Geografie van Nederland

De geografie van Nederland geeft een geografisch en topografisch overzicht van Nederland weer. Het betreft hier het Europese deel van Nederland. Sinds 2010 maken ook drie Caribische eilanden (de BES-eilanden) staatkundig deel uit van Nederland. Geografisch hebben zij een totaal verschillend karakter en ze worden dan ook niet hier behandeld.

Reliëfkaart Nederland met provinciegrenzen

Algemeen

Nederland boven NAP

Nederland is in zijn fysieke verschijningsvorm in hoofdzaak door twee factoren bepaald. De eerste betreft de ligging. Zoals de naam van het land al aangeeft, is Nederland laag, zelfs extreem laag gelegen. Ongeveer 25% van het land,^[1] waaronder grote delen van het dichtbevolkte en economisch belangrijke westen, ligt beneden de waterspiegel (NAP). Nederland ligt in een delta van drie grote rivieren, de Rijn, de Maas en de Schelde, waarnaast de IJssel, hoewel een noordwaartse zijrivier van de Rijn, als vierde grote rivier mag gelden. Deze ligging heeft het land echter ook economische voordelen gebracht. Handel en verkeer, met name met het Duitse achterland, hadden zich niet zo voorspoedig kunnen ontwikkelen zonder deze situatie. De groei en bloei van wereldhavens, als eerste die van Amsterdam en vervolgens die van Rotterdam, is er mede door verklaarbaar, zoals ook de ligging aan de Noordzee Nederland gedurende de eeuwen een logistiek voordeel heeft geboden en zijn rol als koopvarende en maritieme natie sterk heeft bepaald.

De tweede factor is de dichtheid van de bevolking. Nederland hoort tot de dichtstbevolkte landen van Europa. Dit heeft grote gevolgen voor het gebruik van de ruimte. Het land bezit geen grote metropool, maar in de westelijke provincies zijn de vier grootste steden geconcentreerd. Daartussen en daaromheen ligt een kransvormige ring van middelgrote plaatsen, die tezamen de zogeheten Randstad vormen. Ongeveer 40% van de landelijke bevolking is hier op een klein oppervlak geconcentreerd, rond een betrekkelijk open ruimte, het zogeheten Groene Hart. Men zou kunnen stellen dat de Randstad een gespreide metropool vormt. Deze situatie heeft voor- en nadelen, maar de nadelen beginnen steeds zwaarder te wegen. Het wegennet is overbelast en verkeerscongesties doen zich dagelijks voor. De verstedelijking van het land beperkt zich overigens niet tot het westen. Ook in de zuidelijke en oostelijke provincies bevinden zich stedenrijen, stedelijke regio's en stedelijke knooppunten. Afhankelijk van de definitie reiken deze agglomeraties van ruim 100.000 tot zo'n 500.000 inwoners.

Grenzen

Zie Rijksgrens van Nederland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nederland wordt begrensd door de Noordzee in het westen, in het oosten door Duitsland en in het zuiden België. De lengte van de landsgrens bedraagt 1027 km en de kustlijn is 451 km lang.

Provincies

Zie Provincies van Nederland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In onderstaande grafiek staan de 12 provincies op volgorde van aantal inwoners gesorteerd. Klik op de provincienaam voor details van die provincie.

Verstedelijking

Verstedelijking, provincies en gemeenten in Nederland, 2012 (3659 pixels breed)

Stedelijke gebieden

1. Randstad
2. Rotterdam-Rijnmond
3. Regionaal Orgaan Amsterdam (ROA)
4. Bestuur Regio Utrecht (BRU)
5. Brabantse Stedenrij
6. Parkstad Limburg
7. Knooppunt Arnhem-Nijmegen (KAN)
8. Regio Twente
9. Regiovisie Groningen-Assen
10. Breda-Tilburg
11. Samenwerkingsverband Regio Eindhoven
12. Brabantse Buitensteden en Woensdrecht

Grootste agglomeraties^[2]

De 22 stadsgewesten en grootstedelijke agglomeraties^[3]

		Grootstedelijke agglomeratie		Stadsgewest
CBS-nr	Regio	Aantal	Gemeenten	Aantal	Gemeenten
8	Amersfoort	179.709	Amersfoort, Leusden	286.053	Amersfoort, Soest, Nijkerk, Leusden, Bunschoten
10	Amsterdam	1.071.870	Amsterdam, Zaanstad, Amstelveen, Diemen, Wormerland, Landsmeer, Oostzaan	1.528.645	Amsterdam, Almere, Zaanstad, Haarlemmermeer, Amstelveen, Purmerend, Diemen, Waterland, Wormerland, Ouder-Amstel, Landsmeer, Oostzaan, Muiden, Zeevang
5	Apeldoorn	156.306	Apeldoorn	212.808	Apeldoorn, Epe, Voorst
6	Arnhem	149.698	Arnhem, Rozendaal	357.681	Arnhem, Overbetuwe, Lingewaard, Rheden, Renkum, Duiven, Westervoort, Rozendaal
16	Breda	174.708	Breda	318.354	Breda, Oosterhout, Etten-Leur, Drimmelen, Zundert
15	Dordrecht	236.923	Dordrecht, Zwijndrecht, Papendrecht, Sliedrecht, Hardinxveld-Giessendam	283.906	Dordrecht, Zwijndrecht, Papendrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Sliedrecht, Alblasserdam, Hardinxveld-Giessendam
19	Eindhoven	330.480	Eindhoven, Veldhoven, Geldrop-Mierlo, Waalre, Son en Breugel	412.198	Eindhoven, Veldhoven, Geldrop-Mierlo, Valkenswaard, Best, Nuenen, Gerwen en Nederwetten, Waalre, Son en Breugel
4	Enschede	157.659	Enschede	314.920	Enschede, Hengelo, Oldenzaal, Losser, Borne
13	's-Gravenhage	640.631	's-Gravenhage, Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Wassenaar	1.027.778	's-Gravenhage, Zoetermeer, Westland, Delft, Leidschendam-Voorburg, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Midden-Delfland
1	Groningen	208.847	Groningen, Haren	352.344	Groningen, Tynaarlo, Noordenveld, Leek, Zuidhorn, Haren, Winsum, Marum, Bedum, Ten Boer
11	Haarlem	199.135	Haarlem, Heemstede, Bloemendaal	414.491	Haarlem, Velsen, Beverwijk, Heemskerk, Castricum, Heemstede, Bloemendaal, Zandvoort, Uitgeest, Haarlemmerliede en Spaarnwoude
21	Heerlen	204.077	Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum	251.288	Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum, Nuth, Voerendaal, Simpelveld, Onderbanken
18	's-Hertogenbosch	166.625	's-Hertogenbosch, Vught	194.730	's-Hertogenbosch, Sint-Michielsgestel, Vught
2	Leeuwarden	94.821	Leeuwarden	162.078	Leeuwarden, Tietjerksteradeel, Menaldumadeel, het Bildt, Leeuwarderadeel
12	Leiden	253.336	Leiden, Katwijk, Leiderdorp, Voorschoten, Oegstgeest	338.356	Leiden, Katwijk, Teylingen, Leiderdorp, Noordwijk, Voorschoten, Oegstgeest, Noordwijkerhout, Zoeterwoude
22	Maastricht	119.694	Maastricht	181.153	Maastricht, Eijsden-Margraten, Meerssen, Valkenburg aan de Geul
7	Nijmegen	164.442	Nijmegen	283.161	Nijmegen, Wijchen, Beuningen, Groesbeek, Heumen, Ubbergen, Mook en Middelaar
14	Rotterdam	1.004.051	Rotterdam, Schiedam, Spijkenisse, Vlaardingen, Capelle aan den IJssel, Barendrecht, Maassluis, Krimpen aan den IJssel	1.169.749	Rotterdam, Schiedam, Spijkenisse, Vlaardingen, Capelle aan den IJssel, Barendrecht, Ridderkerk, Hellevoetsluis, Maassluis, Krimpen aan den IJssel, Albrandswaard, Brielle, Westvoorne, Nederlek, Bernisse
20	Sittard/Geleen	137.034	Sittard-Geleen, Stein, Beek	150.448	Sittard-Geleen, Stein, Beek, Schinnen
17	Tilburg	229.019	Tilburg, Goirle	295.497	Tilburg, Gilze en Rijen, Oisterwijk, Goirle, Hilvarenbeek
9	Utrecht	470.484	Utrecht, Stichtse Vecht, Nieuwegein, IJsselstein	635.774	Utrecht, Stichtse Vecht, Nieuwegein, Zeist, Houten, De Bilt, IJsselstein, Bunnik
3	Zwolle	120.624	Zwolle	178.021	Zwolle, Dalfsen, Heerde, Hattem

Grootste gemeenten

Dit zijn alleen de gemeenten met meer dan 100.000 inwoners.

Zie ook de lijst van grootste gemeenten in Nederland

Steden, dorpen en buurtschappen per provincie

Flevoland Friesland Drenthe Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland

Landschap

Zie Nederlandse landschappen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nederland is landschappelijk in te delen in een laag gedeelte, bestaande uit (soms met veen overdekte) zeekleigebieden, in het westen en noorden, en een hoog gedeelte, bestaande uit zand- en lössgebieden in het oosten en zuiden. Tot Laag-Nederland kunnen ook de rivierkleilandschappen in Midden-Nederland worden gerekend.

• Laagste punt: gemeente Zuidplas (Zuid-Holland) -6.76 m NAP.
• Hoogste punt: Vaalserberg 322,4 m NAP. (Limburg). Het hoogste punt op Nederlands grondgebied is Mount Scenery op Saba (887 m).
• Natuurlijke rijkdommen: aardgas, aardolie, vruchtbaar land.
• Landgebruik: Bouw- en weiland: 25%, permanente bebouwing: 3%, permanente beweiding: 25%, bossen en bosgronden: 8%, overig: ca. 39% (1996). Geïrrigeerd land: ca. 6000 km² (1996).
• Rivieren: Drie grote Europese rivieren (Rijn, Maas en Schelde) monden uit in Nederland. Andere grote rivieren zijn de Waal en de (Gelderse) IJssel, beide aftakkingen van de Rijn. De IJssel is met 127 km lengte, de langste rivier die alleen over Nederlands grondgebied stroomt
• Natuurlijke bedreiging: overstroming door zee en rivieren.
• Nationale parken: Lijst van nationale parken in Nederland

Heuvelgebieden

Brabantse Wal - Dinkelland - Hondsrug - Montferland - Rijk van Nijmegen - Sallandse Heuvelrug - Utrechtse Heuvelrug - Veluwe - Zuid-Limburg

Streekgebieden

Achterhoek - Betuwe - Bollenstreek - Eemland - Gelderse Vallei - Het Gooi - Groene Hart - De Peel - Twente - Westerwolde - West-Friesland - Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden - Zeeuws-Vlaanderen - Zuid-Limburg - Kempen - Salland - Kop van Overijssel - Zuidwest-Friesland (Westergo)

Eilanden

Waddeneilanden

Texel - Vlieland - Terschelling - Ameland - Schiermonnikoog - Rottumeroog - Rottumerplaat

Inpolderingen

Zie ook de artikelen over droogmakerijen en polders

Grote delen van Nederland zijn ingepolderd en in het buitenland staat Nederland hier ook om bekend. Zo geldt er de buitenlandse uitspraak God schiep de Aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland.

Nederland vanuit de ruimte

Belangrijke droogmakerijen in Nederland zijn:

1364: Mastenbroeker Polder

1597: Zijpe

1610: Wieringerwaard

1612: Beemster

1614: Zoetermeerse Meerpolder

1622: Purmer - Wijdewormer

1629: Watergraafsmeer

1631: Heerhugowaard

1635: Schermer

1840: Zuidplaspolder

1852: Haarlemmermeer

1874: Prins Alexanderpolder

1876: IJpolders

1930: Wieringermeer

1942: Noordoostpolder

1957: Oostelijk Flevoland

1968: Zuidelijk Flevoland

Ook de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden zijn grotendeels ingepolderd.

Rivieren

Zie Lijst van rivieren in Nederland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Amstel - Bergsche Maas - Dintel - Eem - Gouwe - Hollandsche IJssel - IJ - IJssel - Lek - Maas - Merwede - Nieuwe Maas - Noord - Oude Maas - Reitdiep - Rijn - Roer - Overijsselse Vecht - Utrechtse Vecht - Waal

Kanalen

Zie kanaal (watergang) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Amsterdam-Rijnkanaal - Calandkanaal - Kanaal van Gent naar Terneuzen - Nieuwe Waterweg - Noordzeekanaal - Prinses Margrietkanaal - Schelde-Rijnkanaal - Twentekanaal - Valleikanaal - Van Harinxmakanaal - Van Starkenborghkanaal - Wilhelminakanaal - Zuid-Willemsvaart - Kanaal door Zuid-Beveland - Kanaal door Walcheren - Julianakanaal

Meren en andere wateren

Zie meer (water) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Biesbosch - Dollard - Eemmeer - Eems - Friese meren - Gooimeer - Grevelingenmeer - Haringvliet - Hollands Diep - IJsselmeer - Ketelmeer - Lauwersmeer - Loosdrechtse plassen - Maasplassen - Markermeer - Noordzee - Oosterschelde - Reeuwijkse plassen - Veerse Meer - Veluwemeer - Vinkeveense plassen - Waddenzee - Westerschelde - Wolderwijd - Zwarte Meer