Jonas Savimbi

Jonas Malheiro Savimbi (3. august 1934–22. februar 2002) var ein angolansk opprørsleiar og politikar som leidde den antikommunistiske opprørsgruppa UNITA (União Nacional para a Independência Total de Angola, Nasjonalunionen for fullstendig sjølvstande for Angola).

Jonas Savimbi
Fødd	3. august 1934
Fødestad	Moxico, Munhango
Død	22. februar 2002
Dødsstad	Moxico
Rang	general
Konfliktar	Den angolanske frigjeringskrigen, Den angolanske borgarkrigen

Jonas Savimbi i 1990.

Han og UNITA kjempa fyrst saman med FNLA for angolansk sjølvstende frå Portugal i den portugisiske kolonikrigen frå 1966 til 1975 og deretter mot regjeringspartiet MPLA i borgarkrigen i Angola frå 1975 til det endelege nederlaget i 2002.

Liv og virke

Bakgrunn

Jonas Malheiro Savimbi var fødd i Munhango i Bié-provinsen i Portugisisk Vest-Afrika, dagens Angola. Munhango var ein liten by ved Benguelajernbanen. Savimbi voks opp i Chilesso, i same provins som Munhango. Far hans, Lote, var stasjonmeister på Benguelajernbanen og predikant i det protestantiske kyrkjesamfunnet Igreja Evangélica Congregacional de Angola, som var grunnlagt og støtta av amerikanske misjonærar. Begge foreldra hans tilhøyrde bienogruppa av ovimbunduane, folkegruppa som seinare skulle utgjera det viktigaste politiske grunnlaget til Savimbi.^[1][2]

I yngre år var Savimbi for det meste elev ved protestantiske skoler, men han gjekk òg på katolske skular. Då han var 24 år gammal fekk han stipend for å studera i Portugal.

Til Europa

I Portugal blei han kjent med studentar frå Angola og andre portugisiske koloniar som førebudde antikolonialistisk motstand, og hadde kontakt med det portugisiske kommunistiske partiet, som arbeidde i det skjulte. Han kjende Agostinho Neto, som fyrst var medisinstudent og seinare skulle bli leiar av MPLA og den fyrste presidenten av det sjølvstendige Angola.

Under aukande press frå det portugisiske hemmelege politiet (PIDE) flytta Savimbi til Sveits med hjelp frå portugisiske og franske kommunistar og ande sympatisørar, og hamna etterkvart i Lausanne. Der fekk han eit nytt studiestipend frå amerikanske misjonærar, og studerte samfunnsvitskapar. Han tok vidare studiar ved universitetet i Fribourg.^[a]

União das Populações de Angola

Medan han var i Sveits, møtte han - truleg i august 1960^[3] - Holden Roberto, som var ei veksande stjerne i emigrantkrinsar. Roberto var eit grunnleggjande medlem av UPA (União das Populações de Angola), og var allereie kjend for kampen sin for å fremja angolansk sjølvstende i Dei sameinte nasjonane. Holden freista å rekruttera Savimbi, som på den tida var ubeslutta, men vurderte dette.

I slutten av september 1960 blei Savimbi beden om å halda ein tale i Kampala i Uganda på vegner av UDEAN (União Democrática dos Estudantes da Africa Negra) , ein studentorganisasjon tilknytt MPLA. På dette møtet møtte han Tom Mboya som tok han med til Kenya for å møta Jomo Kenyatta. Begge oppfordra han til å bli med i UPA. Han fortalde franske intervjuarar «J'ai été convaincu par Kenyatta» (‘Eg blei overtalt av Kenyatta’). Han skreiv straks eit brev til Roberto for å stilla seg til teneste, og dette blei teke med personleg til New York av Mboya. Då Roberto kom tilbake til Sveits, ringte han Savimbi. Dei møtte kvarandre i Léopoldville i desember 1960, og drog straks til USA. Dette var det fyrste av mange besøk.

I september 1961 danna afrikanarar frå dei portugisiske koloniane som studerte i utlandet UGEAN (União Geral dos Estudantes da Africa Negra Sob Dominacão Colonial Portuguesa) på eit møte i Rabat i Marokko. Denne organisasjonen var i sin tur tilknytt MPLA.

Holden Roberto og UPA ynskte ein studentorganisasjon tilknytt partiet deira. I desember 1961 leidde Roberto eit møte ved Camp Green Lane nær Philadelphia i Pennsylvania. Savimbi deltok også på møtet, og blei ein av fleire arrangørar som oppretta UNEA (União Nacional dos Estudantes Angolanos) i mars 1962 i Lucerne i Sveits. Savimbi blei vald til generalsekretær.^[4]

Savimbi deltok i UPA-aktivitetar medan han heldt fram med å studera i Sveits. Han reiste mykje på vegner av organisasjonen: til Jugoslavia for det fyrste toppmøtet til den ikkje-allierte rørsla i september 1961, med Holden Roberto, og vidare til New York for SN sitt møte seinare same haust.

Etter svært kort tid var han medlem av eksekutivkomiteen for UPA. Det var han som oppmuntra PDA (Partido Democrático de Angola) til å tilslutta seg til ein einingsfront med UPA og oppretta FNLA (Frente Nacional de Libertação de Angola). Då desse partia danna GRAE (Govêrno Revolucionário de Angola no Exílio) den 3. april 1962 blei Savimbi utanrikssjef for denne organisasjonen.

Opprørskjempar

Savimbi søkte mot ei leiarrolle i MPLA ved å tilslutta seg MPLA si ungdomsgrein tidleg i 1960-åra.^[5] Der blei han avvist, og slutta seg i staden til FNLA i 1964. Same året starta han UNITA saman med Antonio da Costa Fernandes. Savimbi vendte seg til Folkerepublikken Kina for assistanse, og blei lova våpen og militæropplæring.

Tilbake i Angola i 1966 lanserte han UNITA og byrja den militære løpebanen sin som antiportugisisk geriljaleiar. Han kjempa òg mot FNLA og MPLA, ettersom dei tre motstandsrørslene freista å posisjonera seg som leiarar av det postkoloniale Angola. Portugal opna lenge seinare arkiva til PIDE ( (Polícia Internacional e de Defesa do Estado) , denn portuguisisk tryggleiksstenesta), og desse viste at Savimbi hadde underskrive ein samarbeidsavtale med dei portugisiske kolonistyresmaktene om å kjempa mot MPLA.^[6][7]

Savimbi var ein antikommunistisk opprørar under den kalde krigen som kjempa mot det pro-sovjetiske MPLA-regimet, som var støtta av Sovjetunionen, Cuba og Nicaragua under sandinistane. I store delar av livet blei han støtta av USA, Kina, Sør-Afrika (som støtta UNITA då landet invaderte Angola i den sørafrikanske grensekrigen), Israel og fleire afrikanske leiarar – Félix Houphouët-Boigny, som var den fyrste presidenten av Elfenbeinskysten, Mobutu Sese Seko, president i Zaïre, kongHassan II av Marokko og Kenneth Kaunda, president i Zambia. Han nytta òg utanlandske leigesoldatar frå Portugal, Israel, Sør-Afrika og Frankrike. Konflikten i Angola blei ein av dei viktigaste konfliktane i den tredje verda under den kalde krigen.

I 2002 blei Jonas Savimbi skoten og drepen av regjeringsstyrkar i Lucusse i Moxico. Han blei så gravlagd av soldatar i Luena.

Etter dette inngjekk UNITA og dei angolanske styresmaktene våpenkvile. UNITA gav opp den væpna kampen, og blei omdanna til eit reint politisk parti.

Leivningane til Savimbi blei seinare ekshumerte, og 1. juni 2019 blei dei gravlagde nær grava til far hans i Lopitanga.^[8]

Merknadar

1. Bridgland 1988, pp. 421ff reproduces the legend that Savimbi started studying medicine in Portugal, and concluded these studies in Geneva. In fact he never studied medicine, and obtained a degree in the social and political sciences, the nature of which was never established. However, as is customary in Portuguese-speaking countries, Savimbi was from then on addressed as "Dr." While it was often assumed in other countries that Savimbi (like Agostinho Neto) held a doctoral degree, his degree was in fact roughly comparable to that of the European BA.