Baldachinum

Baldachinum^[1] vel baldakinus^[2] est verbum tardioris Latinitatis imprimis in Ecclesia Catholica Romana in usu, umbellam ad Sanctissimum Sacramentum (id est panem secundum fidem ecclesiae in corpus Christi conversum) vel etiam episcopum, principem aut alium hominem gravem honorificandum ac tuendum.

Baldachinum in processione eucharistica.

Carolus V imperator, Franciscus I, rex Francorum, et Alexander Farnesius cardinalis Lutetiam anno 1540 sub baldachino intrant. Pict. a Thaddeo Zuccari, circa annum 1559.

Etymologia

Secundum Carolum du Fresne nomen baldakinus pannum notat, cuius stamen ex filo auri, subtemen ex serico texitur, plumario opere intertextum. Nomen a Baldacco, id est Bagdato, repetere, quod confieret ibi et inde in Occidentem deferetur.^[3]

Usus ecclesiasticus

Baldachinum, quod in processionibus super Sanctissimum defertur, etiam coelum gestatorium appellatur.^[4] Quadratum, oblongum, ex serico seu holoserico auro et argento intexto, albi coloris est. Undique habet ornatum duplicium fasciarum.^[5]

Umbraculum sive baldachinum, quod in sublimi supra altare et supra sedem episcopi appendi debet, forma quadrata est, colore conformi colori caeterorum paramentorum, pro temporum ac celebritatum varietate.^[6]

Conopeum basilicae minoris.

Etiam verbum conopeum (Graece Κωνωπεῖον) pro baldachino in usu est, varia significans:^[7]

• Baldachinum linteum super altare.
• Caelum gestatorium.
• Velum tabernaculum ecclesiae tegens.
• Umbella serica metae similis flavis et rubris virgis sibi insequentibus, quae olim sacerdotes et cantores in processionibus protegebat, postea signum honoris basilicarum facta.

Architectura

Raro scriptores recentiores pro ciborio verbo baldachini usi sunt, quod autem sensu stricto linteum esse debet. Ciborium a Bernini in Basilica Vaticana sub cupula et super sepulcrum apostoli Petri paene totum aere factum (nihil nisi basis quattuor columnarum ex marmore constat) coniunctio ingeniosa ciborii et baldachini habetur, quoniam artifex tegimentum altaris super quattuor columnas positum pannis dependentibus ac fasciis exornavit, quas autem ex aere imitatus est.^[8]

Notae

1. Lexicon Universale Hofmann.
2. Du Cange et al., Glossarium mediæ et infimæ latinitatis; ibi etiam Baldekinus, Baldechinus, Baldachinum, Baldicum, Bandaquinus, Baudequinus.
3. Ibidem.
4. Neher, St.J.: Vera idea ornatus ecclesiastici (1860), p. 40.
5. Ibidem.
6. Caeremoniale episcoporum (1752 / 1886), p. 24.
7. Selle, Monika (1994). Conopeum. In: Kasper, Walter (ed.): Lexikon für Theologie und Kirche. 3. ed., vol. 2. Friburgi Brisgoviae, col. 1297 s.
8. Guida d'Italia, ed. decima (Romae: 2008), 641.

Bibliographia

• Weber, Marga (1990). Baldachine und Statuenschreine (= Archaeologica. vol. 87). Giorgio Bretschneider, Romae, ISBN 88-7689-036-X (Item: Francofurti ad Moenum, thesis doctoralis, 1982).

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad baldachinum spectant.

• Caeremoniale episcoporum, cap. XIV / S. 24 (1752 / 1886): Umbraculum, seu baldachinum, et super altare, et supra sedem Episcopi statuatur. Ejus forma et color. Alterum umbraculum pro rebus sacris in processionibus gestandis. A quibus hoc umbraculum deferendum, et quo ordine.
• Decretum quo declaratur, Episcopis, in Ecclesiis Regularium Pontificalia exercentibus licere Baldachinum erigere (1603).