Цвана (јазик)

Цвана или цвански (самонар. сецвана) е банту-јазик кој се зборува во регионот Јужна Африка од околу 4,5 милиони Цвани.^[1] Цвана е нигер-конгоански јазик и е сроден со северниот сото, како и со кгалагдискиот и лозискиот јазик.

Цвана
Setswana
Застапен во	Боцвана  ЈАР  Зимбабве  Намибија
Подрачје	Јужна Африка
Говорници	3,4 милиони во ЈАР (2006) 1,1 милиони во Боцвана
Јазично семејство	нигер-конгоанско атлантско-конгоански бенуе-конгоански бантоидни јужни бантоидни банту јужни банту сотоцвански цвана
Статус
Службен во	Боцвана  ЈАР
Јазични кодови
ISO 639-1	tn
ISO 639-2	tsn
ISO 639-3	tsn
Linguasphere	99-AUT-eg incl. varieties 99-AUT-ega to 99-AUT-egn

Цвана
лице	moTswana
народ	baTswana
јазик	seTswana
држава	leTswana (исто така и Боцвана)

Цвана е службен јазик во Боцвана, каде е и лингва франка. Во Боцвана го зборуваат околу 1,1 милиони луѓе, но сепак мнозинството од говорниците чии мајчин јазик е цвана живее во ЈАР. Во ЈАР околу 3,4 милиони луѓе го зборуваат јазикот и истиот е еден од 11-те службени јазици во државата. Покрај ЈАР, во Зимбабве има 29.400 Цвани кои го зборуваат јазикот, а во Намибија има околу 12.300 Цвани.^[1]

Фонологија

Самогласки

Самогласките во цвана се:^[2]

	предни	задни
затворени	⟨i⟩ /i/	⟨u⟩ /u/
скоро-затворени	⟨e⟩ /ɪ/	⟨o⟩ /ʊ/
полуотворени	⟨ê⟩ /ɛ/	⟨ô⟩ /ɔ/
отворени	⟨a⟩ /a/

Во некои дијалекти може да се пронајдат и две дополнителни самогласки: /e/ и /o/.^[3]

Согласки

Согласките во цвана се:^[4]

		лабијални	алвеоларни		посталвеоларни	непчени	меконепчени	увуларни	грлени
			централни	латерални
носни		⟨m⟩ /m/	⟨n⟩ /n/			⟨ny⟩ /ɲ/	⟨ng⟩ /ŋ/
експлозивни	без призвук	⟨p⟩  ⟨b⟩ /p/  /b/	⟨t⟩  ⟨d⟩ /t/  /d/				⟨k⟩ /k/
	со призвук	⟨ph⟩ /pʰ/	⟨th⟩ /tʰ/				⟨kh⟩ /kʰ/	⟨kg⟩ /qʰ/
африкативни	без призвук		⟨ts⟩ /ts/	⟨tl⟩ /tɬ/	⟨tš⟩   ⟨j⟩ /tʃ/  /dʒ/
	со призвук		⟨tsh⟩ /tsʰ/	⟨tlh⟩ /tɬʰ/	⟨tšh⟩ /tʃʰ/
фрикативни		⟨f⟩ /f/	⟨s⟩ /s/		⟨š⟩ /ʃ/			⟨g⟩ /χ/	⟨h⟩ /h/
вевни			⟨r⟩ /r/
апроксимантни		⟨w⟩ /w/		⟨l⟩ /l/		⟨y⟩ /j/

Цвана јазик
Писмо	латиница
Пример	Прв член од „Декларацијата за човекови права“
Текст	Batho botlhe ba tsetswe ba gololosegile le go lekalekana ka seriti le ditshwanelo. Ba abetswe go akanya le maikutlo, mme ba tshwanetse go direlana ka mowa wa bokaulengwe.
Македонски	Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност.
Портал: Јазици

Акцент

Акцентот во цвана е неменлив и секогаш паѓа на вториот слог од крајот на зборот. Сепак, кај некои сложени зборови акцентот може да има секундарен акцент во првиот дел од зборот. Слогот на кој паѓа акцентот е издолжен при изговор. Така на пример, зборот mosadi се изговара [mʊ̀ˈsáːdì].^[5]

Тон

Цвана има два тона: висок и низок. Нискиот тон е позачестен одошто високиот. Тоновите не се бележат при пишување.^[6]

go bua /χʊ búa/ „зборува“

go bua /χʊ bua/ „дере“

o bua Setswana /ʊ́búa setswána/ „Тој зборува цвана.“

o bua Setswana /ʊbúa setswána/ „Ти зборуваш цвана.“

Важна одлика на тонот е т.н. расширување на високиот тон. Ако еден слог има висок тон, следните два слога исто така ќе имаат висок тон, освен ако не се на крајот од зборот.^[7]

simolola /símʊlʊla/ > /símʊ́lʊ́la/ „започнува“

simologêla /símʊlʊχɛla/ > /símʊ́lʊ́χɛla/ „започнува да“