Le Corbusier

Charles-Édouard Jeanneret (twieled fis-6 ta' Ottubru 1887 – miet fis-27 ta' Awwissu 1965), magħruf bħala Le Corbusier (/lə kɔːrˈbjuːzieɪ/ lə kor-BEW-zee-ay,^[1] bil-Franċiż: [lə kɔʁbyzje]),^[2] kien arkitett, disinjatur, pittur, pjanifikatur urban u kittieb Żvizzeru-Franċiż, u kien wieħed mill-pijunieri ta' dik li issa titqies bħala l-arkitettura moderna. Huwa twieled fl-Iżvizzera u sar ċittadin Franċiż fl-1930. Il-karriera tiegħu damet ħames deċennji, fejn huwa ddisinja binjiet fl-Ewropa, fil-Ġappun, fl-Indja, kif ukoll fl-Amerka ta' Fuq u fl-Amerka t'Isfel.^[3] Huwa kien tal-fehma li "l-għeruq tal-arkitettura moderna nibtu minn Viollet-le-Duc".^[4]

Le Corbusier
Ħajja
Isem propju	Charles-Édouard Jeanneret
Twelid	La Chaux-de-Fonds, 6 Ottubru 1887
Nazzjonalità	Żvizzera Franza
Mewt	Roquebrune-Cap-Martin, 27 Awwissu 1965
Post tad-dfin	Roquebrune-Cap-Martin
Kawża tal-mewt	kawżi naturali (infart tal-mijokardju)
Familja
Missier	Georges-Édouard Jeanneret
Konjuga/i	Yvonne Le Corbusier (en)
Aħwa	uri Albert Jeanneret (en)
Familja	uri Pierre Jeanneret (mul) (cousin (en) )
Edukazzjoni
Lingwi	Franċiż
Għalliema	Auguste Perret
Studenti	uri Olivier Debré (mul) Roger Aujame (en) Edith Schreiber-Aujame (en)
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	arkitett pittur kittieb pjanifikatur urban fotografu disinjatur artist tat-tessuti artist viżiv disinjatur skultur
Parteċipant Documenta II (en)
Xogħlijiet importanti	Notre Dame du Haut (en) Villa Savoye (en) Unité d'habitation (en) Radiant City (en) Tsentrosoyuz building (en)
Premjijiet	List AIA Gold Medal Royal Gold Medal  (1953) Frank P. Brown Medal  (1961) Uffiċjal Għoli tal-Leġjun tal-Unur Sikkens Prize  (1963) honorary doctor of ETH Zürich Honorary doctorate from the University of Geneva honorary doctorate from the University of Cambridge honorary doctor of the University of Zurich Commandeur des Arts et des Lettres‎  (1957) Commander of the Legion of Honour
Sħubija	Akkademja Amerikana tal-Arti u tax-Xjenzi National Academy of Fine Arts (Argentina) (en) Congrès International d'Architecture Moderne (en) Accademia delle Arti del Disegno (en)
Moviment	arkitettura moderna Brutaliżmu Puriżmu

Le Corbusier kien iddedikat biex jipprovdi kundizzjonijiet ta' għajxien aħjar għar-residenti tal-bliet iffullati. Huwa kien influwenti fl-ippjanar urban, u kien membru fundatur tal-Congrès International d'Architecture Moderne (CIAM). Le Corbusier ħejja l-pjanta ewlenija tal-belt ta' Chandigarh fl-Indja, u kkontribwixxa b'disinni speċifiċi għal diversi binjiet hemmhekk, speċjalment binjiet tal-gvern.

Fis-17 ta' Lulju 2016, sbatax-il proġett ta' Le Corbusier f'seba' pajjiżi tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala x-Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier, Kontribut Straordinarju għall-Moviment tal-Moderniżmu.^[5][6]

Le Corbusier huwa figura kontroversjali. Uħud mill-ideat tiegħu tal-ippjanar urban ġew ikkritikati għall-indifferenza tagħhom fir-rigward ta' siti kulturali preċedenti, l-espressjoni tas-soċjetà u l-ugwaljanza, u r-rabtiet allegati tiegħu mal-Faxxiżmu, mal-Antisemitiżmu, mal-Ewġenika, u mad-dittatur Benito Mussolini rriżultaw f'iktar tmaqdir.

Le Corbusier iddisinja wkoll għamara magħrufa sew bħas-siġġu LC4 u s-siġġu ALC-3001, it-tnejn li huma miksija bil-ġilda u b'qafas tal-metall.

Ħajja bikrija (1887-1904)

Charles-Édouard Jeanneret twieled fis-6 ta' Ottubru 1887 f'La Chaux-de-Fonds, raħal żgħir fil-kanton ta' Neuchâtel fejn jitkellmu bil-Franċiż fil-Majjistral tal-Iżvizzera, fil-muntanji Jura, ħames kilometri (3.1 mili) 'il bogħod mill-fruntiera ma' Franza. La Chaux-de-Fonds kien raħal industrijali ddedikat għall-manifattura tal-arloġġi tal-idejn. Fost l-istrutturi soċjali unifikanti ta' La Chaux-de-Fonds kien hemm il-Loge L'Amitié, il-loġġa tal-Mażuni bl-ideat morali, soċjali u filosofiċi Frankofoni, inkluż l-ikonografija simbolika tal-angolu ta' 90 grad (rettitudni) u l-kumpass (eżattezza). Le Corbusier iktar 'il quddiem iddeskrivihom bħala "l-gwida tiegħi, l-għażla tiegħi" u bħala "l-ideat tiegħi onorati maż-żmien, ingranati sew fl-intellett, bħat-tagħlim tal-katekiżmu".^[7] Huwa adotta l-psewdonimu Le Corbusier fl-1920. Missieru kien artiġjan tal-kaxxi u tal-arloġġi bl-enamel, u ommu kienet tgħallem il-pjanu. Ħuh il-kbir Albert kien vjolinist dilettant.^[8] Huwa attenda kindergarten li kienet tuża metodi Fröbeljani.^[9][10][11]

Bħall-kontemporanji tiegħu Frank Lloyd Wright u Mies van der Rohe, Le Corbusier ma kellux it-taħriġ formali ta' arkitett. Huwa kien attirat lejn l-arti viżwali; meta kellu ħmistax-il sena, huwa attenda l-iskola muniċipali tal-arti f'La-Chaux-de-Fonds li kienet tgħallem l-arti applikati b'rabta mal-produzzjoni tal-arloġġi tal-idejn. Tliet snin wara huwa attenda kors għoli tat-tiżjin, stabbilit mill-pittur Charles L'Eplattenier, li kien studja f'Budapest u f'Pariġi. Le Corbusier iktar 'il quddiem kiteb li L'Eplattenier kien sawru bħala "raġel tal-boskijiet" u għallmu dwar il-pittura min-natura. Missieru spiss kien jieħdu fil-muntanji madwar ir-raħal. Huwa kiteb iktar 'il quddiem, "b'mod kostanti konna nkunu fil-qċaċet tal-muntanji; trabbejna mdorrijin b'orizzont fil-ftuħ".^[12] L-għalliem tal-arkitettura tiegħu fl-Iskola tal-Arti kien l-arkitett René Chapallaz, li kellu influwenza kbira fuq l-iżjed disinni bikrin tad-djar ta' Le Corbusier. Iktar 'il quddiem huwa rrapporta li kien l-għalliem tal-arti tiegħu L'Eplattenier li wasslu biex jagħżel l-arkitettura. Huwa kiteb "Kont imwerwer mill-arkitettura u mill-arkitetti... Kelli sittax-il sena, aċċettajt il-verdett, obdejt u komplejt bl-arkitettura".^[13]

Ivvjaġġar u l-ewwel djar (1905-1914)

• 
  Il-proġett ta' Le Corbusier meta kien student, il-Villa Fallet, chalet f'La Chaux-de-Fonds, l-Iżvizzera (1905).
• 
  Il-"Maison Blanche", li nbniet għall-ġenituri ta' Le Corbusier f'La Chaux-de-Fonds (1912).
• 
  Il-Villa Favre-Jacot f'Le Locle, l-Iżvizzera (1912).

Imfakar

Ir-ritratt ta' Le Corbusier liebes in-nuċċali tal-vista distintiv tiegħu deher fuq il-karti tal-flus tal-10 Franki Żvizzeri.

Il-postijiet li ġejjin ingħataw il-psewdonimu tiegħu:

• Place Le Corbusier, Pariġi, ħdejn is-sit tal-atelier tiegħu f'Rue de Sèvres;
• Le Corbusier Boulevard, Laval, Quebec, il-Kanada;
• Place Le Corbusier f'raħal twelidu, La Chaux-de-Fonds, l-Iżvizzera;
• Triq Le Corbusier fil-partido ta' Malvinas Argentinas, il-Provinċja ta' Buenos Aires, l-Arġentina;
• Triq Le Corbusier f'Le Village Pariġiien ta' Brossard, Quebec, il-Kanada;
• Le Corbusier Promenade, xatt ħdejn l-ilma f'Roquebrune-Cap-Martin;
• Il-Mużew ta' Le Corbusier, Settur 19, Chandigarh, l-Indja;
• Il-Mużew ta' Le Corbusier fi Stuttgart am Weissenhof.

Xogħlijiet

• 1923: Villa La Roche, Pariġi, Franza;
• 1925: Villa Jeanneret, Pariġi, Franza;
• 1926: Cité Frugès, Pessac, Franza;
• 1928: Villa Savoye, Poissy-sur-Seine, Franza;
• 1929: Cité du Refuge, Armée du Salut, Pariġi, Franza;
• 1931: il-Palazz tas-Sovjetiċi, Moska (proġett);
• 1931: Immeuble Clarté, Ġinevra, l-Iżvizzera;
• 1933: Tsentrosoyuz, Moska;
• 1947-1952: Unité d'Habitation, Marsilja, Franza;
• 1949-1952: is-sede tan-Nazzjonijiet Uniti, il-Belt ta' New York, l-Istati Uniti (konsulent);
• 1949-1953: id-Dar ta' Curutchet, La Plata, l-Arġentina (maniġer tal-proġett: Amancio Williams);
• 1950-1954: Chapelle Notre Dame du Haut, Ronchamp, Franza;
• 1951: Maisons Jaoul, Neuilly-sur-Seine, Franza;
• 1951: binjiet f'Ahmedabad, l-Indja;
  • 1951: il-Mużew ta' Sanskar Kendra, Ahmedabad;
  • 1951: il-Binja tal-ATMA;
  • 1951: Villa Sarabhai, Ahmedabad;
  • 1951: Villa Shodhan, Ahmedabad;
  • 1951: il-Villa ta' Chinubhai Chimanlal, Ahmedabad;
• 1952: Unité d'Habitation ta' Nantes-Rezé, Nantes, Franza;
• 1952-1959: binjiet f'Chandigarh, l-Indja;
  • 1952: il-Palazz tal-Ġustizzja;
  • 1952: il-Mużew u l-Gallerija tal-Arti;
  • 1953: il-Binja tas-Segretarjat;
  • 1953: il-Palazz tal-Gvernatur;
  • 1955: il-Palazz tal-Assemblea;
  • 1959: il-Kulleġġ tal-Arti tal-Gvern (GCA) u l-Kulleġġ tal-Arkitettura ta' Chandigarh (CCA);
• 1957: Maison du Brésil, Cité Universitaire, Pariġi, Franza;
• 1957-1960: Sainte Marie de La Tourette, qrib Lyon, Franza (flimkien ma' Iannis Xenakis);
• 1957: Unité d'Habitation ta' Berlin-Charlottenburg, Flatowallee 16, Berlin, il-Ġermanja;
• 1962: Carpenter Center for the Visual Arts fl-Università ta' Harvard, Cambridge, Massachusetts, l-Istati Uniti;
• 1964-1969: Firminy-Vert, Franza;
  • 1964: Unité d'Habitation ta' Firminy-Vert;
  • 1965: Maison de la Culture de Firminy;
• 1967: il-Mużew ta' Heidi Weber (Centre Le Corbusier), Zürich, l-Iżvizzera.

Kotba ta' Le Corbusier

• 1918: Après le cubisme (Wara l-Kubiżmu), flimkien ma' Amédée Ozenfant;
• 1923: Vers une architecture (Lejn l-Arkitettura);
• 1925: Urbanisme (Urbaniżmu);
• 1925: La Peinture moderne (Il-Pittura Moderna), flimkien ma' Amédée Ozenfant;
• 1925: L'Art décoratif d'aujourd'hui (L-Arti Dekorattiva Attwali);
• 1930: Précisions sur un état présent de l'architecture et de l'urbanisme (Dettalji preċiżi dwar l-istat attwali tal-arkitettura u tal-urbaniżmu);
• 1931: Premier clavier de couleurs (L-Ewwel Tastiera tal-Kuluri);
• 1935: Aircraft (Inġenju tal-Ajru);
• 1935: La Ville radieuse (Il-Belt Radjanti);
• 1942: Charte d'Athènes (Il-Karta ta' Ateni);
• 1943: Entretien avec les étudiants des écoles d'architecture (Taħdita mal-Istudenti tal-Arkitettura);
• 1945: Les Trois établissements Humains (It-Tliet Stabbilimenti Umani);
• 1948: Le Modulor (Il-Modulatur);
• 1953: Le Poeme de l'Angle Droit (Il-Poeżija tal-Angolu ta' 90 Grad);
• 1955: Le Modulor 2 (Il-Modulatur 2);
• 1959: Deuxième clavier de couleurs (It-Tieni Tastiera tal-Kuluri);
• 1964: Quand les Cathédrales Etáient Blanches (Meta l-Katidrali Kienu Bojod);
• 1966: Le Voyage d'Orient (Il-Vjaħħ Lejn il-Lvant).