផុតគឺ ស្តុកខូល។ ប្រទេសស៊ុយអែតមានប្រជាជនសរុបចំនួន ១០,៦ លាននាក់ ដែលជាចំនួនច្រើនបំផុតប្រៀបនឹងបណ្តាប្រទេសន័រឌីកទាំងឡាយ ប៉ុន្តែមានដង់ស៊ីតេប្រជាជនទាបបំផុតគឺ ២៥.៥ នាក់ក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ៨៧% នៃប្រជាជនស៊ុយអែតទាំងអស់និយមផ្ដុំគ្នារស់នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងដែលគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីតែប្រមាណ ១.៥% នៃផ្ទៃដីសរុបប៉ុណ្ណោះ។
Remove ads
ស៊ុយអែដបានមានមនុស្សរស់នៅតាំងពីសម័យមុនប្រវត្តិសាស្រ្តប្រហែលឆ្នាំ 12,000 មុន គ.ស. ប្រជាជនដើមបង្អស់គេគេហៅថា ជនជាតិ Geats (ស៊ុយអែដ៖ Götar) និងជនជាតិ Swedes (Svear) ដែលជាផ្នែកមួយនៃជនជាតិសមុទ្រដែលគេហៅថា Norsemen។ រដ្ឋស៊ុយអែដដែលបានរួបរួមជារដ្ឋឯកភាព ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងចុងសតវត្សទី ១០។ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៩៧ ស៊ុយអែដបានចូលរួមជាមួយន័រវែស និងដាណឺម៉ាក ដើម្បីបង្កើតសហភាព Kalmar របស់ស្កេនឌីណាវី (Scandinavian Kalmar Union) ដែលស៊ុយអែដបានដកខ្លួនចេញវិញក្នុងឆ្នាំ ១៥២៣។ នៅពេលស៊ុយអែដចូលរួមសង្គ្រាមសាមសិបឆ្នាំនៅភាគខាងប្រទេសព្រិត្តេន ស៊ុយអែដបានចាប់ផ្តើមពង្រីកដែនដីរបស់ខ្លួនក្លាយជាសាធារណរដ្ឋអាណាចក្រ ដែលបានក្លាយជាអំណាចដ៏ធំបំផុតមួយនៅអឺរ៉ុបរហូតដល់ដើមសតវត្សទី ១៨។ ក្នុងរយៈពេលនោះ ស៊ុយអែដគ្រប់គ្រងសមុទ្របាល់ទិកភាគច្រើន។ ក្នុងរយៈពេលនោះ ស៊ុយអែដគ្រប់គ្រងសមុទ្របាល់ទិកភាគច្រើន។ ដែនដីភាគច្រើននៅខាងក្រៅពែនជាប់ស្កេនឌីណាវី ត្រូវបានបាត់បង់ក្នុងសតវត្សទី ១៨ និង ១៩។ ភាគកើតនៃស៊ុយអែដ ដែលពេលនេះគឺប្រទេសហ្វាំងឡង់ ត្រូវបានបាត់បង់ឱ្យរុស្ស៊ីអាណាចក្រ ក្នុងឆ្នាំ ១៨០៩។ សង្គ្រាមចុងក្រោយដែលស៊ុយអែដបានចូលរួមផ្ទាល់គឺនៅឆ្នាំ ១៨១៤ នៅពេលដែលស៊ុយអែដបានប្រើកម្លាំងយោធាដើម្បីបង្ខំន័រវែសឱ្យចូលរួមជាសហភាពផ្ទាល់ខ្លួន ដែលសហភាពនោះមានរយៈពេលរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩០៥។
ស៊ុយអែដគឺជាប្រទេសដែលអភិវឌ្ឍខ្ពស់ខ្លាំង ត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ទី ៥ ក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស។[១៨] ប្រទេសនេះជារាជាណាចក្ររដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រជាធិបតេយ្យសភា ដោយអំណាចច្បាប់ស្ថិតនៅលើសភាឯកសភាពដែលមានសមាជិកចំនួន ៣៤៩ នាក់ ហៅថា Riksdag។ ស៊ុយអែដគឺជារដ្ឋឯកភាព ដែកចែកជាចំណាត់ថ្នាក់ ២១ ខេត្ដ និង ២៩០ សង្កាត់។ ប្រទេសនេះមានប្រព័ន្ធសន្តិសុខសង្គមស្ទីលស្កេនឌីណាវី ដែលផ្តល់សេវាសុខាភិបាល និងអប់រំបរិញ្ញាបត្រជាសាធារណៈដល់ប្រជាជន។ ស៊ុយអែដមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបតាមបុគ្គល (GDP per capita) ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៤ នៅលើពិភពលោក ហើយមានចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ណាស់ផ្នែកគុណភាពជីវិត សុខភាព ការអប់រំ ការការពារសិទ្ធិស៊ីវិល ការប្រកួតប្រជែងសេដ្ឋកិច្ច សមភាពចំណូល សមភាពយេនឌ័រ និងសុខដុមភាព។ ស៊ុយអែដបានចូលជាសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុបនៅថ្ងៃទី ១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៩៥ និងចូលរួម NATO នៅថ្ងៃទី ៧ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៤។ ស៊ុយអែដក៏ជាសមាជិកសហប្រជាជាតិ តំបន់ Schengen ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប ក្រុមប្រឹក្សាស្កេនឌីណាវី អង្គការជួញដូរពិភពលោក និងអង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចនិងអភិវឌ្ឍន៍ (OECD) ផងដែរ។
Remove ads
កំណត់សម្គាល់
ឯកសារយោង
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads