From Wikipedia, the free encyclopedia
Самоанскиот јазик (Gagana fa'a Sāmoa) — полинезиски јазик кој е службен јазик во Самоа и Американска Самоа во Океанија. Тој е прв, мајчин, јазик на најголем број од жителите во двата ентитета или на околу 246,000 жители. Самоанскиот јазик е познат во лингвистиката по фонолошката разлика меѓу формален, неформален говор и церемонијален говор.
Самоански јазик | |
---|---|
Gagana fa'a Sāmoa | |
Застапен во | Самоа Американска Самоа |
Подрачје | Самоа, Американски Самоа, со мали заедници во Нов Зеланд, Австралија, САД и останатата самоанска дијаспора. |
Говорници | 369,957 [1] |
Јазично семејство | австронезиско
|
Статус | |
Службен во | Самоа (199,000) Американска Самоа (56,700) |
Јазични кодови | |
ISO 639-1 | sm |
ISO 639-2 | smo |
ISO 639-3 | smo |
Самоанскиот јазик е дел од самоанската група на австронезиски јазици. Јазикот е сроден со останатите полинезиски јазици, со кои споделува големи сличности во поглед на зборовниот фонд.
Јазичарите немаат целосна согласност при класификацијата на јазикот во однос на останатите полинезиски јазици.[2] „Традиционалната класификација“[3] која се заснова на граматиката и зборовниот фонд го сместува самоанскиот со толелајскиот и источнополинезиските јазици, кои ги вклучува рапануи, маорски, тахитски и хавајски јазик. Според оваа анализа, две главни групи на полинезиските јазици се јадрените полинезиски јазици и тонганските јазици. Анализата на Базата на основниот зборовен фонд на австронезиските јазици од 2008 е контрадикторна во тоа што вели дека тонганскиот и самоанскиот сочинуваат подгрупа,[4] но старите подгрупи тонгански и јадрени полинезиски се повторно присутни.[5] Сите полинезиски јазици споделуваат големи сличности, особено во зборовниот фонд. Кај скоро сите јазици самогласките се стабилни, односно се составени од a, e, i, o и u.
Во светот се проценува дека има околу 370.00о самоански говорници, од кои 69% од нив живеат на Самоанските Острови.[1] Во дијаспората, самоанскиот јазик се зборува во Нов Зеланд каде според пописот од 2006 година биле забележани 95,428 луѓе што зборуваат самоански, а имало 141,103 Самоанци. Така, од сите Самоанци во Нов Зеланд, 70.5 % можат да зборуваат самоански, што го прави јазикот четврт најзборуван во државата веднаш зад англиски, маорски и кинески. 66.4 % од Самоанците живеат во Окленд. Според пописот на Австралија од 2006 година, во државата имало 38,525 говорници на самоански, но имало 39,992 Самоанци.
Самоанската азбука се состои од 14 букви и еден апостроф. Во табелата се дадени самоанските букви со вредност според МФА и македонски приближен еквивалент:
буква | МФА | македонски еквивалент |
---|---|---|
Aa Āā |
/a/ /aː/ |
авион таа |
Ee Ēē |
/ɛ/ /eː/ |
се сее |
Ii Īī |
/ɪ/ /iː/ |
ти акции |
Oo Ōō |
/o/ /ɔː/ |
овес координација |
Uu Ūū |
/ʊ, w/ /uː/ |
нема во македонскиот, слично на англиските u и w. |
Ff | /f/ | фрла |
Gg | /ŋ/ | манго |
Ll | /l/ /ɾ/ |
лево рака |
Mm | /m/ | мост |
Nn | /n/ /ŋ/ |
нос манго |
Pp | /p/ | песна |
Ss | /s/ | список |
Tt | /t/ /k/ |
тие кутија |
Vv | /v/ | весник |
‘ | /ʔ/ | грлен глас, нема во македонскиот. |
Буквите Hh (/h/), Kk (/k/) и Rr (/ɾ/) не се дел од азбуката бидејќи се користат само за странски зборови.
Во самоанскиот јазик има пет самогласки кои се појавуваат во кратка и долга форма. Долгите самогласки имаат надреден знак, односно макрон. Еден збор може да се пишува исто, но да има две различни значења поради должината на самогласките.[6]
Буквата u во комбинација со уште една самогласка произведува глас /w/, исто како англиската буква w. Гласот /w/ нема буква во азбуката.
Краткиот глас /a/ во мал број зборови се изговара како [ə] (или во македонскиот означен со ’): mate или maliu (мртов) или vave (да бидеш брз).
Во самоанскиот јазик се користат следните дофтонзи: /au/, /ao/, /ai/, /ae/, /ei/, /ou/, /ue/.
Во стандардниот самоански јазик има јасна разлика меѓу согласките /t/, /n/ и ŋ/. Во разговорниот самоански јазик гласовите /n/и /ŋ/ се спојуваат со [ŋ] и /t/ се изговара како [k].
Грлениот глас /ʔ/ е фонемичен во самоанскиот и се бележи со апостроф. Присуството или отсуството на гласот во зборовите резултира со различно значење на истите.[6]
/l/ се изговара како вевна р ([ɾ]) ако е проследена од задни самогласки (/a, o, u/) или претходена од /i/. Во останатите случаи се изговара како [l] (л). /s/ е послабо струјна од англиската или македонската с. Гласовите /ɾ/ (р) и /h/ (х) се користат само за странски зборови.
Акцентот во самоанскиот јазик е слободен, но општо гледано почесто се наоѓа на последниот слог ако има долга самогласка или на вториот слог ако ги нема долгите самогласки или дифтонзи.
При предавање на странски зборови, гласовите остануваат слични[7], односно се приспособуваат кон фонолошкиот систем на јазикот. Така, се забележани следниве примери:
Во самоанскиот јазик редоследот зборовите во реченицата не е фиксиран, како што е слична состојбата во македонскиот, и една реченица може да има различен зборовен редослед. Четирите најчести зборовни редоследи се: прирок-подмет-предмет, прирок-предмет-подмет, предмет-прирок-подмет и подмет-прирок-предмет.[6][8][9]
Така на пример, земена е реченицата „Девојчето отиде во куќата.“ со редослед подмет-прирок-предмет, која може на самоански да се искаже на четири начина:
Определен член во самоанскиот јазик е le. Членот se е секогаш неопределен во еднина, додека членот ni е неопределен во множина. Определениот член се изостава пред именки во множина.[7]
Самоанскиот јазик има два рода: машки и женски.[10] Родот во самоанскиот јазик се изразува со употреба на посебни зборови за машки и женски род:
ʻO le aliʻi, поглавица ʻO le tamāloa, маж ʻO le tama, момче ʻO le poʻa, машко животно ʻO le toeaʻina, постар маж sole, разговорен збор за момче |
ʻO le tamaitaʻi, дама ʻO le fafine, жена ʻO le teine, девојче ʻO le manu fafine, женско животно ʻO le loʻomatua, постара жена suga, funa, разговорен збор за девојче |
Кога не постои посебен збор за одредување род кај зборови за животни, тогаш се додава poʻa и fafine. Родот кај некои растенија е познат по tane и fafine, како што е во примеров ʻo le esi tane; ʻo le esi fafine. За други предмети нема посебни зборови за одредување род.[7]
Како и останатите австронезиски јазици, самоанскиот јазик има вклучително и исклучително „ние“ и разликува еднина, двоина и множина. Коренот на вклучителното „ние“ може да се појави во еднина, кога означува емоционална вмешаност на зборувачот.
еднина | двоина | множина | |
---|---|---|---|
Прво лице (исклучително) | a‘u , ‘ou | mā‘ua, mā | mātou |
Прво лице (вклучително) | tā | tā‘ua, tā | tātou |
Второ лице | ‘oe, ‘e | ‘oulua | ‘outou, tou |
Трето лице | ia / na | lā‘ua | lātou |
Самоански јазик | |
Писмо | латиница |
Пример | Прв член од „Декларацијата за човекови права“[11] |
Текст | O tagata soifua uma ua saoloto lo latou fananau mai, ma e tutusa o latou tulaga aloaia faapea a latou aia tatau. Ua faaeeina atu i a latou le mafaufau lelei ma le loto fuatiaifo ma e tatau ona faatino le agaga faauso i le va o le tasi i le isi. |
Македонски | Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност. |
Портал: Јазици |
број | самоански | македонски |
---|---|---|
0 | noa, selo | нула |
1 | tasi | еден |
2 | lua | два |
3 | tolu | три |
4 | fa | четири |
5 | lima | пет |
6 | ono | шест |
7 | fitu | седум |
8 | valu | осум |
9 | iva | девет |
10 | sefulu, gafulu, fulu | десет |
11 | sefulu ma le tasi, sefulu tasi | единаесет |
12 | sefulu ma le lua, sefulu lua | дванаесет |
20 | luafulu, lua sefulu | дваесет |
30 | tolugafulu, tolu sefulu | триесет |
40 | fagafulu, fa sefulu | четириесет |
50 | limagafulu, lima sefulu | педесет |
60 | onogafulu, ono sefulu | шеесет |
70 | fitugafulu, fitu sefulu | седумдесет |
80 | valugafulu, valu sefulu | осумдесет |
90 | ivagafulu, iva sefulu | деведесет |
100 | selau, lau | сто |
200 | lua lau, lua selau | двесте |
300 | tolugalau, tolu selau | триста |
1000 | afe | илјада |
2000 | lua afe | две илјади |
10,000 | mano, sefulu afe | десет илјади |
100,000 | Selau afe | сто илјади |
1,000,000 | miliona | милион |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.