Staçión de Zêna Prìnçipe

A staçión de Zêna Prìnçipe (ofiçialménte staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe, Stazione di Genova Piazza Principe in italiàn) a l'é a staçión feroviària prinçipâ da çitæ de Zêna, insémme a quélla de Zêna Brìgnoe. A staçión de Ciàssa Prìnçipe, co-in tràfego de ciù de 24.000.000 de pasagê a l'ànno, a l'é a nöna staçión pe pasagê in Itàlia.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Zêna Ciàssa Prìnçipe staçión feroviària
(IT) Genova Piazza Principe
O fabricâto viâgiatoî da Ciàssa Ægoavèrde
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Localitæ	Ciàssa Ægoavèrde, Zêna
Cordinæ	44°25′02″N 8°55′17″E44°25′02″N, 8°55′17″E
Lìnie	Turìn-Zêna Àsti-Zêna Zêna-Vintimìggia Zêna-Pîza Socorsâle di Zôvi Milàn-Zêna Zêna-Piaxénsa (mâi realizâ)
Caraterìstiche
Tîpo	Staçión in superfìcce e in pàrte interâ, pasànte, de diramaçión (de tésta scìnn-a-i ànni Sciusciànta)
Stâto atoâle	In ûzo
Gestô	Rete Ferroviaria Italiana
Ativaçión	1860
Binâi	10 + 2 sototæra
Interscàngi	Òutobi urbâni, servìçio Volabus, fìlobi urbâni, metropolitànn-a (staçión Prìnçipe), ferovîa Prìnçipe-Granaieu, staçión marìtima
Dintórni	Vìlla do Prìnçipe
Zêna Ciàssa Prìnçipe

Stöia

Pre-existénse

• 
  I rèsti de miâge do sécolo XIV a l'intrâ da staçión da metropolitànn-a

A staçión a piggia o sò nómme da l'arénte Ciàssa do Prìnçipe, coscì nominâ da-o Palàçio de l'Andrîa Döia in Fasceu ch'o se gh'avànsa. Defæti, a l'inprinçìpio, l'intrâ da staçión a s'avansâva pròpio in sce Ciàssa do Prìnçipe ma, scibén ch'a l'é de lóngo conpréiza tra quésta ciàssa, a Stràdda de Andrîa Döia e a Ciàssa Ægoavèrde, a-a giornâ d'ancheu l'intrâ prinçipâ a l'é quélla in sce Ciàssa Ægoavèrde, co-a staçión che però a no l'à cangiòu de nómme^[1].

Prìmma da construçión da ferovîa, a zöna ancheu òcupâ da-a staçión de Ciàssa Prìnçipe a l'êa sùbito fêua de miâge da çitæ, pi-â sò pàrte tiâ sciù do 1345 sott'a-o duxægo do Zâne da Mórta^[2], e a l'êa tegnûa sorviatùtto a pròu^[1]. A ògni mòddo, de manimàn che gh'é stæto di anpliaménti inti inpiànti da staçión, l'é stæto necesâio intervegnî in sce 'n'ària de lóngo ciù ànpia, caciàndo zu diferénti cazaménti^[3].

Prìmma de tùtto, za da-i progètti òriginâli, o sbancaménto o l'à portòu a-a demoliçión da pàrte de miâge raprezentâ da-o bastión de Sàn Michê e da-a pòrta de Sàn Tomâxo^[3], scitoâ a-o lìmite vèrso ponénte de miâge do sécolo XIV e arangiâ into sécolo XVI. In particolâ, a pòrta de Sàn Tomâxo a se trovâva ciù ò mêno in corispondénsa da scainâ che ancheu a l'ìntra inta staçión da metropolitànn-a, ciamâ "Prìnçipe" lê ascì, dónde se pêuan ancón védde di rèsti de miâge da çitæ e de câze de l'antîgo bórgo de Sàn Tomâxo^[4][5].

Quàrche ànno dòppo, tra o 1856 e o 1857, l'é stæto caciòu zu o convénto de Sàn Pòulo, a pòrta de l'Anòna e di cazaménti che inte quéllo moménto êan dêuviæ cómme cazèrme ma che a l'inprìnçipio êan di magazìn da gràn e o convénto de Sànto Spìrito, fæto che into méntre o l'à permìsso l'avertûa da Stràdda de Andrîa Döia^[2][3].

Construçión

• 
  L'inouguaçión ofiçiâ da ferovîa Turìn-Zêna, inte Ciàssa Caregaménto, 1854
• 
  Pitûa dedicâ a l'inouguaçión, do 1854, da ferovîa tra Ciàssa Prìnçipe e Sàn Pê d'Ænn-a
• 
  Föto do Giacomo Brogi co-a staçión e Ciàssa Ægoavèrde inta segónda meitæ do sécolo XIX. L'arcâta de mancìnn-a a l'é stæta caciâ zu a-o coménso do sécolo XX^[6]
• 
  Vìsta da staçión da Castelétto, co-o gràn téito d'âsa e l'intrâ ancón scimétrica
• 
  Màppa da scitoaçión urbanìstica a-o 1886
• 
  Màppa da mæxima zöna a-o 1906

O primìscimo fabricâto da staçión o l'é stæto terminòu sùbito prìmma l'inouguaçión da ferovîa Turìn-Zêna, ch'a s'é tegnûa a-a prezénsa do rè a-i 20 de frevâ do 1854 inta Ciàssa Caregaménto, e o l'êa in cazaménto picìn de légno, tiòu sciù cómme staçión provizöia pe no fâ di retàrdi inte l'ativaçión da lìnia e che a ògni mòddo o conprendéiva za o scàgno telegràfico^[7]. A strutûa de légno a l'é restâ in fonçión scìnn-a l'avertûa, do 1860, da staçión definitîva, realizâ segóndo o progètto de màscima de l'inzegnê Alessandro Mazzuchetti, prezentòu a l'Aministraçión de Stràdde Feræ a-i 23 de màrso do 1854^[3].

Prìmma da sò aprovaçión, a-i 25 de zùgno do 1855, gh'é stæto 'na série de integraçioìn e azónte nasciûe da-i confrónti co-e comiscioìn di ministêi e di çitadìn, ch'àn portòu, in particolâ, a contegnî a-o màscimo l'asbasciaménto prevìsto de l'intrêga Ciàssa Ægoavèrde, pe evitâ dànni e procèssi co-i propiêtâi di cazaménti avansæ in sciâ ciàssa. Pe crovî o dislivéllo de doî mêtri ch'o gh'êa ancón tra a ciàssa e o ciàn de colìsse, l'é stæto azónto drénto a-a staçión e scainæ sopravisciûe scìnn-a-a giornâ d'ancheu^[3]. A construçión do fabricâto viâgiatoî a l'à ànche fæto mesciâ o monuménto a-o Cristòffa Cónbo ch'o se stâva tiàndo sciù inte Ciàssa Ægoavèrde, stramuòu ciù a levànte e inouguòu do 1862^[8]. A nêuva staçión a l'é stæta inouguâ a-i 3 de seténbre do 1860, co-i travàggi ch'én finîi into méize de màzzo do 1861^[3].

Da sùbito l'é comensòu e discuscioìn pò-u pasànte feroviàrio tra a nêuva staçión de Prinçìpe e quélla de tésta da futûra lìnia pe Spézza, dæto che no gh'êa ancón de conligaménto, bén sponciòu da l'avertûa da prìmma seçión tra a "Staçión de Levànte de Zêna", ancheu Brìgnoe, e quélla de Ciâvai a-i 23 de novénbre do 1868. A-o prìmmo de novénbre do 1869 l'é dónca comensòu o scâvo da "Galerîa Traversàdda", avèrta a l'ezercìçio a-i 23 de lùggio do 1872. Con sta galerîa chi, dotâ de dôe colìsse e lónga ciù ò mêno 2,3 km, a staçión de Prinçìpe da unn-a "de tésta" a l'êa vegnûa "mésccia de tésta e de trànxito"^[9][10][11]. Gh'êa però in problêma de tràfego ligòu a-a nêuva dispoxiçión de lìnie, ch'a l'òbligâva i trêni in parténsa pò-u levànte a vegnî inderê lóngo e colìsse de tésta prìmma d'intrâ inte quélle pasànti pi-â galerîa, dónde no gh'êa de spàçio pe constrûe de banchìnn-e^[9].

Do 1892, inte l'ànbito da comisción speciâle pe l'anpliaménto do pòrto de Zêna, l'é stæto dónca decîzo de potençiâ a staçión de Prìnçipe co-în'estensción vèrso mónte, dónde realizâ çìnque nêuve colìsse pasànti, inte 'n'ària che inte quéllo moménto a l'êa òcupâ da l'Arsenâ de Tæra^[9].

Nêuveçénto

• 
  Vìsta staçión de tésta tra a fìn de l'Eutoçénto e i prìmmi ànni do Nêuveçénto
• 
  Vìsta aéria, ciù ò mêno do 1930, da staçión. In sciâ drîta gh'é a pàrte ciù antîga, a-a mancìnn-a e prìmme colìsse pasànti
• 
  I portæ da Galerîa Traversàdda amiæ da-a staçión de Prìnçipe, a galerîa vêgia a l'é, tra e dôe prinçipæ, quélla in sciâ drîta

Into nêuvo sécolo, l'é dónca comensòu i travàggi pe l'anpliaménto da staçión, ch'àn portòu a di gréndi intervénti a-a galerîa Traversàdda, co-o sò miâgión ch'o l'é stæto aretròu e con l'avertûa de 'n'âtra galerîa, ligâ a-a prìmma, e-e nêuve strutûe ch'én stæte inandiæ a-a fìn da demoliçión de l'Arsenâ de Tæra, inte l'òtôbre do 1901. Tra o 1902 e o 1904 l'é stæto tiòu sciù i miâgioìn de conteniménto, traciòu e nêuve stràdde a mónte da staçión e a ræ de colìsse e finîi i travàggi a-a galerîa. Do 1904 l'é stæto terminòu, con l'instalaçión de toæ, o ciasâ de colìsse pasànti e l'é dónca comensòu o servìçio dirètto co-a nêuva staçión de Brìgnoe, apénn-a renovâ. O nêuvo fabricâto pe-e colìsse pasànti o l'é stæto progetòu da l'inzegnê Giacomo Radini Tedeschi e o l'é fîto vegnûo l'âa ciù inportànte da staçión intrêga^[12]. A-i 15 de màzzo do 1916 l'é stæto instalòu a corénte elétrica trifâze, ciù avànti convertîa inta contìnoa a 3.000 V dêuviâ ancón a-a giornâ d'ancheu, prìmma lóngo a Zêna-Rómma e dòppo lóngo a lìnia pe Milàn. L'ùrtima lìnia a abandonâ o scistêma trifâze a l'é stæta a Turìn-Zêna, into córso di ànni Sciusciànta^{[n. 1]}.

A staçión de Prìnçipe a l'à coscì fonçionòu sorviatùtto co-e sò colìsse pasànti e dónca, into ciàn de riórdino do gróppo feroviàrio de Zêna do 1938, l'é stæto progetòu in nêuvo anpliaménto. Stavòtta, o spàçio vèrso mónte o l'é stæto recavòu caciàndo zu l'amasatöio inta vàlle do Lagàsso e i cazaménti ch'êan stæti tiæ sciù in sce quéllo ch'o l'arestâva do bastión de Sàn Michê, sàiva a dî a schêua Dùcca di Abrùssi, a câza litöia Enrico Toti e a cazèrma da Providénsa. Insémme a-e demoliçioìn, comensæ do 1939, l'é stæto inandiòu o redóggio da galerîa Traversàdda e o scâvo de quélla de Sàn Ròcco vèrso ponénte, a dóggia cànn-a e ch'a pàssa sótta a-o Grand Hotel Miramare. I travàggi àn però patîo di gròsci retàrdi pò-u coménso da Segónda Goæra Mondiâle, co-a fàrta de materiâli e de òperâi specializæ, pe arestâse squæxi do tùtto do 1942, con l'òcupaçión tedésca. Inti bonbardaménti da çitæ a staçión a l'à patîo di gròsci dànni, màscime into pòrtego di arîvi, inte bigeterîe e into ristorànte, coscì cómme i cazaménti avansæ in sciâ Stràdda de Andrîa Döia. Da-o lùggio do 1940 l'êa stæto smantelòu a toâ de l'Eutoçénto, pe recuperâ o metàllo segóndo e dispoxiçioìn do coscì dîto decrêto pi-â "Canpàgna do Færo"^[12].

Into dòppo goæra a staçión a l'é stæto fîta arangiâ e tórna avèrta a-a tràfego, gràçie ànche a materiâli e màchine conpréize inti agiùtti di Aliæ. Into méntre, l'é stæto repigiòu i travàggi de anpliménto do ciasâ da staçión, co-o nêuvo miâgión de conteniménto ch'o l'é stæto terminòu do 1949 e-e dôe galerîe pe Brìgnoe, vêgia e nêuva, ch'àn pigiòu a sò câa d'ancheu^[12]; a-a fìn di ànni Çinquànta a remónta a centrâle pî-a gestión di scàngi^[13]. A-i 27 de màzzo do 1962 l'é stæto inouguòu o ligàmme dirètto co-a ferovîa socorsâle di Zôvi, gràçie a l'ativaçión da lìnia dirètiscìma vîa Granaieu, ch'a permétte a-i trêni pi-â Cianûa Padànn-a de sghindâ o pasàggio da-a staçión de Sàn Pê d'Ænn-a^[14].

Ùrtimi ànni

• 
  O ciasâ recavòu da-a vêgia staçión de tésta, d'ancheu intrâ da metropolitànn-a
• 
  A zöna di parchézzi dòppo i travàggi do 2016

A-i 20 de màzzo do 1993, pe resòlve i lìmiti de capaçitæ da lìnia tra Sàn Pê d'Ænn-a e Brìgnoe, l'é stæto repigiòu 'n progètto do 1979 de percórso alternatîvo ch'o l'à portòu a l'ativaçión da nêuva fermâta de Zêna Prìnçipe Sotæranìa, atraversâ de dôe colìsse de córsa^[15]. A nêuva fermâta a se trêuva a 'n'ertéssa mìnima de 3 mêtri in sciô livéllo do mâ, sàiva a dî tòsto 15 mêtri ciù in bàsso da staçión de superfìcce, e a l'inprinçìpio a l'êa dîta de Sàn Tomâxo, da-o nómme de unn-a de galerîe in scê lìnie mèrçe pò-u pòrto ch'a l'êa stæta in pàrte riutilizâ into nêuvo percórso^[16]. Insémme a l'ativaçión da galerîa de Sàn Tomâxo n'é stæto realizòu unn-a nêuva, intitolâ a-o Cristòffa Cónbo e de tòsto 1,5 km. I travàggi pi-â galerîa "Cónbo", ligâ a-o camìn a mónte da galerîa Traversàdda^[16], són stæti inandiæ a-i 15 de dexénbre do 1987 e són finîi tra i méixi de màrso e d'arvî do 1993^[12].

Inte l'ötùnno do 2010 l'é stæto seròu a-o trànxito a colìssa 2s da staçión sototæra pe di travàggi ligæ a l'anpliaménto do pasànte feroviàrio de Zêna. Quésti travàggi, che dovéivan finî do 2012, pò-u faliménto de inpréize ch'àivan goâgnòu l'apàlto són terminæ sôlo do 2021, quànde l'é stæto seròu a colìssa 1s pe fâghe o mæximo intervénto^[17].

Da-o dexénbre do 2008 tùtti i 35.000 m² da staçión són stæti interesæ da travàggi de requalificaçión comiscionæ da Grandi Stazioni, socjêtæ controlâ da-e Ferovîe do Stâto ch'a gestisce o fabricâto, segóndo progètto do Marco Tamino. Duæ tòsto dêx'ànni, st'intervénti chi àn portòu a-a refæta de l'intrâ, a-a nêuva dispoxiçión di locâli comerciâli e a l'avertûa de doî sotopasàggi. Into perîodo di travàggi a-a pàrte do cazaménto vèrso Ciàssa Ægoavèrde, l'intrâ a-a staçión a l'é stæta garantîa da 'n portâ laterâle in sce Stràdda de Andrîa Döia, ch'o l'é arestòu in fonçión dòppo a fìn di travàggi, méntre pe tùtta a duâta do cantê l'é stæto mesciòu in mòddo provizöio a bigeterîa, i âtri servìççi e di ezercìççi comerciâli inte l'ecs-àrea de colìsse de tésta.

Into 2016, dòppo di ànni de travàggi, l'é stæto avèrto o tùnel pedonâle ch'o lîga a staçión, o parchézzo interòu, avèrto inte l'ànbito do restyling de l'inpiànto, e l'intrâ da metropolitànn-a, ch'o permétte de evitâ l'atraversaménto de Stràdda de Andrîa Döia^[18].

Inpiànti

Staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe Sotæranìa

A staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe a l'é spartîa in sce ciù livélli:

• Segóndo ciàn sototæra: o l'é quéllo dónde se trêuva a staçión da metropolitànn-a de Prìnçipe
• Prìmmo ciàn sototæra: quésto livéllo o l'òcupòu da locâli ténichi e magazìn de FS, ciù che da-e dôe colìsse da lìnia sub-urbâna (1s e 2s) ch'atravèrsan a fermâta de Zêna Ciàssa Prìnçipe Sotæranìa
• Ciàn de colìsse: constrûto ciù in bàsso do ciàn terén, o gh'à:
  • 9 colìsse pasànti (da 11 a 18 e a 20)
  • 1 colìssa de tésta (19)
• Ciàn terén: scitoòu into fabricâto viâgiatoî, o l'é a sêde da ciù pàrte de ativitæ comerciâli, di servìççi pe-i pasagê e da gêxa catòlica da staçión^[19].
• Cién sorvielevæ: seræ a-o pùblico, són òcupæ da locâli e scàgni de FS

O livéllo de colìsse o l'é òcupòu do tùtto da anbiénti de Divixoìn FS, locâli ténichi, depòxiti, ativitæ comerciâli e servìççi de ristoraçión. E colìsse da-o nùmero 1 a-o 10, che no l'exìstan ciù, êan quélle trónche de l'òriginâia staçión de tésta, e són stæte dêuviæ scìnn-a-i ànni Sciusciànta sorviatùtto pò-u tràfego pasagê locâle da e vèrso Sànn-a, Tortónn-a e Lusciàndria. Cómme tùtto o tràfego pasagê o l'é stæto mesciòu lóngo dêxe colìsse de córsa, quélle trónche són stæte dêuviæ ancón pe di ànni cómme ricòvero pe locomotîve, vetûe, vagoìn postâli e pò-u càrego e o descàrego de quàrche mèrçe de servìçio. A ògni mòddo ste colìsse chi són stæte a-a fìn demolîe co-i travàggi di ànni 2010.

A-o livéllo do ciàn terén l'inponénte faciâta in stîle neoclàscico do fabricâto viâgiatoî, co-a sò fórma a àngolo, a circónda a Ciàssa Ægoavèrde da nòrd a ponénte, resâtàndo in sciô sfóndo de Vîa Bàrbi pe chi o l'arîva a-a staçión da-a Ciàssa da Nonçiâ. In sciâ ciàssa da staçión, ch'a pìggia o sò nómme da-o riàn interòu ch'o ghe pàssa sótta, s'avànsa l'ecs-Hotel Colónbia, d'ancheu a sêde da Bibliotêca Universcitâia, di albèrghi e o monuménto, de l'Eutoçénto, a-o Cristòffa Cónbo. Da chi se peu arivâ in pöchi menûti a-a Coménda de Pre, a-o castéllo d'Albertis gràçie a l'ascensô de Montegalétto, a-a Ciàssa da Nonçiâ, a-a staçión marìtima, a-a vìlla do Prìnçipe e a-o Pòrto Antîgo.

Moviménto

'N trêno do servìçio Frecciabanca inta staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe

In tèrmini de tràfego, a staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe a l'é dêuviâ da ciù ò mêno 66.000 pasagê a-o giórno, pe 24.000.000 de persónn-e a l'ànno^[20], nùmeri ch'a réndan a novénn-a staçión de RFI pe moviménto. A Zêna Ciàssa Prìnçipe ghe pàssa ciù ò mêno 300 trêni a-o giórno^[20].

A staçión a l'é servîa da trêni regionâli de Trenitalia, òrganizæ segóndo o contràtto stipolòu co-a región Ligùria, e do servìçio scìmile gestîo da Trenord. A staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe a l'é unn-a de fermâte di servìççi de Trenitalia a lónga percorénsa ascì, ch'inclùddan trêni InterCity, InterCity Notte, Frecciabianca, Frecciargento, Frecciarossa e NTV. In sciâ fìn, gh'é di servìççi internaçionâli cómme i EuroCity pe Zurîgo, i nightjet da ÖBB pe Mónego de Bavêa e Venéçia e o coscì dîta Riviera Express tra Nìssa e Mósca, che però o l'é sospéizo da-o 2020.

Servìççi

A staçión a dispónn-e de^[20][21]:

• Bigeterîa a sportéllo
• Bigeterîa ötomàtica
• Sâla d'atéiza
• Depòxito bagàggi con personâ
• Servìççi igénichi
• Pòsto de Poliçîa feroviària
• Cafè
• Ristorànte
• Barachìn da giornâli
• Bitêghe
• Parchézzo
• Pónto pi-â recàrega di mézzi elétrichi

Interscàngi

Vìsta da staçión co-o castéllo d'Albertis in sciô sfóndo

Da-arénte a-a staçión gh'é o capolìnia de bén bén de lìnie di òutobi do traspòrto pùblico locâle, a staçión de tésta da ferovîa a cremaliêra Prìnçipe-Granaieu e l'ascensô Castéllo d'Albertis-Montegalétto, gestîi tùtti da l'AMT. L'é poscìbili di interscàngi co-e lìnie di òutobi a lónga distànsa ascì, cómme quélli da conpagnîa Flixbus.

A sciortîa de Prìnçipe Sotæranìa a se trêuva a quàrche mêtro da-a staçión de Prìnçipe da metropolitànn-a de Zêna, gestîa lê ascì da l'AMT, e da-a staçión marìtima do Pónte di Mìlle.

Into méize d'òtôbre do 2012 l'é stæto avèrto 'n'âtra sciortîa, scitoâ in sciâ Stràdda de Andrîa Döia, ch'a permétte 'n interscàngio ciù lèsto tra a staçión FS e quélla da metropolitànn-a, conligaménto ancón ciù sénplice da-o moménto de l'avertûa, into màrso do 2016, do nêuvo tùnel pedonâle.

• Fermâta metropolitànn-a (Prìnçipe)
• Fermâta fìlobi
• Fermâta òutobi (lìnie 3, 20, 32, 34, 35, 35/, 36, 36/, 38, 54, 606, 618, 634, 635, 641, KA, N2, VLB)
• Fermâta funicolâre (Prìnçipe, ferovîa Prìnçipe-Granaieu)
• Staçión marìtima (Pónte di Mìlle)
• Ascensô (Castéllo d'Albertis-Montegalétto)

Nòtte

Nòtte a-o tèsto

1. Defæti, prìmma de quéllo moménto, i trêni esprèsci (a l'época ciamæ direttissimi) e i trêni ràpidi ch'arivâvan da Turìn e da-a Frànsa e ch'êan dirètti a Rómma, inta staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe êan òbligæ a cangiâ a motrîce.

Nòtte bibliogràfiche

1. (IT) Piazza Principe, in sce ceraunavoltagenova.blogspot.com, 1º dexénbre 2013. URL consultòu o 28 dexénbre 2023.
2. (IT) Tommaso Pastorino, Dizionario delle strade di Genova, vol. I, Zêna, Edizioni Tolozzi, 1968, p. 16.
3. Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, p. 1
4. (IT) Riccardo Dellepiane, Mura e fortificazioni di Genova, Zêna, Nuova Editrice Genovese, 1984, p. 30, 59 e ss., ISBN 88-88-96322-7.
5. Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, p. 4
6. (IT) Riccardo Navone, Viaggio nei caruggi. Edicole votive, pietre e portali, Zêna, Fratelli Frilli, 2007, p. 383, ISBN 88-75-63334-7.
7. (IT) Almanacco etrusco: cronologico, statistico, mercantile, 1859, p. 140-141.
8. (IT) Tommaso Pastorino, Dizionario delle strade di Genova, vol. I, Zêna, Edizioni Tolozzi, 1968, pp. 16-17.
9. Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, pp. 1-2
10. (IT) La ferrovia ligure, La Stampa, 30 òtôbre 1872. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
11. (IT) Prospetto cronologico dei tratti di ferrovia aperti all'esercizio dal 1839 al 31 dicembre 1926, in sce trenidicarta.it. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
12. Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, p. 2
13. (IT) Cinegiornale FS N°30, in sce youtube.com, 1959. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
14. Ferovîe do Stâto, Ordine di Servizio n. 30, 1962
15. (IT) Passante a Genova, in I Treni Oggi, n. 138, zùgno 1993, p. 8.
16. (IT) Paolo Zerbini, Genova e Liguria Dove & Chi, Genova Dove, 1993, p. 75-76.
17. (IT) Massimo Minella, Ferrovie, aperti i cantieri I lavori termineranno nel 2012, in sce genova.repubblica.it, 9 seténbre 2010. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
18. (IT) Genova, Principe grida al “miracolo”: aperto il tunnel tra metro e stazione, in sce genova24.it, 7 arvî 2016. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
19. (IT) Gruppo FS Italiane e CEI firmano convenzione per assistenza pastorale nelle chiese delle stazioni, in sce fsitaliane.it, 17 lùggio 2020. URL consultòu o 14 agòsto 2021.
20. (IT) Genova Piazza Principe, in sce grandistazioni.it. URL consultòu o 13 agòsto 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 20 agósto 2012).
21. (IT) RFI, Genova Piazza Principe, in sce rfi.it. URL consultòu o 20 màzzo 2022.

Bibliografîa

• (IT) Raffaele Gotelli, La sistemazione degli impianti ferroviari di Genova, in Ingegneria Ferroviaria, II, n. 11, novénbre 1947, p. 539-551.
• (IT) Mario Bianchi, Il passante di Genova, in I Treni, n. 140, seténbre 1993, p. 14-15.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce staçión de Zêna Prìnçipe

Ligàmmi de fêua

• (IT) Stazione Ferroviaria Piazza Principe - Relazione Storico-artistica (PDF), in sce sigecweb.beniculturali.it. URL consultòu o 28 dexénbre 2023.