Djerba
gżira tat-Tuneżija From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Djerba (/ˈdʒɜːrbə, ˈdʒɛərbə/; bl-Għarbi: جربة, b'ittri Rumani: Jirba, IPA: [ˈʒɪrbæ]; bit-Taljan: Meninge, Girba), ittrażlitterata wkoll bħala Jerba[1] jew Jarbah,[2] hija gżira Tuneżina u l-ikbar gżira tat-Tramuntana tal-Afrika b'erja ta' 514-il kilometru kwadru (198 mil kwadru), fil-Golf ta' Gabès, lil hinn mill-kosta tat-Tuneżija. Skont iċ-ċensiment tal-2004 kellha popolazzjoni ta' 139,544 ruħ, li telgħet għal 163,726 ruħ fiċ-ċensimenti tal-2014. Bis-saħħa tal-istorja twila u unika tagħha, it-Tuneżija daret lejn l-UNESCO biex tiżgura l-protezzjoni tal-gżira, u fl-2023 Djerba tniżżlet uffiċjalment fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji.[3]
Remove ads
Storja
Skont leġġenda Djerba kienet il-gżira tal-wikkiela tal-lotus fejn safa nawfragu Odissew fil-vjaġġ tiegħu fil-Baħar Mediterran.[4]
Il-gżira kienet tissejjaħ Meninx (bil-Grieg Antik: Μῆνιγξ)[5][6][7] sas-seklu 3 W.K. Strabo jikteb li kien hemm artal iddedikat lil Odissew.[8]
Il-gżira kienet ikkontrollata mir-Renju Normann ta' Sqallija darbtejn, fl-1135-1158 u fl-1284-1333. Matul it-tieni perjodu ġiet organizzata bi tmexxija fewdali, b'dawn li ġejjin bħala l-Mexxejja ta' Djerba:
- 1284-1305: Ruġġieru I;
- 1305-1307, u 1307-1310: Ruġġieru II (darbtejn);
- 1310: Karlu;
- 1310: Franġisk-Ruġġieru III.
Fis-seklu 14 inbena l-Kastell ta' Borj El Kebir fuq il-fdalijiet Rumani. Il-gvern Tuneżin ħa s-sjieda tal-kastell f'idejh fl-1903, u iktar 'il quddiem ikkonvertieh f'mużew.
Bis-saħħa ta' stħarriġ arkeoloġiku ta' Djerba fil-post, li twettaq bejn l-1995 u s-sena 2000 taħt il-awspiċji tal-Università ta' Pennsylvania, l-Akkademja Amerikana f'Ruma u l-Istitut Nazzjonali tal-Wirt Tuneżin, ġew żvelati iktar minn 400 sit arkeoloġiku, inkluż bosta vilel Puniċi u Rumani kif ukoll anfiteatru.[9]
Storja Lhudija
Skont l-istorja tagħhom bil-fomm, il-minoranza Lhudija ilha tgħix kontinwament fil-gżira għal iktar minn 2,500 sena. L-ewwel evidenza fiżika li jafu biha l-istoriċi tmur lura għas-seklu 11 u nstabet f'Cairo Geniza.[10][11]
Din il-komunità hija unika fid-dijaspora Lhudija minħabba l-perċentwal għoli mhux tas-soltu ta' Kohanim (il-kasta Lhudija ta' patrijiet li jitkellmu bl-Ebrajk), x'aktarx id-dixxendenti diretti ta' Aron, il-patri suprem ta' żmien Mosè. Skont it-tradizzjoni lokali, meta Nebuchadnezzar II waqqa' t-tempju ta' Salamun u qered il-Ġudea u l-belt ta' Ġerusalemm fil-586 Q.K., il-Kohanim li insedjaw Djerba kienu fost ir-refuġjati li rnexxielhom jevitaw is-skjavitù.[12]
Punt ewlieni f'din l-istorja bil-fomm ġie appoġġat b'testijiet ġenetiċi fir-rigward tal-applotip modali ta' Cohen li wrew li l-maġġoranza l-kbira tal-Lhud maskili f'Djerba li jsostnu li għandhom status ta' familja ta' Cohen kellhom antenat maskili antik komuni li jaqbel storikament ma' dak tal-Lhud maskili Ewropej u tal-Lvant Nofsani kważi kollha b'nisel tal-familja li jiġi mill-kasta Lhudija tal-patrijiet. B'hekk, il-gżira hija magħrufa minn bosta Lhud bħala l-gżira tal-Kohanim. Skont leġġenda, matul il-qerda tat-tempju, il-Kohanim, li kienu qaddejja tat-tempju fil-mument tal-qerda, ħarbu minn Ġerusalemm u sabu lilhom infushom fil-gżira ta' Djerba. Skont il-leġġenda l-Kohanim ġarrew magħhom il-bieb u xi ġebel mit-Tempju f'Ġerusalemm li mbagħad inkorporawhom fis-"sinagoga tal-għaġeb", magħrufa wkoll bħala Ghriba, li għadha teżisti f'Djerba.
Il-komunità Lhudija hija differenti minn komunitajiet oħra f'Djerba fl-ilbies, l-ismijiet personali u l-aċċenti. Ir-Rabbinat Lhudi ta' Djerba stabbilixxa eruv, li jistabbilixxi ż-żona komunali fil-belt li fiha l-Lhud jistgħu jittrasportaw l-oġġetti liberament bejn djarhom u l-pontijiet tal-komunità fix-Shabbat. Xi tradizzjonijiet huma distintivi tal-komunità Lhudija ta' Djerba, pereżempju t-talba tal-kiddush li tingħad lejlet l-Għid il-Kbir u xi ftit siltiet profetiċi li jinqraw f'ċerti Shabbat tas-sena.[13]
Waħda mis-sinagogi tal-komunità, is-sinagoga ta' El Ghriba, ilha tintuża b'mod kontinwu għal iktar minn 2,000 sena. Il-Lhud inqasmu f'żewġ komunitajiet prinċipali: il-Hara Kabira ("il-kwartier il-kbir"; bl-Għarbi: الحاره الكبيرة) u l-Hara Saghira ("il-kwartier iż-żgħir"; bl-Għarbi: الحاره الصّغيرة). Il-komunità tal-Hara Saghira identifikat lilha nnifisha ma' Iżrael, filwaqt li l-komunità tal-Hara Kabira identifikat lilha nnifisha ma' Spanja u l-Marokk.[14]
L-influss ta' Lhud li kien imiss lejn il-gżira ta' Djerba seħħ matul l-Inkwiżizzjoni Spanjola, meta l-popolazzjoni Lhudija Iberika tkeċċiet. Il-popolazzjoni Lhudija laħqet il-quċċata tagħha fiż-żmien meta t-Tuneżija kienet qed tiġġieled għall-indipendenza minn Franza fl-1881-1956. Fl-1940 kien hemm madwar 100,000 Lhudi-Tuneżin jew 15 % tal-popolazzjoni kollha tat-Tuneżija.[15]
Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, il-popolazzjoni Lhudija fil-gżira naqset b'mod sinifikanti minħabba l-emigrazzjoni lejn Iżrael u Franza. Fl-2011, il-komunità Lhudija residenti b'mod permanenti fil-gżira kienet tammonta għal madwar 1,000 ruħ, iżda bosta jerġgħu lura kull sena f'pellegrinaġġ.[16] Madankollu, ladarba ġie stabbilit l-Istat ta' Iżrael, u l-irvelli politiċi fil-Lvant Nofsani u fit-Tramuntana tal-Afrika bdew ifeġġu, bosta Lhud tkeċċew mit-Tuneżija. Għalkemm il-komunità Lhudija tat-Tuneżija kienet qed tonqos, il-komunità Lhudija tal-Hara Kebira kellha żieda fil-popolazzjoni minħabba n-natura tradizzjonali tagħha. Il-komunità ta' Djerba hija waħda mill-aħħar komunitajiet Lhud intatta għalkollox li għad fadal f'pajjiż b'maġġoranza Għarbija, wara li l-biċċa l-kbira telqu lejn Iżrael fid-dawl tal-pressjoni dejjem tiżdied mill-awtoritajiet tal-immigrazzjoni pro-Zionisti. Il-komunità Lhudija li l-iktar tosserva t-tradizzjonijiet qed tikber bis-saħħa tal-emigrazzjoni kbira ta' familji naturali u minħabba skola Lhudija Ortodossa ġdida għall-bniet li ġiet inawgurata dan l-aħħar fil-gżira, apparti ż-żewġ skejjel yeshiva tas-subien. Skont The Wall Street Journal, "Ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Musulmani huma kumplessi — xierqa u ta' rispett, għalkemm mhux wisq qrib xulxin. L-irġiel Lhud jaħdmu mal-merkanti Għarab fis-suq, pereżempju, u għandhom rabtiet ta' ħbiberija ma' klijenti Musulmani".[17]
Il-kunflitti storiċi bejn il-Musulmani u l-Lhud fil-biċċa l-kbira ma kinux preżenti f'Djerba. Dan x'aktarx li huwa l-każ peress li f'xi punt fl-imgħoddi l-popolazzjoni kważi kollha tal-gżira kienet Lhudija, u għalhekk il-prattiki tal-popolazzjoni kważi kollha tikkondividi prattiki simili tal-ħajja ta' kuljum. Uħud minn dawn il-prattiki Lhud preżenti fl-unitajiet domestiċi Musulmani huma li jinxtegħlu x-xemgħat il-Ġimgħa filgħaxija, u t-tqegħid ta' matzot mas-saqaf minn rebbiegħa għall-oħra. Il-komunitajiet Lhud u Musulmani għexu flimkien b'mod paċifiku f'Djerba minkejja l-irvelli politiċi rigward il-kunflitt bejn Iżrael u l-Palestina. Il-poplu ta' Djerba jsostni li ż-żewġ komunitajiet sempliċement jitolbu f'postijiet differenti, iżda xorta waħda kapaċi jgħixu flimkien. Mexxej Lhudi darba qal: "Aħna ngħixu flimkien, inżuru lill-ħbieb tagħna fil-btajjel reliġjużi. Naħdmu flimkien. Il-Musulmani jixtru l-laħam mill-biċċiera tagħna. Meta ma nistgħux naħdmu jew insajru fix-Shabbat, nixtru l-ħobż u l-ikel kosher mingħand il-Musulmani. It-tfal tagħna jilagħbu flimkien".[18]
Fil-11 ta' April 2002, Al-Qaeda sostniet li kienet responsabbli għal attakk bi trakk bomba qrib is-sinagoga famuża, li qatel 21 persuna (14-il turista Ġermaniż, 5 Tuneżini u 2 Franċiżi).[19]
Mir-"Rebbiegħa Għarbija", il-gvern Tuneżin estenda l-protezzjoni tiegħu u ħeġġeġ lil-Lhud jgħixu fil-gżira ta' Djerba. Parti mir-raġuni li Djerba tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO kienet l-istorja Lhudija twila u unika fil-gżira.[20] Attwalment hemm 14-il sinagoga, 2 yeshivot u 3 ristoranti kosher.
Skola Lhudija fil-gżira ġiet mogħtija n-nar matul il-protesti nazzjonali li saru fl-2018, filwaqt li l-forzi tas-sigurtà f'Djerba tnaqqsu, peress li kienu impenjati bi sforzi ta' protezzjoni f'inħawi oħra tal-pajjiż. Dan l-attakk seħħ qalb bosta rvelli oħra li kienu qed iseħħu fit-Tuneżija dak iż-żmien.[21]
Storja ekkleżjastika
Il-belt ta' Girba fil-provinċja Rumana ta' Tripolitania (l-iktar fil-Libja moderna), li rriżultat f'isem il-gżira, kienet importanti biżżejjed biex ittella' isqof b'suffraġju mill-arċiveskovat tal-kapitali. Isqfijiet magħrufa tal-qedem jinkludu:
- Proculus (l-Isqof ta' Maximus; 393);
- Quodvultdeus (Isqof Kattoliku; 401-411) li attenda l-Kunsill ta' Kartaġni (411);
- Euasius (Isqof Donatist; 411) li kien rivali fil-Kunsill ta' Kartaġni;
- Urbanus (Isqof Kattoliku; 445-454);
- Faustinus (Isqof Kattoliku; 484) li ġie eżiljat mir-Re Uneriku tar-Renju tal-Vandali;
- Vincentius (Isqof Kattoliku; 523-525).
Il-Catholic Encyclopedia tal-1909 telenka żewġ isqfijiet biss: "Huma magħrufa mill-inqas żewġ isqfijiet ta' Girba, Monnulus u Vincent, li attendew fil-Kunsill ta' Kartaġni fil-255 u fil-525".[22]
Remove ads
Sit ta' Wirt Dinji
Djerba: Xhieda ta' Xejra ta' Insedjament fi Gżira huwa t-titlu uffiċjali tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ddeżinjat fl-2023.[3]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".[3]
Remove ads
Klima
Djerba għandha klima sħuna tad-deżert (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: BWh) li kważi xxaqleb għal klima semiarida sħuna (BSh).
Remove ads
Santwarju tal-għasafar tal-passa
Djerba Bin El Ouedian hija art mistagħdra u ħabitat tal-għasafar tal-passa. Tinsab f'33° 40 'N, 10° 55 'E. Fis-7 ta' Novembru 2007 l-art mistagħdra ġiet inkluża fil-lista tas-siti Ramsar fil-qafas tal-Konvenzjoni ta' Ramsar, minħabba l-importanza tagħha bħala refuġju għall-għasafar.[28]
Referenzi
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads