အစာခြေ စနစ်

အစာခြေခြင်း ဆိုသည်မှာ မပျော်ဝင်နိုင်သော အစားအစာ ဒြပ်ပေါင်းများကို ရေတွင်ပျော်ဝင်နိုင်သော သေးငယ်သည့် အစိတ်အပိုင်းများအဖြစ်သို့ ခွဲခြမ်းလိုက်ခြင်းဖြင့် ၎င်းတို့ကို သွေးရည်ကြည် အတွင်းသို့ စုပ်ယူစေနိုင်သည်။ အချို့သောသက်ရှိများတွင် ဤသေးငယ်သောဒြပ်ပစ္စည်းများကို အူသိမ် မှတစ်ဆင့် သွေးလမ်းကြောင်း ထဲသို့ စုပ်ယူသည်။ အစာခြေခြင်းဆိုသည်မှာ အစာကြေညက်ခြင်းအပေါ် အခြေခံ၍ ဖြစ်စဉ်နှစ်ခု ခွဲခြားလေ့ရှိသည်။ Mechanical digestion ဟူသော အသုံးအနှုန်းသည် အစာခြေဖျက်အင်ဇိုင်းများမှ နောက်ပိုင်းတွင် အစာခြေအင်ဇိုင်းများ ဝင်ရောက်နိုင်သည့် သေးငယ်သောအပိုင်းပိုင်းများအဖြစ် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကွဲထွက်သွားခြင်းကို ရည်ညွှန်းသည်။ Mechanical digestion သည် mastication မှတဆင့် ပါးစပ် နှင့် အူသိမ်အတွင်း segmentation ကျုံ့ခြင်း မှတဆင့် ဖြစ်ပွားသည်။ ဓာတုအစာချေမှု (chemical digestion) တွင် အင်ဇိုင်းများသည် အစာချေဖျက်ရာတွင် ခန္ဓာကိုယ်မှအသုံးပြုနိုင်သည့် ဒြပ်ပေါင်းငယ်များအဖြစ်သို့ ကွဲသွားစေသည်။

လူ့အစာခြေစနစ်တွင် အစားအစာသည် ပါးစပ်ထဲသို့ဝင်ရောက်ပြီးနောက် ဝါးခြင်းနှင့်အတူ တံတွေးနှင့် ထိတွေ့စိုစွတ်စေခြင်းဖြင့် Mechanical digestion စတင်သည်။ တံတွေးဂလင်း မှ စစ်ထုတ်သော တံတွေးအရည်တွင် အစားအစာထဲရှိ ကစီဓာတ်များကို အစာခြေဖျက်သည့် အင်ဇိုင်းတစ်မျိုးဖြစ်သော salivary amylase ပါဝင်သည်။ ^[၁] တံတွေးတွင် အစားအစာကို ချောဆီဖြစ်စေသော ချွဲများ၊ amylase အလုပ်လုပ်ရန် pH အခြေအနေကို ပံ့ပိုးပေးသော လျှပ်လိုက်ရည် ဟိုက်ဒရိုဂျင်ကာဗွန်နိတ် (HCO–

3 )နှင့် အခြား လျှပ်လိုက်ရည်များ (Na+
၊K+
၊Cl–
) ပါဝင်သည်။ ^[၂] ကစီဓာတ်၏ ၃၀% ခန့်ကို ပါးစပ်အတွင်း disaccharide အဖြစ် ဟိုက်ဒရောလစ် ဖြစ်စေသည်။ ဝါးခြင်းဖြင့် ကစီဓာတ်ကို ခြေဖျက်ပြီးနောက်၊ အစားအစာသည် bolus ဟုခေါ်သော သေးငယ်ပြီး ဝိုင်းနေသော slurry ဒြပ်ထုပုံစံ ဖြစ်လာသည်။ ထို့နောက် peristalsis ၏လုပ်ဆောင်ချက်ဖြင့် အစာပြွန် အောက်နှင့် အစာအိမ် အတွင်းသို့ စီးဆင်းသွားမည်ဖြစ်သည်။ အစာအိမ်တွင်းရှိ အစာခြေရည်သည် ပရိုတင်းဓာတ်ကို စတင်ခြေဖျက်သည်။ အစာအိမ်ခြေရည်တွင် ဟိုက်ဒရိုကလိုရစ်အက်ဆစ် နှင့် pepsinများ အဓိကပါဝင်ပါသည်။ မွေးကင်းစကလေးများနှင့် ကလေးငယ်များရှိ အစာခြေရည်တွင် နို့ပရိုတင်းများကို ချေဖျက်ရန် renin ပါရှိသည်။ ပထမဓာတုပစ္စည်း နှစ်ခုသည် အစာအိမ်နံရံကို ပျက်စီးစေသောကြောင့်၊ ချွဲနှင့် ဘိုင်ကာဗွန်နိတ်များကို အစာအိမ်မှ စစ်ထုတ်ပေးသည်။ ၎င်းတို့သည် စုစည်းထားသည့် ဟိုက်ဒရိုကလိုရစ်အက်ဆစ်ကဲ့သို့ ဓာတုပစ္စည်းများ၏ ပျက်စီးယိုယွင်းမှုဆိုင်ရာ အကျိုးသက်ရောက်မှုများကို တားဆီးပေးသည့် အကာအရံအဖြစ် လုပ်ဆောင်ပေးကာ ချောမွေ့စေရန် ကူညီပေးသည်။ ^[၃] ဟိုက်ဒရိုကလိုရစ်အက်ဆစ်သည် pepsin အတွက် acidic pH ကိုပေးသည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ပရိုတိန်းအစာခြေခြင်းသည် အစာအိမ်နံရံတစ်လျှောက် ရွေ့လျားလာသော ကြွက်သားကျုံ့ခြင်းလှိုင်းများဖြစ်သည့် peristalsis ကြောင့် ရောနှောမှုများ ဖြစ်ပေါ်သည်။ ၎င်းသည် အစာ၏ဒြပ်ထုကို အစာခြေအင်ဇိုင်းများနှင့် ထပ်လောင်းပေါင်းစပ်နိုင်စေပါသည်။ Pepsin သည် ပရိုတင်းများကို peptides သို့မဟုတ် proteoses များ အဖြစ်သို့ ဖြိုခွဲပြီး၊ ၎င်းသည် အူသိမ်အတွင်းရှိ အင်ဇိုင်းများဖြင့် dipeptides နှင့် အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ အဖြစ်သို့ ထပ်မံကွဲသွားသည်။^[၄]

pyloric sphincter valve ပွင့်လာသောအခါ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း အစာကြေသည့် အစာ ( chyme ) သည် ပန်ကရိယ မှ အစာခြေအင်ဇိုင်းများနှင့် အသည်းမှ သည်းခြေရည်များနှင့်အတူ ရောနှောပြီး အူသိမ်အတွင်းသို့ ဖြတ်သန်းသွားကာ အစာခြေခြင်း ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်သည်။ chyme သည် အပြည့်အဝ အစာကြေသောအခါ၊ ၎င်းကို သွေးထဲသို့ စုပ်ယူသည်။ အာဟာရစုပ်ယူမှု၏ ၉၅% သည် အူသိမ်တွင် ဖြစ်ပေါ်သည်။ pH အနည်းငယ်အက်စစ်ဓာတ် (5.6 ~ 6.9 ခန့်) ရှိသော အူမကြီးရှိ သွေးထဲသို့ ရေနှင့် သတ္တုဓာတ်များကို ပြန်လည်စုပ်ယူသည်။ အူမကြီးအတွင်းရှိ ဘက်တီးရီးယားများမှ ထုတ်လုပ်သော biotin နှင့် ဗီတာမင်ကေ (K ₂ MK7) ကဲ့သို့သော ဗီတာမင်အချို့ကိုလည်း အူမကြီးအတွင်းရှိ သွေးထဲသို့ စုပ်ယူသည်။ ရေ၊ ရိုးရိုးသကြားနှင့် အရက်တို့ကို စုပ်ယူခြင်းသည်လည်း အစာအိမ်တွင် ဖြစ်ပွားသည်။ စွန့်ပစ်ပစ္စည်း ( မစင် ) ကို စအိုလမ်းကြောင်းအတွင်းမှ မစင်စွန့်ခြင်းဖြင့် ဖယ်ထုတ်သည်။ ^[၅]

အစာခြေစနစ်

အစာခြေစနစ်သည် ပုံစံအမျိုးမျိုးရှိသည်။ ပြင်ပအစာခြေခြင်း နှင့် အတွင်းပိုင်းအစာခြေခြင်း အကြား အခြေခံ ကွဲပြားမှု ရှိပါသည်။ ပြင်ပအစာခြေခြင်းသည် ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်သမိုင်းတွင် အစောပိုင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်လာပြီး မှို အများစုသည် ၎င်းကို မှီခိုနေရဆဲဖြစ်သည်။ ^[၆] ဤလုပ်ငန်းစဉ်တွင်၊ အင်ဇိုင်းများသည် သက်ရှိပတ်ဝန်းကျင်တွင် စိမ့်ထွက်ပြီး အော်ဂဲနစ်ပစ္စည်းများကို ဖြိုခွဲကာ အချို့သော ထုတ်ကုန်များသည် သက်ရှိများသို့ ပြန်လည် ပျံ့နှံ့သွားသည် ။ တိရိစ္ဆာန်များ တွင် အစာအိမ် အူလမ်းကြောင်းအတွင်း အစာခြေမှုဖြစ်ပေါ်သည့် ပြွန်တစ်ခုပါရှိသည်။ ^[၇]

ပင့်ကူအားလုံးနီးပါးအပါအဝင် အချို့သောသက်ရှိများသည် ဇီဝအဆိပ်အတောက်များနှင့် အစာခြေဓာတုပစ္စည်းများ (ဥပမာ-အင်ဇိုင်းများ) ကို စားသုံးမိခြင်းမပြုမီ ပြင်ပဆဲလ်ပတ်ဝန်းကျင်ထဲသို့ စစ်ထုတ်လွှတ်သည်။ အခြားသတ္တဝါများတွင် ဖြစ်နိုင်ချေရှိသော အာဟာရများ သို့မဟုတ် အစားအစာများသည် သက်ရှိများ အတွင်း၌ ရှိနေသည်နှင့်အမျှ အစာခြေခြင်းသည် အရည်ကြည်အိတ် သို့မဟုတ် အိတ်ကဲ့သို့ဖွဲ့စည်းပုံရှိသည့် ပြွန်မှတဆင့် သို့မဟုတ် အာဟာရစုပ်ယူမှုကို ပိုမိုထိရောက်စေရန် ရည်ရွယ်သော အထူးပြုအင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းများမှတဆင့် အစာခြေခြင်းကို လုပ်ဆောင်နိုင်သည်။

အထူးပြုအင်္ဂါများနှင့် အပြုအမူများ

တိရစ္ဆာန်များ၏ အစာခြေဖျက်ရာတွင် အထောက်အကူဖြစ်စေရန်အတွက် နှုတ်သီး၊ လျှာများ ၊ radulae ၊ သွားများ၊ စလုတ်များ၊ အမြစ်များ နှင့် အခြားအရာများကဲ့သို့သော အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းများ အဆင့်ဆင့်ပြောင်းလဲလာသည်။

နှုတ်သီး

ငှက်များတွင် ငှက်၏ ဂေဟစနစ် နယ်ပယ် အလိုက် အထူးပြုထားသော အရိုး နှုတ်သီးများရှိသည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ မကောကြက်တူရွေးများသည် အစေ့များ၊ အခွံမာသီးများနှင့် သစ်သီးများကို အဓိကစားကြပြီး အမာကျောဆုံးမျိုးစေ့ကိုပင် ဖွင့်ရန်အတွက် ၎င်းတို့၏နှုတ်သီးများကို အသုံးပြုကြသည်။

လျှာ

လျှာ သည် ကျောရိုးရှိသတ္တဝါအများစု၏ ခံတွင်းကြမ်းပြင်ပေါ်ရှိ အရိုးစုကြွက်သားဖြစ်ပြီး ဝါးခြင်းနှင့် မျိုချခြင်းတို့ကို ကူညီပေးသည်။ ၎င်းသည် ထိလွယ်ရှလွယ်ဖြစ်ပြီး တံတွေး ဖြင့် စိုစွတ်နေသည်။ လျှာ၏အောက်ပိုင်းကို ချောမွေ့သော အကျိအမြှေးပါး ဖြင့် ဖုံးအုပ်ထားသည်။ လျှာသည် နောက်ထပ် ဝါးရန်လိုအပ်သည့် အစာအမှုန်များကို တည်နေရာရှာဖွေရန် ထိတွေ့မှုအာရုံခံစနစ်လည်း ပါရှိသည်။ လျှာကို peristalsis မှတဆင့် အစာပြွန် အောက်သို့ မပို့ဆောင်မီ အစာမှုန်များကို bolus အဖြစ် လှိမ့်ရန် အသုံးပြုသည်။

သွားများ

သွားများသည် ကျောရိုးရှိသတ္တဝါများစွာ၏ မေးရိုးများ (သို့မဟုတ်) ပါးစပ်တွင်တွေ့ရသော သေးငယ်သောအဖြူရောင်ပုံစံဖြစ်ပြီး ကိုက်ဖြတ်ခြင်း၊ ခြစ်ခြင်း၊ အစာဝါးရန် အသုံးပြုသည်။ သွားများသည် အရိုးနှင့်ပြုလုပ်ထားခြင်းမဟုတ်ဘဲ ကွဲပြားသောသိပ်သည်းမှုနှင့် မာကျောသည့် တစ်ရှူးအမျိုးအစား ဖြစ်သည်။ လူ့သွားများတွင် သွေးနှင့် အာရုံကြောများ ပါဝင်သည်။

တိရစ္ဆာန်များ၏ သွားများ၏ ပုံသဏ္ဌာန်၊ အရွယ်အစားနှင့် အရေအတွက်များသည် ၎င်းတို့၏ အစားအစာများနှင့် ဆက်စပ်နေသည်။ ဥပမာအားဖြင့် အပင်စားတိရစ္ဆာန်များတွင် အစာစားရန်ခက်ခဲသော အပင်များကို ကြိတ်ချေရာတွင် အသုံးပြုသည့် အံသွားများ အများအပြားရှိသည်။ အသားစားသတ္တဝါများတွင် သတ်ဖြတ်ရန်နှင့်အသားများကို ကိုက်ဖြတ်ရန် အသုံးပြု သွားများ ပါရှိသည်။

စလုတ်

စလုတ်သည် အစာမကြေမီ အစာသိုလှောင်ရန်အတွက် အသုံးပြုသော အစာခြေလမ်းကြောင်း တွင် ပါးလွှာသော နံရံဖြင့် ချဲ့ထွင်ထားသော အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်သည်။ အချို့သောငှက်များတွင် ၎င်းသည် လည်ချောင်း သို့မဟုတ် လည်ချောင်းအနီးရှိ ကြွက်သားများတွင် ချဲ့ထွင်ထားသောအိတ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ အရွယ်ရောက်ပြီးသော ချိုးငှက်များနှင့် ခိုများတွင်မူ ပေါက်ခါစ ငှက်များကို အစာကျွေးရန်အတွက် စလုတ်နို့ကို ထုတ်လုပ်နိုင်သည်။ ^[၈]

လူ့အစာခြေဖြစ်စဉ်

တမ်းပလိတ်:Digestive system diagramလူ၏ အစာအိမ် အူလမ်းကြောင်း သည် ၉ မီတာ (၃၀ ပေ) ရှည်လျားသည်။ အစားအသောက် အစာခြေခြင်းဆိုင်ရာ ဇီဝကမ္မဗေဒသည် လူတစ်ဦးချင်းစီနှင့် အစားအစာ၏ လက္ခဏာများနှင့် အရွယ်အစားကဲ့သို့သော အခြားအချက်များပေါ်တွင် ကွဲပြားပြီး အစာခြေမှုလုပ်ငန်းစဉ်သည် ပုံမှန်အားဖြင့် ၂၄ နာရီမှ ၇၂ နာရီကြား ကြာမြင့်သည်။ ^[၉]