Kopar

Kopar er eit grunnstoff med kjemisk symbol Cu og atomnummer 29. Det er eit transisjonsmetall og høyrer til dei edle myntmetalla saman med sølv og gull, og dei er alle plassert i gruppe 11 i d-blokka i periodesystemet. Kopar er nødvendig for kroppen, men i store mengder er det giftig. Salt av kopar er oftast blå eller grøne.

For virussjukdommen koppar, sjå koppar.

Nikkel ← Kopar → Sink

Basisdata
Namn	kopar
Symbol	Cu
Atomnummer	29
Utsjånad	Gyldenbrunt metallisk
Plass i periodesystemet
Gruppe	11
Periode	4
Blokk	d
Kjemisk serie	Transisjonsmetall
Atomeigenskapar
Atomvekt	63,546 u
Kalkulert atomradius	135 (145) pm
Elektronkonfigurasjon	[Ar]${\displaystyle 3d^{10}4s^{1}}$
Krystallstruktur	Kubisk flatesentrert
Fysiske eigenskapar
Stofftilstand	Fast stoff
Smeltepunkt	1084,4 °C, 1357,6 K
Kokepunkt	2572 °C, 2845 K
Molart volum	7,11 cm³/mol
Tettleik	8920 kg/m³
Hardleik	3,0 kg/m³
Fordampningsvarme	300,5 kJ/mol
Smeltevarme	13,14 kJ/mol
Damptrykk	0,0505 Pa
Lydfart	3570 m/s
Elektronegativitet etter Pauling-skalaen	1,9
Elektrisk leiingsevne	57,9 MS/m
Termisk konduktivitet	401 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	752 kJ/mol 1964 kJ/mol 3560 kJ/mol 5330 kJ/mol 7720 kJ/mol 9900 kJ/mol 13400 kJ/mol

Bruk

Kopar

Kopar er ein god straumleiar og vert brukt i elektriske og elektroniske leidningar.

Den giftige eigenskapen til metallet gjer at ein kan bruka det for å hindra algevekst på skip og i oppdrettsanlegg.

Messing er ei legering av kopar og sink. Bronse er legering av kopar og tinn. Desse legeringane blir mykje brukt som eit vakkert og sterkt materiale i gjenstandar og bygningar. Kopar har òg vore mykje brukt i myntar.

Utvinning

Friheitsgudinna er kledd i norsk kopar frå Vigsnes koparverk^[1]

Kopar er eit vanleg metall i jordskorpa, og har vore nokså lett tilgjengeleg for tidlege menneske, som skapte bronse og bronsealderen. I Noreg finne me kopar i det kaledoniske beltet frå Hardanger til Røros, med nokre spreidde felt lenger nord.

Ein byrja med gruvedrift i Noreg seint på 1400-talet. Det første norske koparverket starta i Sandsvær ved Kongsberg i 1490. Andre kopargruver i Noreg har lege i Kvikne, Røros, Løkken og Visnes. Den siste utvinningsstaden ligg på Karmøy og har gjeve namn til Kopervik.

Det meste av norsk kopar har gått til eksport. Mellom anna kler kopar frå Visnes Friheitsgudinna i New York-hamna.

Forureining

Både kopar og koparsambindingar kan vera svært giftige for biologisk liv, særleg organismar som lever i vatn. Avrenning frå koparprodukt og gamle kopargruver er derfor eit stort problem for det naturlege miljøet rundt.

Folketru

I alkymien meinte ein at kopar hadde samband med Afrodite/Venus på grunn av den vakre glansen, det at ein lenge hadde brukt kopar for å laga speglar, og fordi ein assossierte metallet med Kypros, som var ei heilag øy for gudinna. Symbolet for kopar i alkymien var derfor det same som for gudinna og planeten Venus.

Sjå også

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Kategori:Kopar

• Myntar
• Elektrisitet
• Røyrlegging
• Taktekking
• Periodesystemet
• Grunnstoffliste
• Isotoptabell