Гренланд

Гренланд (дански: Grønland) или Калалит Нунат гренландски: Kalaallit Nunaat — остров во Северноледениот Океан и автономна земја во рамките на Кралството Данска. Иако и географски и етнички е поврзан со Северна Америка, политички и историски Гренланд е поврзан со Европа. Најблиски земји до Гренланд се Исланд на исток и Канада на запад. Гренланд е најголемиот остров во светот^[6]. Со своите 55.877 жители (2018), Гренланд е најслабо населена држава или зависна територија во светот.^[7] Главен град на Гренланд е Нук, а службен јазик е гренландскиот.

Гренланд Kalaallit Nunaat
Знаме Грб
Химна: Nunarput utoqqarsuanngoravit „Ти наша древна земјо“
Местоположба на Гренланд
Главен град (и најголем)		Нук 64°10′N 51°44′W
Службен јазик		гренландски[a]
Народности		89% Инуити 11% Европејци[b]
Демоним		Гренланѓани (Гренланѓанец/Гренланѓанка)
Уредување		парламентарна демократија во рамките на уставна монархија
•	Кралица	Федерик X
•	Висок комесар	Микаела Енгел
•	Премиер	Ким Киелсен
Законодавство		Парламент на Гренланд
Автономија во рамките на Кралството Данска
•	норвешка независност[c]	1261
•	Повторно воспоставување контакти	1721
•	Данска колонизација[d]	14 јануари 1814
•	Амт статус	5 јуни 1953
•	Домашна управа	1 мај 1979
•	Самоуправа и автономија	21 јуни 2009[1][2]
Површина
•	Вкупна	2,166,086 км2 (12-та)
•	Вода (%)	83.1[e]
Население
•	проценка за 2018 г.	55.877[3]
•	Густина	0.027 жит/км2 (241-ва)
БДП (ПКМ)		проценка за 2010 г.
•	Вкупен	11.3 милијарди круни[3] (н.п.)
•	По жител	$37,517[f] (н.п.)
ИЧР (2010)		▲ 0.786[4] висок · 61ви
Валута		данска круна (DKK)
Часовен појас		(UTC+0 to −4)
Се вози на		десно
НДД		.gl
Повик. бр.		+299
а.	^ Гренландскиот е единствен службен јазик од 2009.[1][5]
б.	^ Повеќето се Данци.
в.	^ Данската монархија пристигнала во Гренланд во 1380 под владеење на Олаф II.
г.	^ Иако биле под данска управа, Гренланд, Фарските Острови и Исланд биле под норвешко владеење до 1814.
д.	^ Спотред податоците од 2000: 410,449 km2 (158,475 ми) без мраз; 1,755,637 km2 (677,855 ми) со мраз. Густина на население: 0.14/км2 (0.36 /sq. mi) за териториите без мраз.
ѓ.	^ проценка за 2001.

Гренланд бил населуван од арктички луѓе 4.500 до 5000 години. Во 10 век, нордиски народи се доселиле во јужниот дел на островот. Во 13 век на островот се доселиле Инуитите и во 15 век нордиската колонија исчезнала. Во раниот 18 век контактите меѓу Скандинавија и Гренланд биле повторно воспоставени и Данска ја основала својата колонија на островот. Гренланд станал данска колонија во 1814 година, по долгиот период на управувањето од страна на Данска-Норвешка (поточно норвешка управа). Со уставот од 1953 година, Гренланд станал дел од Кралството Данска. Во 1979 година, Гренланд се стекнал со статус на „домашна управа“, а во 2008 година Гренланѓаните гласале за префрлање повеќе ингеренции од рацете на данската власт во рацете на гренландската. Така, Гренланд станала автономна уставна држава на 21 јуни 2009 година.^[8] Во рацете на данските власти се меѓународните односи, безбедноста и финансиската политика, како и обезбедување 3,4 милијарди круни за Гренланд. Овие финансиски средства се очекуваат да се намалуваат како што се зајакнува гренландската економија.

Потекло на поимот

Името „Гренланд“ е од германско потекло и тоа за првпат го искористиле скандинавските доселеници на островот. Според „Исландските саги“, Норвежанецот Ерик Црвениот бил избркан од Исланд поради обвинение за убиство. Тој успеал да подготви еден брод за да отплови кон една земја која се наоѓала северозападно. Таа земја била островот Гренланд и по неговото пристигнување на островот тој го нарекол Grœnland, или во превод „Зелена земја“. Тој го ставил ова име со намера дека доброто име ќе привлече нови доселеници.^[9][10] Во македонскиот јазик ова име навлегло преку германските јазици. Сепак, официјалното име на државата е Калалит Нунат (Kalaallit Nunaat), што во превод значи „земја на Калалитите“.^[11] Калалитите се староседелско инуитско население кое живее во западниот дел од државата.

Политика

Главна статија: Политика на Гренланд

Шеф на државата на Гренланд е данската кралица Маргарета II Данска. Бидејќи Гренланд е уставна држава во рамките на Кралството Данска, данската кралица управува со овој остров, покрај копнена Данска. Данската кралица и данскиот парламент назначуваат Висок комесар на Гренланд кој го претставува островот. Моментален комесар на Гренланд е Микаела Енгел.

Во парламентот на Данска, Гренланд е претставен од двајца пратеници кои се избираат од гренландските граѓани. Данскиот парламент има 179 пратеници. Гренланд има и свој парламент кој има 31 член. Шеф на владата на Гренланд е премиерот, кој најчесто е водач на најголемата партија. Моментален премиер на Гренланд е Купик Клеист.

Административна поделба

Главна статија: Административна поделба на Гренланд

Гренланд во најголем дел е ненаселен остров. Во 2018 година, гренландската влада ги укинала старите општини и сега државата е поделена на 5 територии познати како општини: Сермерсок („многу мраз“) во чии рамки е главниот град Нук, Кујалек („југ“), Кеката („центар“) и Кекерталик и Аваната. Североисточниот дел од земјата е составен од Североисточниот гренландски национален парк.

име	гренландски	адм. центар	грб	ISO[12]	население	површина (км2)
Аваната	Avannaata Kommunia	Илулисат			10,651 [13]
Кујалек	Kommune Kujalleq	Какорток		GL-KU	7,589	32,000
Кекерталик	Kommune Qeqertalik	Асијат			6,504[14]
Кеката	Qeqqata Kommunia	Сисимиут		GL-QE	9,677	115,500
Сермерсок	Kommuneqarfik Sermersooq	Нук		GL-SM	21,232	531,900

Демографија

Главна статија: Демографија на Гренланд

Според проценките за јуни 2010 година, Гренланд има население од 57.637 жители,^[15] од кои 88% се Калалити (вклучувајќи и мешани жители од староседелско и европско потекло). Останатите 12% од населението се Европејци, главно Данци. Мнозинството население се лутеранци. Скоро сите Гренланѓани живеат покрај фјордовите во југозападниот дел од островот.^[16] Околу 15.000 жители живеат во главниот град Нук.

Јазик

Уште од доделувањето на статусот „домашна управа“ во 1979, и гренландскиот и данскиот биле во јавна употреба во државата. Така, мнозинското население на Гренланд е двојазично. Гренландскиот јазик станал единствен службен јазик во јуни 2009 година.^[17] Во пракса, данскиот сè уште се зборува во администрацијата и во високото образование. Данскиот е единствен јазик (мајчин јазик) за некои луѓе во главниот град и поголемите населени места. Гренландскиот правопис бил основан во 1851 година^[18] а преработен во 1973. Државата има писменост од 100%.^[15]

Религија

Верници во Гренланд
Протестанти			95,5 %
Католици			0,2 %
Други христијани			0,4 %
Инуитски духовни верувања			0,8 %
Агноисти			2,3 %
Атеисти			0,2 %
Бахаисти			0,6 %

Населени места

п р у Најголеми градови во Гренланд [19]
	Бр.		регион	Нас.	Бр.		регион	Нас.
Нук Сисимиут	1	Нук	Сермерсок	15.469	11	Уманак	Касуитсуп	1.299	Илулисат Какорток
	2	Сисимиут	Кеката	5.460	12	Касигијангуит	Касуитсуп	1.253
	3	Илулисат	Касуитсуп	4.606	13	Упернавик	Касуитсуп	1.129
	4	Какорток	Кујалек	3.306	14	Кекертарсуак	Касуитсуп	907
	5	Асијат	Касуитсуп	3.005	15	Канак	Касуитсуп	626
	6	Манитсок	Кеката	2.789	16	Кангарсијак	Касуитсуп	586
	7	Тасилак	Сермерсок	1.930	17	Кангерлусуак	Кеката	556
	8	Памиут	Сермерсок	1.619	18	Итокортормит	Сермерсок	469
	9	Нарсак	Кујалек	1.613	19	Кулорсуак	Касуитсуп	436
	10	Нанорталик	Кујалек	1.448	20	Кумит	Сермерсок	361

Гренланд во уметноста

• „Риболовот на китови на Гренланд“ (Greenland Whale Fisheries) - песна на ирската рок-група „Поугс“ (The Pogues) од 1984 година.^[20]

Галерија

• 
  Поглед кон главниот град Нук.
• 
  Карта на дебелината на ледената покривка на Гренланд.