Puertoricoamazon

Puertoricoamazon (Amazona vittata), (spansk: cotorra puertorriqueña) eller iguaca (frå taíno), er den einaste nolevande papegøyearten som er endemisk for øygruppa og hovudøya Puerto Rico. Arten er i dag plassert i den store neotropiske slekta Amazona, innført av den franske naturforskaren René Lesson i 1830.^[1]

Puertoricoamazon
Puertoricoamazon
Utbreiing og status
Status i verda: Kritisk truga Utbreiinga av puertoricoamazon
Systematikk
Rike:	Dyr Animalia
Rekkje:	Ryggstrengdyr Chordata
Underrekkje:	Virveldyr Vertebrata
Klasse:	Fuglar Aves
Orden:	Papegøyefuglar Psittaciformes
Familie:	Papegøyefamilien Psittacidae
Slekt:	Amazonpapegøyar Amazona
Art:	Puertoricoamazon A. vittata
Vitskapleg namn
Amazona vittata Boddaert, 1783

Artsnamnet vittatus er latin og tyder «stripete» eller «banda».^[2] Det opphavlege namnet iguaca frå taíno er lydmålande og imiterer lætet til fuglane.^[3]

Dette er den einaste attlevande papegøyearten med naturleg utbreiinga på Puerto Rico, og han har vore klassifisert som kritisk truga av Verdas naturvernunion IUCN sidan 1994. Arten var ein gong vidt utbreidd og talrik, men gjekk kraftig tilbake på 1800- og tidleg 1900-talet då mesteparten av leveområdet forsvann. Bevaringsarbeid byrja i 1968 for å hindre utrydding.

Skildring

Puertoricoamazonen måler 28–30 cm og veg 250–312 gram.^[4] Sjølv om han er liten samanlikna med amazonpapegøyar generelt, er han på storleik med andre artar av amazonpapegøye i Dei store Antillane. Arten syner ikkje kjønnsdimorfisme. Både hannar og hoer har overvegande grøn fjørdrakt, men fjøra har blå kantar. Primærfjørene og hovuddekkfjørene på vengene er mørk blå. Farga på fjørene på undersida varierer etter kroppsdel: undersida av vengene, som kan sjåast i flukt, er lys blå; dei på stjerten har ein gulgrøn tone. Undersida generelt er bleikare og gulskjært, panna er raud, og det finst kvite ovale ringar kring auga. Irisen er brun, nebbet er hornfarga, og beina gulbrune. Bortsett frå med gentesting kan kjønn berre skiljast gjennom åtferd i hekketida. Ungfuglar har fjørdrakt som liknar dei vaksne.

Puertoricoamazon blir kjønnsmogen i tre–fireårsalderen. Arten hekkar ein gong i året i hole tre. Når hoa først har lagt egga, blir ho verande i reiret og ruger kontinuerleg fram til klekking. Ungane blir fora av begge foreldra og flyg ut 60–65 dagar etter klekking. Næringa er variert og består av blomstrar, frukt, lauv, bark og nektar som blir henta i trekronene.^[4]

Status og vern

I 2020 var populasjonen av ville, kjønnsmodne individ trudd å ligge under 50, berre marginalt over det lågaste bestandstalet på 13 individ i 1975. Meir omfattande vernetiltak blei sett i verk frå 1970-talet slik at arten blei redda frå snarleg utrydding. Trass i auka populasjon etter 1975 er arten framleis kritisk truga fordi bestanden av vaksne fuglar er svært liten. I september 2017 råka orkanane Irma og Maria øya, dei svekka den naturlege bestanden kraftig og gjorde utviklinga usikker, særleg i El Yunque i aust, der villbestanden no er borte. Bestanden i Río Abajo sentralt på øya held seg likevel og aukar, støtta av store avlsprogram med fuglar i fangenskap og jamnlege utsetjingar. Avlsprogrammet har hatt opp mot 400 individ i fangenskap på det meste.^[5]

Arten finst berre på øya Puerto Rico, der han tidlegare var vidt utbreidd, men lever i to sterkt avgrensa område. Tapte leveområde, jakt, predasjon, konkurranse om reirplassar og naturkatastrofar har vore sentrale truslar. Vernetiltaka femnar om kunstige reir, kontroll av predatorar, oppdrett for genetisk mangfald, og reintroduksjon av fuglar. Vidare overvaking, betre samordning mellom vill og fangenskapsavl, og styrkt kontroll av introduserte pattedyr er føreslått for å sikre vidare framgang.^[5]

Arten er regulert under Appendix I av Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES)^[6] som forbyr kommersiell internasjonal handel med arten eller derivat.