Uzbekistan

From Wikipedia, the free encyclopedia

Uzbekistan
Remove ads

Uzbekistan (Uzbek: O‘zbekiston) atau nama rasminya, Republik Uzbekistan (Ózbekiston Respublikasi, Ўзбекистон Республикаси) merupakan sebuah negara tanpa pantai di Asia Tengah. Ibu kotanya ialah bandar Tashkent. Bahasa negeri ialah bahasa Uzbekistan. Keluasannya ialah 448,978 km. Pada masa ini, jumlah penduduk negara ini melebihi 37,5 juta[6]. Mata wang — sum. Republik Uzbekistan terdiri daripada 12 wilayah, bandar Tashkent, dan Republik Karakalpakstan, dan ialah sebuah republik autonomi. Uzbekistan ialah ahli CIS, PBB, Pertubuhan untuk Keselamatan dan Kerjasama di Eropah, dan Pertubuhan Kerjasama Shanghai. Uzbekistan bersempadan dengan lima negara: Kazakhstan di utara; Kyrgyzstan dari timur laut; dari Tajikistan ke tenggara; dari selatan Afghanistan; Ia bersempadan dengan Turkmenistan di barat daya. Uzbekistan, yang dituturkan oleh orang Uzbekistan, ialah bahasa rasmi dan dituturkan oleh majoriti penduduknya, manakala Rusia dan Tajik ialah bahasa minoriti yang penting. Islam ialah agama utama, dan kebanyakan orang Uzbekistan ialah Muslim[7].

Fakta Segera Republik Uzbekistanريڤوبليك اوزبيکيستن‎O‘zbekiston RespublikasiЎзбекистон Республикаси, Ibu negaradan bandar terbesar ...


Remove ads

Sejarah

Rencana utama: Sejarah Uzbekistan

Kawasan Uzbekistan telah dihuni sejak milennium kedua SM. Ada temuan-temuan perkakas purba manusia serta monumen-monumen di daerah Ferghana, Tashkent, Bukhara, Khorezm dan Samarkand.

Alexander Agung menaklukkan Sogdiana dan Baktria pada 327 SM, menikahi Roxana, anak seorang ketua suku Baktria setempat. Namun, penaklukan ini rupanya tidak banyak menolong Alexander kerana rakyat melawan dengan sengit, sehingga tentara Alexander akhirnya kalah di wilayah ini.

Selama berabad-abad wilayah Uzbekistan diperintah oleh empayar-empayar Iran, seperti Empayar Parthia dan Sassan.

Pada abad ke-14 M, Timurlang, mengalahkan bangsa Mongol dan membangun sebuah empayar. Dalam peperangannya, Timur Lenk memperluas wilayahnya hingga ke Timur Tengah. Ia mengalahkan Sultan Uthmaniyyah Bayezid I. Bayezid ditangkap dan meninggal dalma penahanan. Timur Lenk berusaha membangun ibu kota empayarnya di Samarkand. Kini, Timur Lenk dianggap sebagai salah satu pahlawan terbesar di Uzbekistan yang memainkan peranan penting dalam identitas dan sejarah nasionalnya. Setelah jatuhnya Empayar Timur Lenk, kaum Uzbek merebut wilayah ini.

Zaman Rusia dan Soviet

Pada abad ke-19, Empayar Rusia mula berkembang dan menyebar ke Asia Tengah. Masa "Permainan Besar" pada umumnya dianggap berlangsung dari lebih kurang 1813 hingga Konvensyen Inggeris-Rusia 1907. Setelah Revolusi Bolshevik tahun 1917, perkembangan tahap kedua yang tidak begitu intensif berlangsung. Pada awal abad ke-19, ada wilayah sekitar 3,200 km yang memisahkan India British dengan wilayah-wilayah di pinggiran Empayar Rusia. Banyak dari daerah antara ini tidak dipetakan.

Pada 27 Oktober 1924, Republik Sosialis Soviet Uzbekistan (RSS Uzbekistan) ditubuhkan dan Samarkand dijadikan sebagai ibu kota. Pada 1 September 1930, ibu kota dipindahkan ke Tashkent.

Kemerdekaan dan Uzbekistan moden

Uzbekistan mengisytiharkan kedaulatan negaranya pada 20 Jun 1990. Uzbekistan mengisytiharkan kemerdekaan pada 31 Ogos 1991 dan 1 September dijadikan sebagai hari kemerdekaan kebangsaan. Nama RSS Uzbekistan ditukarkan kepada Republik Uzbekistan pada 30 September pada tahun sama. Kesatuan Soviet dibubarkan pada 26 Disember pada tahun sama.

Pada akhir 1991, sebuah referendum telah dijalankan bagi meninjau sokongan kemerdekaan Republik Uzbekistan, dengan 93.8% daripada pengundi menerima kemerdekaan tersebut. Peratusan pengundi yang hadir ialah 94.1%. Perlembagaan Uzbekistan diwartakan secara rasmi pada 8 Disember 1992.

Presiden Uzbekistan, Islam Karimov dipilih melalui pilihan raya pada 29 Disember 1991. Beliau memerintah sebagai Presiden hingga kematiannya pada 2 September 2016. Beliau digantikan dengan Perdana Menteri Uzbekistan pada masa itu, Shavkat Mirziyoyev pada 14 Disember pada tahun sama.

Remove ads

Wilayah dan daerah

Laman utama: Wilayah di Uzbekistan dan Daerah di Uzbekistan

Uzbekistan terbahagi kepada 12 wilayah (viloyat), satu republik autonomi (respublika) dan satu bandar bebas (shahari).

Wilayah-wilayah ini seterusnya dibahagikan kepada 160 daerah (tuman).

Maklumat lanjut Bahagian, Ibu kota ...

[9]

Remove ads

Geografi

Rencana utama: Geografi Uzbekistan

Uzbekistan berkeluasan kira-kira 448,978 kilometer persegi, menjadikan negara ini sebagai negara ke-56 terbesar dunia.[10] Dalam kalangan negara CIS, Uzbekistan ialah negara keempat terbesar.[11]

Negara ini ialah negara dikelilingi daratan, malah merupakan satu daripada dua negara yang dikelilingi oleh negara yang juga dikelilingi daratan, negara yang satu lagi ialah Liechtenstein. Puncak tertinggi Uzbekistan ialah Khazret Sultan dengan ketinggian mencecah 4,643 meter di atas paras laut, dan terletak di sempadan Tajikistan-Uzbekistan, yakni di barat laut Dushanbe.[11]

Iklim Uzbekistan secara umumnya ialah iklim benua, dengan kadar penurunan hujan tahunan yang rendah pada 100 - 200 milimeter. Suhu musim panas purata lazimnya ialah 40 °C manakala suhu purata musim sejuk ialah -23 °C.[12]

Demografi

Setakat 2024, Uzbekistan memiliki angka penduduk seramai 37,543,167 orang.[13] Penduduk Uzbekistan juga adalah muda, 34.1% rakyatnya berumur kurang daripada 14 tahun setakat 2008. Mengikut rujukan rasmi, penduduk kaum Uzbek merangkumi 80% jumlah penduduk Uzbekistam. Kaum-kaum lain di Uzbekistan termasuklah kaum Tajik (5%), Kazakh (3%), Karakalpak (2.5%), Rusia (2%) dan Tatar (1.5%).[14]

Seperti di negara-negara Asia Tengah yang lain, penduduk Republik Uzbekistan agak "muda", kebanyakannya adalah dalam usia bekerja. 42% daripada jumlah penduduk adalah golongan muda usia pra-kerja, 51% berumur bekerja, 7% lebih tua daripada usia bekerja.

Komposisi etnik penduduk Uzbekistan pada 2021:

  • Uzbek 29.2 juta orang, atau 84.4% daripada populasi.
  • Tajik 1.7 juta orang.
  • Kazakh 821.2 ribu orang.
  • Orang Karakalpaks 752.7 ribu orang.
  • Rusia 720.3 ribu orang.
  • Kyrgyz 291.6 ribu orang.
  • Turkmen 206.2 ribu orang.
  • Tatar 187.3 ribu orang.
  • Warga Korea 174.2 ribu orang.
  • Ukraine 67.9 ribu orang.
  • Azerbaijan 41.2 ribu orang.
  • Belarusians 18.5 ribu orang.
  • Warganegara lain: 426.4 ribu orang [15]
Remove ads

Budaya

Tapak Warisan Dunia UNESCO

Uzbekistan mempunyai lima tapak budaya dan dua tapak semula jadi dalam senarai Warisan Dunia UNESCO. Tapak budaya ialah:


Tapak semulajadi ialah:

Agama

Laman utama: Agama di Uzbekistan dan Islam di Uzbekistan

Islam ialah agama paling utama di Uzbekistan. Laporan oleh Pew Research Center pada 2009 menyatakan bahawa penduduk Muslim merangkumi 93.3% jumlah penduduk Uzbekistan.[17] 90% penganut Islam ialah Sunni, 1% Syiah dan selebihnya ialah sekular.[18]

Penganut Kristian Ortodoks Rusia merangkumi 7% populasi Uzbekistan pada 2014.[19] Sebuah laporan pada awal 90-an mencatatkan jumlah penganut Yahudi Uzbekistan adalah sebanyak 93,000 orang.[20] Kira-kira 7,400 orang penganut Majusi kini tinggal di Uzbekistan, kebanyakannya di kawasan Tajik.[21]

Bahasa

Rencana utama: Bahasa di Uzbekistan

Bahasa Uzbek ialah bahasa rasmi Uzbekistan. Bahasa Uzbek ialah salah satu bahasa-bahasa Turkik dan kini ditulis dalam tulisan Rumi secara rasmi, tetapi pernah ditulis dalam tulisan Nasta'liq serta Cyril. Meskipun penggunaan tulisan Cyril telah dihapuskan dalam kegunaan rasmi, sesetengah daripada pihak media masih menggunakan tulisan tersebut, dengan ada yang menggunakan kedua-dua tulisan Rumi dan Cyril dengan serentak. Tulisan Cyril dalam bahasa Uzbek juga umum dalam golongan tua.[22] Kefasihan dalam bahasa tertentu adalah tidak perlu dalam proses permohonan kewarganegaraan Uzbekistan.[23]

Bahasa Uzbek ialah bahasa pengantar utama pendidikan di Uzbekistan, dengan peratusan pelajar sekolah yang menggunakan bahasa Uzbek sebagai bahasa pengantar ialah 85.61% setakat 2016.[24]

Remove ads

Ekonomi

Rencana utama: Ekonomi Uzbekistan

Pada 2017, pecahan KDNK Uzbekistan mengikut sektor ialah 47.3% perkhidmatan, 33.4% industri dan 19.3% pertanian.[25] Nilai GNI per kapita Uzbekistan ialah AS$2,020 pada 2018, menetapkan nilai pariti kuasa beli pada AS$7,230.[26]

Negara ini merupakan pengeluar utama gas asli, emas, arang batu, petroleum, perak dan uranium.[27] Uzbekistan memiliki simpanan emas keempat terbesar di dunia, dan melombong 80 tan emas setiap tahun, menjadikan republik ini sebagai negara pengeluar emas ketujuh terbesar dunia. Selain itu, Uzbekistan memiliki simpanan tembaga ke-10 terbesar dunia dan simpanan uranium pula ialah ke-12 terbesar. Pengeluaran uranium negara ialah ketujuh terbesar di dunia.[28][29]

Uzbekistan mempunyai simpanan petroleum dan gas asli yang ketara, dengan 194 buah deposit hidrokarbon dikenal pasti di Uzbekistan, yakni 98 buah deposit peluwapan gas dan gas asli, dan 96 buah deposit peluwapan gas. Syarikat petroleum dan gas kebangsaan, Uzbekneftegas mengeluarkan 60 ke 70 bilion meter padu gas asli setiap tahun, menjadikan mereka sebagai pengeluar gas asli ke-11 terbesar pada peringkat global.[30][31]

Pengangkutan

Pengangkutan adalah sangat penting di Uzbekistan. Uzbekistan mempunyai sistem pengangkutan yang maju, termasuk pengangkutan rel, jalan raya dan udara. Cara paling mudah untuk mengembara antara bandar adalah dengan kereta api berkelajuan tinggi, seperti "Afrosiyob" dan "Sharq", dan Tashkent juga mempunyai metro. Wilayah bersaiz sederhana negara dan kepadatan penduduk yang tinggi, perpecahan pusat perindustrian dan pertanian, serta pemilikan sistem pengangkutan yang maju adalah penting bagi Uzbekistan.

Pengangkutan rel

Kereta api Uzbekistan diuruskan oleh syarikat milik kerajaan O'zbekiston Temir Yo'llari . Sehingga 2022, panjang kereta api di Uzbekistan ialah 7,400 kilometer. Daripada jumlah ini, lebih 1,300 kilometer dibekalkan elektrik. Laluan utama kereta api Uzbekistan adalah sebahagian daripada Trans-Caspian Railway yang menghubungkan Tashkent dengan bandar-bandar yang terletak di tebing Sungai Amu Darya. Uzbekistan mempunyai rangkaian kereta api dengan semua negeri jiran sekitarnya. Negeri-negeri ini termasuk: Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan, Tajikistan dan Afghanistan[32].

Pengangkutan darat berkelajuan tinggi

Pada masa ini, kereta api berkelajuan tinggi di Uzbekistan termasuk trek sepanjang 600 km dan dikendalikan oleh peralatan Talgo 250. Laluan kereta api berkelajuan tinggi sepanjang 600 km (373 mi) menghubungkan Tashkent dan Bukhara, dua bandar utama di Uzbekistan. Garisan itu melintasi enam wilayah: Tashkent, Sirdaryo, Jizzakh, Samarkand, Navoi dan Bukhara. Kereta api beroperasi setiap hari di bawah jenama Afrosiyob. Talian itu pada mulanya menghubungkan Tashkent dengan Samarkand, tetapi sambungan ke Bukhara dibuka pada 25 Ogos 2016. Perjalanan sejauh 600 km (373 mi) dari Tashkent ke Bukhara kini mengambil masa 3 jam 20 minit dan bukannya 7 jam[33].

Penerbangan Awam

Selepas pengisytiharan kemerdekaan Republik Uzbekistan, mengikut Dekri Presiden Republik Uzbekistan bertarikh 28 Januari 1992, Syarikat Penerbangan Kebangsaan Uzbekistan Airways telah diwujudkan atas dasar Jabatan Penerbangan Awam Uzbekistan, yang berada di bawah bidang kuasa Kesatuan bekas Kementerian Kesatuan. Pengangkutan udara adalah salah satu sektor utama ekonomi Uzbekistan, melayani pembangunan hubungan antarabangsa, ekonomi, diplomatik, budaya negara dengan dunia luar [34]. Di Tashkent, Nukus, Samarkand, Bukhara, Urgench, Termez, Karshi, Namangan, Fergana, Navoi terdapat lapangan terbang yang dilengkapi dengan peralatan moden. Lapangan Terbang Antarabangsa Tashkent ialah lapangan terbang antarabangsa terbesar di rantau Asia Tengah. Lapangan terbang Bukhara, Samarkand, Urgench juga mempunyai status antarabangsa. Syarikat Penerbangan Nasional Uzbekistan Airways kerap melakukan 20 penerbangan antarabangsa. 44 pejabat perwakilan telah dibuka di bandar-bandar Eropah, Amerika, Asia Tenggara dan KNNM negara [35]. Sepanjang tahun-tahun kemerdekaan, Kerajaan Republik Uzbekistan telah memperuntukkan 1 bilion 200 juta dolar kepada industri penerbangan. Pelaburan dalam jumlah dolar AS telah dibuat dan infrastruktur moden yang dibangunkan telah dibina. Semua penerbangan antarabangsa dijalankan dengan pesawat Boeing 767/757, A-310, U-85. Syarikat penerbangan nasional Uzbekistan Airways bekerjasama dengan syarikat besar Eropah Airbus Industri, syarikat Amerika Boeing, biro reka bentuk Rusia Ilyushin, firma Jerman dan Perancis dalam pelbagai bidang.

Pendidikan

Uzbekistan memiliki kadar celik huruf yang tinggi, dengan kira-kira 99.9% penduduk berumur lebih daripada 15 tahun dapat membaca dan menulis. Pelajar menghadiri sekolah dari Isnin hingga Sabtu semasa tahun akademik, dan pendidikan formal tamat pada penghujung gred 11. Menurut Agensi Statistik Uzbekistan, bilangan institusi pendidikan am di Uzbekistan pada awal tahun akademik 2022/2023 ialah 10,522 Beberapa sekolah menengah, sekolah khusus, sekolah magnet, gimnasium, lyceum, dan gimnasium linguistik dan teknikal telah ditubuhkan baru-baru ini. Pendidikan vokasional menengah disediakan di sekolah vokasional atau teknikal khusus, lyceum atau kolej, dan sekolah vokasional. Pada awal tahun akademik 2022/2023, bahagian pelajar lelaki dalam bilangan pelajar di institusi pendidikan menengah am ialah 51.3%, dan bahagian pelajar perempuan ialah 48.7%.

Terdapat banyak universiti, institut, akademi, konservatori, kolej dan institusi pengajian tinggi di Uzbekistan. Terdapat tiga peringkat utama: pendidikan tinggi asas, yang menyediakan asas kepada bidang pengajian yang dipilih dan membawa kepada ijazah sarjana muda; pendidikan tinggi khusus, di mana pelajar dianugerahkan diploma pakar; dan pendidikan tinggi saintifik dan pedagogi, yang membawa kepada ijazah sarjana. Pendidikan pasca siswazah boleh membawa kepada calon ijazah sains dan doktor falsafah sains (PhD). Dengan penerimaan Undang-undang Pendidikan dan Pendidikan Tinggi, sektor swasta telah diwujudkan dan pelbagai institusi swasta telah dilesenkan. Pengajian tinggi di Uzbekistan menghasilkan hampir 600 ratus ribu orang graduan setiap tahun. Insitut-institut pengajian tinggi awam Uzbekistan termasuklah Universiti Kebangsaan Uzbekistan, Universiti Teknikal Negara Uzbekistan dan Akademi Islam Antarabangsa Uzbekistan. Pelbagai universiti asing memiliki kampus di republik ini seperti Universiti Westminster dan Universiti Turin.

Di Uzbekistan, perbelanjaan awam untuk pendidikan berjumlah 5.6% daripada KDNK pada tahun 2019 dan 6.2% daripada KDNK pada tahun 2021. Pada tahun 2019, bahagian terbesar daripada jumlah perbelanjaan pendidikan dibelanjakan untuk pendidikan menengah (kira-kira 65%), pendidikan pra-rendah (21%), pendidikan tinggi (10.%) pendidikan menengah (4.%).

Pada tahun 2023, UNICEF menyokong Kerajaan Uzbekistan dalam membangunkan Pelan Hala Tuju Pembaharuan Pendidikan, yang bertujuan untuk mengumpulkan kerajaan, rakan pembangunan, guru, ibu bapa, pelajar dan komuniti sekolah untuk mencapai matlamat strategik yang digariskan untuk pendidikan berkualiti transformatif [36]

Remove ads

Rujukan

Pautan luar

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads