Aix-en-Provence

Aix-en-Provence, ^[a] jew sempliċement Aix, hija belt u komunali fin-nofsinhar ta' Franza, madwar 30 kilometres (20 mi) fit-tramuntana ta' Marsilja . Ex-kapitali ta' Provence, hija s- sottoprefettura tal- arrondissement ta' Aix-en-Provence, fid-dipartiment ta' Bouches-du-Rhône, fir-reġjun ta' Provence-Alpes-Côte d'Azur . Il-popolazzjoni ta' Aix-en-Provence hija ta' madwar 145,000. L-abitanti tagħha jissejħu Aixois jew, inqas komunement, Aquisextains.

Aix-en-Provence
Franza
Amministrazzjoni
Stat sovran	Franza
Administrative territorial entity of France	Franza Metropolitana
Region of France	Provence-Alpes-Côte d'Azur
Dipartimenti ta' Franza	Bouches-du-Rhône (en)
Arrondissement of France	arrondissement of Aix-en-Provence (en)
Canton of France	canton of Aix-en-Provence-Nord-Est (en)
Kap tal-Gvern	Maryse Joissains-Masini (mul)
Isem uffiċjali	Aix-en-Provence Ais de Provença Aix
Ismijiet oriġinali	Aix-en-Provence
Kodiċi postali	13080, 13090, 13100, 13290u 13540
Ġeografija
Koordinati	43.5278°N 5.4456°E / 43.5278; 5.4456
Aix-en-Provence Aix-en-Provence (France)
Superfiċjenti	186.08 kilometru kwadru
Għoli	173 m, 73 m, 501 mu 246 m
Fruntieri ma'	Bouc-Bel-Air (mul) , Cabriès (mul) , Éguilles (mul) , Gardanne (mul) , Meyreuil (mul) , Le Puy-Sainte-Réparade (mul) , Rognac (mul) , Rognes (mul) , Saint-Cannat (mul) , Saint-Marc-Jaumegarde (mul) , Le Tholonet (mul) , Velaux (mul) , Venelles (mul) , Ventabren (mul) u Vitrolles (mul)
Demografija
Popolazzjoni	147,933 abitanti (1 Jannar 2022)
Informazzjoni oħra
Żona tal-Ħin	UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati	Granada, Bath, Baton Rouge (en) , Kartaġni, Coimbra, Coral Gables, Philadelphia, Oujda, Perugia, Tübingen, Ashqelon (mul) , Baalbek, Bamako, Kumamoto (en) u Pécs
aixenprovence.fr

Ġeografija

Aix-en-Provence tinsab 30 kilometru fit-tramuntana miċ-ċentru ta' Marsilja bit-triq u 20 km f'linja dritta mill-Baħar Mediterran, bejn il-massiv ta' Sainte-Victoire fil-lvant u l-muntanji ta' Trévaresse fil-punent.

B'18,608 ettaru, hija l-11-il l-akbar muniċipalità fi Franza metropolitana u r-4 l-akbar fir-reġjun ta' Bouches-du-Rhône.

Il-lokazzjoni tal-belt ta' Aix-en-Provence tpoġġiha f'żona li r-riskju sismiku tagħha huwa stmat li huwa bejn baxx u medju, simili għall-muniċipalitajiet tar-reġjun tat-tramuntana ta' Bouches-du-Rhône. It-terremot tal-1909 ikkawża ħsara sinifikanti hemmhekk.

Storja

Fondazzjoni ta’ Aix minn Sextius Calvinus (Joseph Villevieille, 1900)

Aix (Aquae Sextiae) twaqqfet fis-sena 123 QK mill-konslu Ruman Sextius Calvinus, li ta ismu lill-għejun tagħha, wara l-qerda tal-oppidum Galliku fil-qrib f'Entremont. Fis-sena 102 QK, il-viċinanza tagħha kienet ix-xena tal-Battalja ta' Aquae Sextiae, fejn ir-Rumani taħt Gaius Marius għelbu lill-Ambroni u t-Teutoni, b'suwiċidji tal-massa fost in-nisa maqbuda, li għaddew għal leġġendi Rumani ta' erojiżmu Ġermaniku.

Fis-seklu 4 WK saret il-metropoli ta' Narbonensis Secunda. Ġiet okkupata mill-Visigoti fis-sena 477. Fis-seklu ta' wara, il-belt ġiet ripetutament misruqa mill-Franki u l-Lombardi, u ġiet okkupata mis-Saraceni fis-sena 731 u minn Charles Martel fis-sena 737. Aix, li matul il-Medju Evu kienet il-belt kapitali ta' Provence, ma laħqitx l-aqwa tagħha qabel is-seklu 12, meta, taħt id-djar ta' Barċellona/Aragona u Anjou, saret ċentru artistiku u post ta' tagħlim^[4].

Aix għaddiet għall-kuruna ta’ Franza mal-bqija ta’ Provence fl-1487, u fl-1501 Louis XII stabbilixxa hemmhekk il-parlament ta’ Provence, li eżista sal-1789. Fis-sekli 17 u 18, il-belt kienet is-sede tal-Intendenza ta’ Provence. Skavi arkeoloġiċi attwali fil-Ville des Tours, subborg medjevali ta’ Aix, żvelaw il-fdalijiet ta’ anfiteatru Ruman. Depożitu ta’ għadam fossili mill-Miocene Kontinentali ta’ Fuq ta lok għal leġġenda ta’ dragun Kristjan^[5].

Knejjes

Katidral ta' Saint-Sauveur

Faċċata tal-katidral Saint-Sauveur

Il-Katidral ta’ Saint-Sauveur ta’ Aix-en-Provence huwa katidral Kattoliku Ruman li jinsab fi Rue Gaston-de-Saporta f’Aix-en-Provence. Din il-binja, mibnija fuq is-sit tal-forum antik u, skont il-leġġenda, fuq il-pedamenti ta’ tempju antik iddedikat lill-alla Apollo, tiġbor flimkien għadd kbir ta’ stili arkitettoniċi, minħabba l-bosta alterazzjonijiet li għaddiet minnhom matul is-sekli^[6].

Il-Klaustru ta' Saint-Sauveur

Waħda mill-kolonni tal-klawsura

Il-Klaustru ta’ Saint-Sauveur inbena madwar l-1190 u jinsab fin-nofsinhar tan-navata ta’ Corpus Christi tal-Katidral ta’ Aix-en-Provence.

Knisja tal-Madeleine

Faċċata tal-Knisja tal-Madeleine

Il-Knisja tal-Madeleine hija knisja Dumnikana mibnija fi Place des Prêcheurs f'Aix-en-Provence. Inbniet fl-1272 matul il-Medju Evu. Madankollu, id-disinn attwali tagħha ġej minn Jean u Laurent Vallon, bennejja, u mill-ġibsier Esprit Ravanas, li lilu l-predikaturi fdaw ir-riżvilupp sħiħ tagħha fit-28 ta' Lulju 1691. Għalhekk inbniet mill-ġdid bejn l-1691 u l-1703.

Knisja tal-Ispirtu s-Santu

Faċċata tal-Knisja tal-Ispirtu s-Santu

Inbena fis-seklu 18 fuq is-sit ta’ sptar, imsejjaħ l-Isptar tal-Ispirtu s-Santu, immexxi fis-seklu 14 mill-Aħwa Ospitalieri tal-Ordni tal-Ispirtu s-Santu (jew Ordni tal-Ispirtu s-Santu), imwaqqaf f’Montpellier madwar l-1197. Il-bini huwa protett minn klassifikazzjoni bħala monument storiku b’digriet tal-31 ta’ Diċembru 1985.

Knisja ta’ San Ġwann ta’ Malta

Faċċata tal-Knisja ta’ San Ġwann ta’ Malta

Il-Knisja ta’ Saint-Jean-de-Malte f’Aix-en-Provence fi Place Saint-Jean-de-Malte, fil-kantuniera ta’ Rue d’Italie u Rue Cardinale, f’Aix-en-Provence hija l-ewwel knisja Gotika fi Provence. Hija tinsab fit-tarf tal-lvant ta’ Rue Cardinale. Inbniet fuq is-sit ta’ kappella li kienet inbniet għall-ewwel darba mill-Ospitalieri tal-Ordni ta’ San Ġwann ta’ Ġerusalemm meta stabbilew ruħhom f’Aix fis-seklu 12. Jingħad li x-xogħol tal-kostruzzjoni tagħha sar mill-1272 sal-1277, għalkemm dawn id-dati mhumiex ippruvati. Il-kampnar tal-knisja jogħla sa 67 metru. Dan huwa l-ogħla punt fil-belt ta’ Aix-en-Provence.

Knisja tal-Madonna ta' Seds

Faċċata tal-Knisja tal-Madonna ta' Seds

Inbniet mill-ġdid fl-1853 mill-arkitett Henri Révoil fuq il-pedamenti ta’ knisja ħafna aktar antika, forsi l-eqdem f’Aix, li tmur lura għas-seklu 4, meta Aix kienet belt Rumana u kellha l-isem Aquae Sextiae. Din il-knisja kienet għal żmien twil il-knisja metropolitana ta’ Aix u kienet fiha r-relikwi ta’ Mitra ta’ Aix, martri Nisrani li miet f’Aix.

U aktar minn 17-il knisja fil-belt ta’ Aix-en-Provence.

Ekonomija

Il-belt hija investita ħafna fl-akkoljenza tat-turisti, attività importanti ħafna f'termini ta' impjiegi, u hija fost l-għaxar destinazzjonijiet l-aktar sostenibbli fi Franza, iddominata minn Nantes, Angers u Lyon.

Diversi setturi jipprovdu impjiegi fir-reġjun ta' Aix-en-Provence. L-artiġjanat Provenzali jattira t-turiżmu, partikolarment permezz tas-swieq Provenzali, li huma numerużi madwar il-belt u l-irħula tal-madwar. Setturi oħra ta' attività huma wkoll stabbiliti sew, bħall-industrija tal-elettronika, pereżempju, ma' STMicroelectronics, fil-park tan-negozju ta' Rousset, 10 kilometri minn Aix, jew l-industrija tal-ikel, bħal Biscottes Roger. It-tliet kumpaniji bil-kwartieri ġenerali tagħhom f'Aix-en-Provence bl-ogħla fatturat huma NHIndustries (ajrunawtika), Colas Rhône-Alpes Auvergne (xogħlijiet pubbliċi), u NAOS (kożmetiċi).

Trasport

Sett ta’ toroq antiki joħorġu minn Aix għall-kampanja tal-madwar, il-Pays d'Aix. Hemm ukoll numru kbir ta’ awtoroti moderni li jgħaqqdu Aix ma’ bliet fil-qrib. Hemm awtoroti lejn it-tramuntana lejn Avignon u lejn il-Luberon; lejn in-nofsinhar lejn Marsilja ; u lejn il-lvant lejn Aubagne u l-kosta Mediterranja ta’ Provence; u lejn Nizza u bliet oħra fuq ir-Riviera Franċiża. Aix u Marseille huma ekwidistanti mill-Ajruport ta’ Marseille Provence (MRS) f’Marignane fuq l-Étang de Berre li joffri servizz skedat tal-passiġġieri domestiku u internazzjonali. Hemm ajruport ieħor f’Les Milles, li jintuża l-aktar mill-avjazzjoni ġenerali.

Stazzjon tat-TGV ta' Aix-en-Provence

Hemm servizz frekwenti ta’ xarabanks mill-istazzjon ewlieni tax-xarabanks f’Aix li jservi wkoll l-istazzjon TGV fil-qrib f’l’Arbois, f’nofs il-kampanja madwar 16-il kilometru (10 mili) minn Aix^[7].

F'Aix, il-linja minn Pariġi tinferrex lejn Marsilja u Nizza; tieħu madwar 3 sigħat biex tasal minn Pariġi sa Aix bit-TGV. Aix għandha wkoll stazzjon tal-ferrovija qrib iċ-ċentru, Gare d'Aix-en-Provence, b'konnessjonijiet ma' Marsilja, Pertuis u Briançon fl-Alpi Franċiżi. Servizz ta' xarabanks shuttle frekwenti u veloċi għall-vjaġġaturi jopera bejn l-istazzjon tax-xarabanks f'Aix u Marsilja. Hemm ħafna xarabanks oħra fuq distanzi twal u lokali mill-istazzjon tax-xarabanks. Il-belt toffri wkoll "city pass" disponibbli f'pakketti ta' 24, 48, u 72 siegħa għat-turisti li jżuru. Il-"pass tourisitque" huwa offrut fl-Uffiċċju Turistiku ta' Aix-en-Provence, l-Atelier de Cézanne, u l-websajt uffiċjali tat-turiżmu ta' Aix.

Fil-belt innifisha, hemm servizz muniċipali tal-karozzi tal-linja rħis, inkluż servizz dial-a-bus ("proxibus"), servizz park-and-ride u karozzi tal-linja żgħar elettrifikati għal dawk bi problemi ta' mobilità – dawn huma vetturi b'sitt postijiet li jiċċirkolaw b'veloċità ta' 16 km/h (10 mph). Il-belt ċentrali l-qadima ta' Aix hija fil-parti l-kbira pedonali. Hemm strutturi kbar ta' parkeġġ taħt l-art u fuq l-art imqiegħda f'intervalli regolari fuq il-"boulevard exterieur", it-triq ċirkolari predominantement f'direzzjoni waħda li ddur mal-belt il-qadima. L-aċċess għall-belt il-qadima huwa permezz ta' sensiela ta' toroq spiss dojoq f'direzzjoni waħda li jistgħu jkunu konfużi biex tinnaviga għal dawk li mhumiex familjari magħhom.

Minbarra r-rotot fuq l-art, żewġ "xmajjar" jgħaddu minn Aix, l-Arc u t-Torse, iżda l-ebda waħda minnhom ma tista' tiġi deskritta mill-bogħod bħala navigabbli.

Ġemellaġġ

• Bath (Ingilterra) ;
• Carthage (Tuneżija) ;
• Coimbra (Portugall) ;
• Granada (Spanja) ;
• Perugia (Italja) ;
• Tübingen (Ġermanja).

Ħbiberija u kooperazzjoni

• Baalbek (Libanu) ;
• Bamako (Mali) ;
• Baton Rouge (Stati Uniti) ;
• Coral Gables (Stati Uniti) ;
• Kumamoto (Ġappun) ;
• Oujda (Marokk) ;
• Pécs (Ungerija) ;
• Filadelfja (Stati Uniti) ;
• Seattle (Stati Uniti).

Gallerija

• 
  Pjazza tal-Muniċipju
• 
  Wieħed mid-distretti tal-belt
• 
  Rue du Cardinal
• 
  Paviljun Vendôme