Top Qs
Tijdlijn
Chat
Perspectief
Chorographia sacra Brabantiae
werk van de kanunnik Antonius Sanderus Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
Remove ads
Chorographia sacra Brabantiae (Latijn voor Heilige chorografie van Brabant) was het voornaamste werk van de kanunnik Antonius Sanderus. Het boek is verschenen in 1659-1663 en geeft een historisch-geografische beschrijving van het hertogdom Brabant, met veel aandacht voor de religieuze aanwezigheid. Ooit was het een standaardwerk in elke abdij- of kasteelbibliotheek. Nu is het vooral nog bekend om de gedetailleerde illustraties in vogelperspectief.
Remove ads
Ontstaan
Samenvatten
Perspectief
De chorografie of streekbeschrijving was een antiek genre dat in de renaissance terug in zwang raakte. Een eeuw vóór Sanderus had Lodovico Guicciardini de volledige Nederlanden behandeld (Descrittione di tutti i Paesi Bassi, 1567), en in 1606 had Laurens van Haecht Goidtsenhoven een chorografie aan Brabant gewijd (Chroniike van den Hertoghen van Brabant). Bij Sanderus lag de nadruk op het contrareformatorische programma. In 1641-42 had hij zijn eerste chorografische project gebundeld, Flandria Illustrata, en onmiddellijk begon hij aan een Brabants equivalent. Om het betrouwbaarder te maken had hij meer lokale informanten nodig.[1] Daarom stelde hij twee uitgebreide vragenlijsten op die hij stuurde naar vrienden, kennissen, priesters, abten en andere personen die hem tot hulp konden zijn. Hij vroeg naar stichtingsgeschiedenissen, naar mirakels en relieken, naar lijsten van hoogwaardigheidsbekleders, maar zijn respondenten moesten ook afstanden, topografische gegevens, fauna en flora en ander geografisch materiaal aanleveren.[2] Voor het schrijven installeerde Sanderus zich in de abdij van Affligem.
De editio princeps bestond uit een reeks afzonderlijk genummerde en betitelde monografieën, samengebracht in twee kloeke volumes. De titel luidde: Chorographia sacra Brabantiae sive celebrium in ea provincia ecclesiarum et coenobiorum descriptio, imaginibus aeneis illustrata. Uitgever-drukker was de Brusselaar Philips Vleugaert. Het eerste deel vermeldt hem als algemene uitgever en draagt de verschijningsdatum 1659, maar de onderdelen waaruit het is samengesteld hebben telkens een eigen uitgever en een datum die soms ruim later kan zijn (van 1656 tot 1669). De volgorde en samenstelling verschillen dan ook grondig van exemplaar tot exemplaar.
Menig prominent die reikhalzend uitkeek naar het te verschijnen tweede deel, bleef teleurgesteld achter. Door een opeenvolging van vreemde voorvallen zou het nauwelijks verspreiding kennen.[3] Onmiddellijk bij publicatie in 1663, liet de stad Doornik de verkoopsklare oplage om onbekende redenen in beslag nemen. Sanderus stierf berooid in 1664. Enkele jaren later slaagde de Brusselse drukker Frickx erin om het fonds van het tweede deel te verwerven. Hij had er veel geld voor betaald, maar voor hij tot een herdruk kwam vernielde het Franse bombardement van 1695 zijn hele hebben en houden. De weinige exemplaren die al circuleerden, stegen geweldig in prijs. Op vandaag zijn er van het tweede deel maar vijf of zes exemplaren bewaard, en geen enkel ervan is volledig.
Remove ads
Inhoud
In twee volumes beschrijft de Chorographia het Spaans gebleven deel van het hertogdom Brabant. Het combineert kerkelijke en dynastieke geschiedschrijving, hagiografie en topografisch-geografische elementen. In de geest van de contrareformatie verheerlijkte Sanderus de glorie van de kerk, onder bescherming van het vorstelijk huis. Over de afgesplitste delen van het hertogdom en de enclaves bleef hij discreet. Hij verwees weinig naar de Tachtigjarige Oorlog, behalve waar hij het had over de katholieke martelaren.[4]
Het eerste deel telt 27 geïllustreerde monografieën. Eerst behandelde het de belangrijkste abdijen, kloosters en kerken in alfabetische volgorde. Daarna volgde een beschrijving van de hertogelijke kastelen en domeinen, aangevuld met een Status Aulicus en Dissertatiuncula. Deel twee kwam in 1663 op de markt en bevat nog eens veertig monografieën. Soms nam Sanderus een bestaand werk over, dat hij dan bewerkte. De hoofdauteur was dan duidelijk vermeld bijvoorbeeld Joannes Antonius a Gurnez voor het hoofdstuk over Laken).
Tussen de Latijnse teksten zijn hier en daar ook Nederlandse passages te vinden.
Remove ads
Illustraties
Samenvatten
Perspectief
Lucas Vorsterman de Jonge maakte vijftien platen voor het eerste deel. Ook zijn leerling Jacob Neefs leverde een grote bijdrage. Andere graveurs zijn meestal vermeld bijvoorbeeld Wenceslas Hollar, Jan Van Troyen, Peter Clouwet, Coenraed Lauwers, Pieter Dannoot), dan weer anoniem. Ook de schilders en ontwerptekenaars waarop een aantal prenten zich baseerden, kregen credits: o.m. Leo van Heil, Johannes Peeters, Antoon Sallaert, Jan Mortel en Jacques van Weerden. De volgende domeinen zijn in minutieus detail afgebeeld:
- Priorij van Zevenborren[5]
- Celestijnenklooster van Heverlee[6]
- Benediktinessenabdij van Vorst[7]
- Sint-Pieter-ter-Ziekenpriorij van Brussel[8]
- Cisterciënzerinnenpriorij van Muizen[9]
- Sint-Bernardusabdij van Hemiksem[10]
- Sint-Geertruiabdij van Leuven[11]
- Benediktijnenabdij van Affligem[12]
- Groot Begijnhof van Brussel[13]
- Karmelietessenklooster van Vilvoorde[14]
- Minderbroederklooster van Leuven[15]
- Priorij van Sint-Maartensdal[16]
- Premonstratenzerabdij van Park[17]
- Benediktijnenabdij van Vlierbeek[18]
- Abdij van Sint-Jakob op de Koudenberg[19]
- Cisterciënzerinnenabdij van Ter Kameren[20]
- Onze-Lieve-Vrouwekerk van Laken[21]
- Kasteel Malinez (Laken)[22]
- Kasteel Van Achlen (Laken)[23]
- Kartuizerklooster Onze-Lieve-Vrouw ter Scheut[24]
- Predikherenklooster van Brussel[25]
- Minderbroederklooster van Brussel[26]
- Miniemenklooster van Brussel[27]
- Kapucijnenklooster van Brussel[28]
- Augustijnenklooster van Brussel[29]
- Ongeschoeide karmelietessenklooster van Brussel[30]
- Karmelietenklooster van Brussel[31]
- Karmelietenklooster van Mechelen[32]
- Abdij Onze-Lieve-Vrouw van de Roos van Jericho[33]
- Jezuïetenkerk en -college van Brussel[34]
- Jezuïetencollege van Antwerpen[35]
- Jezuïetenkerk en -klooster van Antwerpen[36]
- Jezuïetencollege van Mechelen[37]
- Augustijnerpriorij van Groenendaal[38]
- Sint-Willibrorduskerk van Berchem[39]
- Predikherenklooster van Antwerpen[40]
- Basiliek van Scherpenheuvel[41]
- Basiliek van Brussel[42]
- Cisterciënzerabdij van Villers[43]
- Benediktijnerabdij van Kortenberg[44]
- Sint-Michielsabdij van Antwerpen[45]
- Abdij van Dielegem[46]
- Rood-Klooster[47]
- Abdij van Grimbergen[48]
- Abdij van Averbode[49]
- Norbertinessenpriorij Onze-Lieve-Vrouw van Leliëndaal[50]
- Abdij van Gembloers[51]
- Sint-Salvatorabdij van Antwerpen[52]
- Minderbroedersklooster van Antwerpen[53]
- Recollettenklooster van Boetendaal[54]
- Benediktinessenabdij van Groot-Bijgaarden[55]
- Augustijnerabdij van Corsendonck[56]
- Premonstratenzerabdij van Helissem[57]
- Minderbroederklooster van Mechelen[58]
- Premonstratenzerabdij van Tongerlo[59]
- Berg van Barmhartigheid (Brussel)[60]
- Berg van Barmhartigheid (Antwerpen)[61]
- Berg van Barmhartigheid (Mechelen)[62]
- Koudenbergpaleis[63]
- Kasteel van Tervuren[64]
- Kapucijnenklooster van Tervuren[64]
- Onze-Lieve-Vrouwkerk van Jezus-Eik[65]
- Commanderij van Pitzemburg[66]
- Maagd van Hanswijk[67]
- Kasteel Dry Borre (Oudergem)[68]
- Jachthuis van Bosvoorde[69]
- Paardenstoeterij De Binders[70]
- Zoniënwoud (kaart)[71]
- Kasteel van Genappe[72]
- Burcht van Leuven[73]
- Kasteel van Vilvoorde[74]
- Gravensteen (Gent)[75]
- Prinsenhof (Gent)[76]
- Prinsenhof (Brugge)[77]
- Prinsenhof (Rijsel)[78]
- Kasselrijhof van Ieper[79]
- Kasteel van Rupelmonde[80]
- Kasteel Ter Walle (Niepkerke)[81]
- Kasteel van Petegem[82]
- Kasteel en Land van Beveren[83]
- Hof ter Kruisen[84]
- Kasteel van Rummen[85]
- Kasteel van Montigny[86]
- Kasteel van Rèves[87]
- Kasteel van Schiplaken[88]
- Kasteel van Voorde[89]
- Kasteel van Faing[90]
- Kasteel van Piétrebais[91]
- Kasteel de Rivieren[92]
- Kasteel van Presles[93]
- Kasteel van Itter[94]
- Kasteel van Fauquez[95]
- Kasteel van Marche[96]
- Kasteel van Klabbeek[97]
Remove ads
Heruitgave
Samenvatten
Perspectief
In 1726-27 liet Christiaan van Lom een herwerkte editie van de Chorographia verschijnen in Den Haag. De drie delen droegen als titel Chorographia sacra Brabantiae sive Celebrium aliquot in ea provincia abbatiorum, coenobiorum, monasteriorum, ecclesiarum, piarum fundationum descriptio. Tegenover de eerste uitgave zijn een twaalftal seculiere hoofdstukken weggelaten en is de kwaliteit van de prenten minder.[98] Voor historici zijn de nieuwe illustraties niettemin bijzonder interessant als vergelijkend materiaal: de topografische en bouwkundige situatie is geactualiseerd en wordt vaak vanuit een licht afwijkend gezichtspunt weergegeven. De voornaamste illustratoren van de Haagse uitgave waren Jean-Baptiste Berterham, Renier Blokhuysen, David Coster en Jacobus Harrewijn.
Ook Jacques Le Roy wordt dikwijls in verband gebracht met de Chorographia. Tijdens zijn leven publiceerde hij twee werken over Brabant: Castella et praetoria nobilium Brabantiae (1696) en Brabantia illustrata Sive Castella et Praetoria Nobilium Brabantiae (ca. 1710). Aan deze seculiere onderwerpen werd postuum nog een publicatie toegevoegd die de religieuze instellingen beschreef.[99] Zijn meertalige werk werd ook uitgebracht in het Nederlands: Groot kerkelyk toneel des Hertogdoms van Brabant (1727) en Groot wereldlyk tooneel des hertogdoms van Braband (1730). Het waren echter geen Sanderusvertalingen.
Remove ads
Externe links
- Brusselse editie, deel I, 1659 (Universiteit Antwerpen)
- Brusselse editie, deel II, 1663 (Catalogus BnF)
- Haagse editie, deel I, 1726, 569 blz. (Google Books)
- Haagse editie, deel II, 1727, 370 blz. (Google Books)
- Haagse editie, deel III, 1727, 385 blz. (Google Books)
Literatuur
- Stephanie Eeckhaut, De iconografie van Antonius Sanderus' Chorographia Sacra Brabantiae: een analyse, Master Universiteit Gent 2011-12, (online)
- A.D. Van Overschelde, Leven en werken van kanunnik Antoon Sanders die zich Sanderus noemde, in: De Vlaamse toeristische bibliotheek, deel 27, Antwerpen, 1964, 16 blz.
- SANDERUS (Antoine), in: Bibliotheca Belgica. Bibliographie générale des Pays-Bas, par le bibliothécaire en chef et les conservateurs de la bibliothèque de l'université de Gand, Première série, Tome XXII, Gent-Den Haag, Camille Vyt-Mart. Nijhoff, 1880-1890, S. 215 en S. 216
- Ludovic, Earl of Crawford and Balcarres, Antoniii Sanderi, Chorographia Sacra Brabantiæ
, Londen, Bernard Quaritch, 1883 - Jules de Saint-Genois, Antoine Sanderus et ses écrits. Une page de notre histoire littéraire au XVIIe siècle, Gent, De Busscher, 1861
- Charles-Antoine de La Serna Santander, Le bibliophile belge, vol. III, 1846, blz. 97-124
- Alain Jacobs, "Les vues à vol d'oiseau des églises et couvent bruxellois de la Chronographia sacra Brabantiæ de Sanderus", in: Alain Jacobs en Pierre Loze (eds.), Les églises, chapelles et couvents disparus, tent.cat. Brussel, Association du Patrimoine artistique, 2019, blz. 10-13
Remove ads
Voetnoten
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads