Mosta
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Il-Mosta hija lokalità fiċ-ċentru ta’ Malta. Il-qaddisa patruna tal-Mosta hija Santa Marija Assunta, li tiġi ċċelebrata fil-15 ta' Awwissu. Fil-Mosta wieħed isib it-tielet l-akbar koppla fid-dinja, bażilika minuri iddedikata lil Santa Marija Assunta imma magħrufa aħjar bħala r-Rotunda.[bżonn referenza]
Il-Mosta tinsab fuq pjanura u hija mdawra b’art agrikola fertili. Fost l-irħula ġirien hemm Ħal Lija, San Pawl il-Baħar, ir-Rabat u n-Naxxar. Il-Mosta tinsab fuq ir-rotta prinċipali li minn il-Belt Valletta tagħti għaċ-Ċirkewwa u kuljum jgħaddi minnha ammont kbir ta’ traffiku li jkun qed jaqsam il-gżira min-naħa għall-oħra. Il-Mosta tinsab 9 km 'il bogħod mill-Belt Valletta.[bżonn referenza]
Il-Mosta minn raħal kiber biex issa ħa d-daqs ta' belt Maltija, jgħodd it-25,496 ċittadin Mosti sal-aħħar tas-sena 2024.[1] Dan jagħmel il-Mosta waħda mill-iktar lokalitajiet popolati f'Malta. Matul l-aħħar ftit deċenji, ġew żviluppati żoni residenzjali u oqsma ta' djar ġodda, pereżempju fiż-żoni ta' Santa Margerita, Ta' Mlit, Tal-Blata l-Għolja, Tal-Qares, u ż-Żokrija.
Il-motto tal-Mosta Spes Alit Ruricolam ("It-tama ssaħħaħ lill-bidwi") jagħti xhieda lill-imgħoddi rurali tal-lokalità. Iżda llum, l-urbanizzazzjoni mxiet ‘il quddiem u l-attivitajiet agrikoli tal-Mostin u l-art agrikola naqsu b’mod konsiderevoli. Iż-żona mibnija issa xterdet għal dawk li qabel kienu l-inħawi rurali ta’ barra tar-raħal żgħir tal-Mosta, li issa sar raħal sinifikanti u mimlija ħajja.[bżonn referenza]
Hekk kif fl-ibliet u l-villaġġi l-oħra kollha fil-gżejjer Maltin, it-tradizzjonijiet Kattoliċi huma ħajjin u attivi ħafna. B’hekk il-festa titulari tal-Mosta li hija dik ta’ Santa Marija jew ta’ Marija Assunta, hija l-quċċata fiċ-ċelebrazzjonijiet lokali reliġjużi u popolari fejn il-Mostin jinġabru quddiem ir-Rotunda f’manifestazzjoni ta’ ferħ u briju.
Bħall-maġġoranza kbira ta’ l-ibliet u l-villaġġi madwar id-dinja, il-Mosta wkoll għandha l-istemma araldika tagħha. Dan is-simbolu jirrifletti t-twemmin u l-assi tal-Mosta li jidhru fil-partijiet varji ta’ l-istemma. It-tarka tal-fidda għandha salib aħmar li fiċ-ċentru tiegħu hemm ċirku blu li fih hemm stilla bajda b’ħames ponot. Is-salib aħmar jissimbolizza l-fidi Kattolika li minn dejjem kienet predominanti fil-ħajja u t-twemmin tan-nies lokali. Iċ-ċirku jirrappreżenta r-Rotunda, waqt li l-istilla hija s-simbolu tal-Madonna Assunta, il-qaddisa patruna tar-raħal.[2]
Remove ads
L-isem
L-isem ‘il-Mosta’ għandu żewġ għeruq plawżibbli iżda għad ma ġiex stabbilit liema minn dawn huwa dak korrett. L-ewwel verżjoni joffriha l-arkitett famuż George Grognet de Vassé li ddisinja r-Rotunda tal-Mosta. Skont dan l-arkitett, ‘il-Mosta’ ġejja mill-kelma ‘mistur’ jew moħbi u tirreferi għas-sit fejn tinsab din il-belt. Peress li din il-pjanura hija mdawra b’għoljiet, il-Mosta donna moħbija u ma tidhirx. It-tieni ipoteżi tiffoka fuq il-kelma Għarbija ‘musta’ li tfisser ċentrali jew fin-nofs. Skont din il-verżjoni għaldaqstant l-isem ġej mill-pożizzjoni tas-sit fiċ-ċentru tal-gżira ta’ Malta.[3]
Remove ads
Storja
Għalkemm jista’ hemm xi dubji dwar minn liema minn dawn it-tnejn huwa ġej isem il-belt, m’hemm l-ebda dubji dwar kemm għandha ż-żmien il-lokalità tal-Mosta. Bla ebda dubju hija waħda mill-eqdem komunitajiet tal-gżejjer. Insibu evidenza ta’ dan f’sejbiet arkeoloġiċi li jagħtu xhieda ta’ abitazzjoni sa miż-żmien preistoriku, pereżempju fiż-żona magħrufa bħala Ta' Bistra.[3]
L-istorja tal-Mosta kienet imlewna b’episodji ta’ kemm ferħ kif ukoll tbatija. Kienet waħda mill-irħula milquta minn kunflitti bħal attakki korsari fil-Medjuevu u fi Żminijiet Moderni Bikrin. Fit-Tieni Gwerra Dinjija, il-lokalità ta' spiss esperjenzat attakki mill-ajru. Il-koppla tal-Mosta kienet ġiet milquta minn bomba Ġermaniża fl-1942, iżda din ma splodietx.[4]
Remove ads
Il-Knisja Rotunda tal-Mosta - Il-Bażilika ta’ Santa Marija
- Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: Bażilika ta' Santa Marija Assunta, Mosta.
Bla dubju tispikka il-knisja fiċ-ċentru tar-raħal. Din inbniet fuq pjanta tal-arkitett George Grognet de Vassé madwar u minflok knisja antika ddisinjata mill-arkitett Tumas Dingli. Il-bini beda fl-1833 u kien komplut fl-1860. F'din il-knisja nsibu diversi pitturi u skulturi, kemm fuq ġewwa kif ukoll fuq barra.
Fid-9 ta' April 1942, waqt it-tieni gwerra dinjija, waqgħet bomba u taqqbet il-koppla tal-knisja, iżda din ma splodietx. Fl-2018, il-knisja ingħatat it-titlu ta' Bażilika Minuti mill-Arċisqof Charles J. Scicluna.
Xi ftit postijiet ta' interess
Monument tal-iljun
Karatteristika prominenti ta’ Pjazza Rotunda kienet statwa ta’ iljun fuq pedestall, iżda din tneħħiet fl-2023 u tpoġġiet fi Ġnien Reggie Cilia, jiġifieri l-ġnien pubbliku ta’ wara l-knisja. Darba, din kienet parti minn funtana li oriġinarjament kienet f’Tas-Sliema. Minn dakinhar il-funtana tneħħiet. L-istatwa hija magħmula minn ħadid fondut kulur il-bronż. Din saret fil-Funderija ta’ Val d’Osne f’Pariġi. Imqabbża fuq il-pedestall hemm l-arma tal-Mosta u dawk ta’ Malta indipendenti.[5][6]
Katakombi Ta' Bistra
Il-Katakombi Ta’ Bistra huma l-akbar sett ta’ katakombi misjuba sal-lum barra r-Rabat, u jinsabu fi Triq il-Missjunarji Maltin fil-Mosta, fiż-żona magħrufa bħala "Tal-Beżbiżija". Dawn il-katakombi ġew irreġistrati għall-ewwel darba fis-snin 1800 iżda ġew investigati biss fl-1933 mill-Kaptan Charles Zammit, qabel ma parti mis-sit ġiet mgħottija minn triq ġdida li tinżel għal Burmarrad. Dawn il-katakombi fihom fdalijiet li jmorru lura għall-ewwel seklu A.D.[7]
Studji ulterjuri fl-2004, 2013, u 2014 ġabu s-sit lura għall-ħajja b'skoperti ġodda. Dan is-sit kien parti minn tliet proġetti ffinanzjati mill-Unjoni Ewropea. Dan is-sit issa huwa mmexxi minn Heritage Malta, u jinfetaħ għall-pubbliku l-aħħar ħadd ta' kull xahar.[8][9][10]
Hemm ukoll fdalijiet simili fiż-żona Tal-Qares, iżda hawnhekk saru żviluppi ta' spazji residenzjali u kummerċjali fi snin riċenti li kapaċi qerdu xi ftit mill-wirt storiku f'din iż-żona.[11] F’pubblikazzjoni tal-2008, dak iż-żmien is-Sindku tal-Mosta it-Tabib Paul Chetcuti Caruana stqarr: “Kif ħafna jafu, u ħadd ma jaf, fil-viċinat ta’ Ta’ Bistra hemm mill-inqas tempju Ruman wieħed li ġie midfun mill-ispekulaturi.”[bżonn referenza]
Kappella tal-Isperanza (Kappella tal-Madonna tat-Tama)
Attrazzjoni fil-Mosta hija l-Kappella tal-Isperanza f'Wied Speranza. Il-kappella nbniet bejn l-1760 u l-1761. Leġġenda marbuta mal-Kappella tirrakkonta li, waqt invażjoni Torka, tifla żgħira u ħutha li kienu qed jieħdu ħsieb in-nagħaġ tal-familja tagħhom kienu f’riskju li jittieħdu mill-invażuri. Waqt li s-sorijiet ħarbu, it-tfajla ma setgħetx tiġri malajr biżżejjed għax baqgħet xi ftit izzappap. Jingħad li ħbiet f’għar li nstab taħt in-naħa tax-xellug tal-kappella. Sadanittant, talbet lil Marija, u wiegħdet li jekk tiġi salvata, kienet se tibni kappella ddedikata lill-Madonna. Meta waslu l-invażuri Torok li kienu qed jiġru warajha, ma fittxuhiex fl-għar għax ħasbu li t-tifla ma setgħetx tkun qed tinħeba hemm peress li fid-daħla kien hemm xibka intatta, li kienet issirilha ħsara li kieku daħlet fl-għar.[12][13][14]
Farmhouse tal-Markiż Mallia Tabone
Il-Farmhouse tal-Markiż Mallia Tabone hija attrazzjoni folkloristika mmexxija mill-Għaqda Filantropija Talent Mosti b'kollaborazzjoni mal-kunsill tal-iskola ta' maġenb. Il-farmhouse jagħti fuq Wied il-Għasel. Jospita wirjiet li jvarjaw minn pitturi, fotografija, xogħol artiġjanali, passatempi u mużew permanenti tal-folklor.[15]
Id-Dolmenijiet ta' Wied Filep
F’għalqa bejn Vjal Ragusa u Dawret il-Wied jistgħu jidhru żewġ dolmenijiet, li jmorru lura għal Żmien il-Bronż.[16]
Torri Cumbo
It-Torri ta’ Cumbo, magħruf ukoll bħala t-Torri ta' Kumbu, huwa residenza fortifikata fil-Mosta. Fih kienet tgħix il-familja Cumbo fis-seklu dsatax. Fil-post hemm qabar żgħir tal-familja Nisranija mill-era Rumana.[4] Waħda mit-toroq residenzjali l-iktar antiki tal-Mosta hija msemmi 'Triq it-Torri' preċiżament wara dan it-torri; fl-inħawi nsibu ukoll Triq il-Familja Cumbo.
Remove ads
Siti oħra ta' interess
Ipoġew Tal-Għammariet
Dan huwa sit li aktarx inqered, u ġie rreġistrat minn Emmanuel Magri bħala li jinsab fl-raħal raħal Ħal Dimech, illum parti mill-Mosta, u mhux 'il bogħod mill-Katakombi Ta' Bistra.[bżonn referenza]
Katakombi tal-Fort Mosta u Wied il-Għasel
Ġewwa l-art tal-Fort Mosta (li llum il-ġurnata jintuża mill-Forzi Armati ta’ Malta), hemm katakombi żgħir. Oriġinarjament, dan kien qabar tax-xaft Puniku iżda ġie mkabbar f'katakombi ta' żmien Ruman komplut b'mejda agape.[17]
F’Wied il-Għasel nsibu kumpless ta' katakombi żgħir ieħor, li jikkonsisti f’sensiela ta’ seba’ oqbra mħaffra fil-blat f’forma semi-ċirkulari misjuba fil-ġenb ta’ għar naturali taħt il-Fort Mosta.[18]
Remove ads
Edukazzjoni
Quality Schools International topera QSI Malta, skola internazzjonali, fil-Mosta.[19] Jeżistu ukoll skejjel primarji u sekondarji fil-Mosta, kif ukoll il-kampus tal-Istitut tal-Arti Kreattiva tal-MCAST.
Ġemellaġġ
Millbrae (Kalifornja) (Stati Uniti);[20]
Ragusa (Italja);[21]
Cassagnabère-Tournas (Franza).[bżonn referenza]
Referenzi
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads